UBS телевизийн ээлжит бүтээл “ГОВИЙН ДОМОГ” уран сайхны кино яг одоо кино сонирхогчдын анхаарлыг татаж байна. Аялгуут хуурын домгийг их говийн шаргалтсан нутагт амилуулсан шинэ уран бүтээлийнх нь тухай Монгол Улсын Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, найруулагч, морин хуурч Л.Балхжавтай ярилцлаа. Тэрбээр тус киноны ерөнхий продюсер, хөгжмийн зохиолчоор ажилласан билээ.

---

-“Говийн домог” кино үзэгчдийг байлдан дагуулж байна. Сэтгэгдлүүдийг цахим ертөнцөөс харахад үзэгчид эерэг сайхан хүлээн авч байна. Уран бүтээлээ хийсний дараахь хүлээлт, үзэгчдээс мэдэрч буй таны сэтгэгдлийг юуны өмнө сонсъё?

-Манай монголчууд хоёр утастай молор эрдэнэ морин хуурыг эртнээс дээдэлж ирсэн төдийгүй Монголын ард түмний зүрхний угт эгшиглэж байдаг юм. “Говийн домог” киног үзэгчиддээ толилуулахын өмнө бидэнд бяцхан айдас байсан. Монгол хүн бүрийн сэтгэлд оршдог, цусанд байдаг аялгуу эгшгийн тухай, сэтгэлийн угт мэддэг сэдвийн хүрээнд уран бүтээл хийнэ гэдэг утгаараа үзэгчид маань хэрхэн хүлээж авах бол гэсэн болгоомжлол байсан л даа. Энэ нь үзэгчдээ хүндэлж байгаа учраас оюуны мэлмийд нь бидний уран бүтээл нийцэж, хүрч чадах нь уу гэсэн бодол үнэнийг хэлэхэд байсан. Манай хамт олон болох UBS телевизийн бүх уран бүтээлчид оролцсон, зүрх сэтгэлээ зуун хувь дайчлан хийсэн бүтээлийг маань харин бидний бодож, төсөөлж байснаас ч илүү өргөн хүрээнд гайхалтай сайхан хүлээж авсан. Үзэгчид маань өөрөө өөрийнхөөрөө хүлээн авч, гол нь өөрийн дотоод чанад дахь сэтгэлийн утсаа чагнаж, мэдэрч, хөглөгдөж байгаа нь мэдрэгдсэн. Ер нь монголчууд эх орондоо үнэхээр хайртай хүмүүс. Тэр тусмаа морин хуур, уртын сайхан дуу хөгжим гээд Монголын түүх, өв соёлдоо сэтгэлийн чанаддаа хайртай юм байна гэдэг нь анзаарагдаж, мэдрэгдсэн.

-Үзэгчид сайхан кино үзэж, сэтгэлийн жаргал эдэллээ гэцгээж байна. Морин хуурын эгшиглэнт сайхан аялгуу ингэж хүний сэтгэлийн утсыг нь хөндөөд байна уу?

-Манай гол дүрийн жүжигчин болох Тува улсын гавьяат жүжигчин Эдуард Ондар хэлэхдээ ”Монгол хүн болгоны дотор хуур байдаг юм байна. Тэр хуур нь тухайн хүнээ хөглөж, эх орон нь хөглөгдөж явдаг юм байна” гэж хэлсэн нь бий. Бид чинь өрх болгон морин хуураа дээдлэн хүндэтгэ гэсэн Ерөнхийлөгчийн зарлигтай улс шүү дээ. Айл бүр хоймортоо хуураа дээдэлж байсан. Тэгтэл айл болгон ч биш, бүр хүн бүр сэтгэлдээ өөрийн гэсэн морин хууртай юм байна гэдгийг гол дүрийн жүжигчин маань онож хэлсэн. “Говийн домог” кино маань үзсэн хүн бүрийн сэтгэлийн доторх хуурыг хөглөж, сэтгэлд нь нар мандааж байгаа бололтой. Ер нь сэтгэлийн хөгтэй хүнээс дандаа сайхан эерэг, бүтээлч чадварууд төрөн гардаг. Сэтгэл нь хөглөгдчихсөн адуучин хар хурдаараа Монголын тал нутагт дуу аялан давхиж явдаг. Бүүвэйн дуу аялж суугаа ээж хүн ямар сайхан сэтгэлийн хөгтэй, сэтгэл санаа нь гэгээн халуун байдаг билээ дээ. Энэ бүхэн маань өдөр бүр, дандаа анзаарагддаггүй юм байна л даа. Үзсэн хэн бүрийн сэтгэлийг хөндөж чадсанараа манай кино сайн бүтээл болж дээ гэж бодогдох болсон. Энэ нь үзэгчдээс ирүүлж буй сэтгэгдэл дээр үндэслэн хэлж байгаа юм шүү.

-Таны хувьд мэргэжлийн морин хуурч. Тиймээс Монголын үндэсний биет өв морин хуур хөгжмийн тухай уран бүтээл хийх болсон нь магадгүй таны мэргэжилтэй холбоотой юу?

-Ерөнхий захирлын хувьд киноны сэдвийг би өөрөө сонгож, уран бүтээлч залуусаа уриалдаг. Яагаад гэвэл, би найруулагч хүн. Кино урлагт дуртай. Кино найруулагчаар төгсч ирсэн цагаасаа л Хөвсгөлийн тайгад, үндэсний цөөнх болсон тайгын эздийн тухай, зөвхөн Монголд л байх соёл уламжлалаа хадгалан авч үлдсэн омог отгийн тухай кино хийх юмсан гэсэн хүсэл тээсээр ирсэн юм. Энэ тухай уран бүтээлчиддээ хэлж, кино зохиол болгон хамтран бүтээсэн бүтээл юм. Хар залуугаараа нөхөрлөсөн анд нөхөр, UBS телевизийн уран бүтээл эрхэлсэн дэд захирал Ж.Баяр эдгээр кино төслүүдийг удирдсан. Миний олон жил мөрөөдөж, хүсч явсан хүслийг минь Ж.Баяр дарга ба түүний баг өнгөрсөн жилүүдэд амилууллаа. Мөн Ардын жүжигчин, төрийн шагналт, алдарт хуурч Г.Жамьян багшийн шавь болохоор морин хуурын тухай кино хийх нь миний үүрэг гэж боддог. Аялгуу эгшиглэнт морин хуур хөгжим Монголоос үүдэлтэй шүү гэдгийг уран бүтээлээр тамгалж үлдээе гэж бодсон нь энэ. Хоёр киноны хөгжмийн зохиолч, продюсерээр ажиллаж, үзэгчиддээ өргөн барьж байгаадаа баяртай байна. Уран бүтээлчид маань байгаль цаг уурын, санхүү-эдийн засгийн ямар ч хүнд нөхцөлд уран бүтээлээ гэсэн чин сэтгэлтэй, тэвчээр хатуужилтай, нэг л зангаараа байдаг. UBS телевизийн хүчирхэг хамт олонтойгоо хамтран энэ киногоо бүтээсэндээ баярлаж, бахархаж байна.

-“Содура” Хөвсгөлийн хүнхэр тайгын гайхамшгийг үзэгчдэд дэлгэн, кино хальснаа мөнхөлсөн бол “Говийн домог” Монголын говь нутгийн гайхамшгийг бидэнд дэлгэлээ.

-Бид дорнын их талаас хөвчийн ой хүртэл гэж эх орныхоо байгалийн гайхамшгийг шүлэглэн хэлж, дуу хуурандаа онцолдог. Эх нутгийн минь тэр л уудам цэлгэр тал нутаг бидний цээжинд үргэлж багтдаг. Хөвсгөл нутгийн хувьд, өтгөн шигүү ой тайгатай бол говь нутаг өргөн уудам элсэн тал билээ. Монголын гайхамшигт байгалийн хоёр туйл гэлтэй. Би хоёр киногоо нэгийг нь ногоон, нөгөөг нь улаан шаргал өнгө төрх бүхий кино гэж дотроо ялгаж боддог юм. Өвөг дээдэс минь энэ л нутагт олон зуун мянган жил аж төрөн амьдарч, өнөөдрийг хүрсэн учраас үүнийг кино зургаар харуулж, дэлхийд сурталчлах хэрэгтэй. Ялангуяа, монгол хүний сэтгэхүйгээр л зураглан хийх хэрэгтэй. Үүнийг хэн нэг нь хийх ёстой байсан бол тэдгээрийн нэг нь UBS телевизийн хамт олон байсан юм болов уу.

-Кино бүтээл хийхдээ цаг хугацаанд баригддаггүй мэт санагдсан. Магадгүй сайн уран бүтээл 60 хувийн бэлтгэл, 40 хувийн гүйцэтгэл гэж ярьдаг.

-Ерөнхий продюсероор ажилласны хувьд хамгийн түрүүнд уран бүтээлчдээ хөглөх ёстой гэж бодсон. Ямар кино, юуны тухай хийх гээд байгаагаа уран бүтээлчиддээ ойлгуулах ёстой. Ингээд зохиолч, найруулагчийн багаа аваад Тэрэлжид хоёр хоног уран бүтээлийн яриа өрнүүлсэн. Ер нь манай хамт олон том бүтээл, төслүүдийн бэлтгэл ажлыг ийнхүү эхэлдэг. Ингээд говьд хөл ч тавьж үзээгүй уран бүтээлчид кино хийх гэж байгаа учраас судалгааны баг болон Дундговь, Өмнөговь аймгийн байгалийн үзэсгэлэнт, говь нутгаар аялангаа ажилласан юм. Ингэж уран бүтээлчидээ хөглөж, бүтээл туурвих сэтгэл зүйг бэлдэх нь хамгаас чухал болохоос мөнгө эдийн засаг, цаг зав болгоныг тооцох нь чухал биш гэж би үздэг. Ер нь бол манай дэлгэцийн бүтээлүүд бүтэн том төсөл болон хэрэгждэг. Морин хуурын тухай нэг кино бүтээнэ дээ гэсэн бодол дотор минь байдаг байлаа. “Хөхөө Намжил” гээд морин хуурчдын уралдаан зарлаж, амжилттай телевизийн контент хийснээсээ үндэслэн “Говийн домог” маань бүтсэн юм. Уг уралдааны тэргүүн байрын шагналт морин хуурч Д.Шинэцог-Гени энэхүү киноны хуур эгшгийг татсан юм шүү дээ. Увдистай аялгуу эгшгийг кино хэлээр гаргана гэдэг нь манай уран бүтээлчдийн шавхагдашгүй авьяас, чадварын илэрхийлэл болсон. Кинонд оролцсон найруулагч, зохиолч, зураглаач, зураач, дууны найруулагч, эвлүүлэгч, графикч, жүжигчид, орлон тоглогчид гээд оролцсон бүх хүн маш сайн ажилласан. Өдөр тутмын телевизийнхээ ажлын хажуугаар кино туурвина гэдэг нь үнэхээр бахархмаар, биширмээр шүү. Манай уран бүтээлчид маань хийсэн бүтээлдээ сэтгэлээ шингээж гүнзгий орж байж туурвидаг учраас хэсэгтээ бүтээлээрээ тэр чигтээ амьсгалчихдаг талтай. Би гэхэд ажил дотроо уран бүтээлчидтэйгээ мэндлэхээсээ эхлээд “Говийн домог”-ийн хэлээр яримаар санагдаж байгаа. Нэг хэсэг манай телевизийнхэн “Содура”-гийн хэлээр ярьдаг болчихсон байлаа. Одоо хоорондоо “Гэгээн зүүд үзэв үү” гэх зэргээр ярилцах жишээтэй./инээв/

Киноны маань зураг авалтын ихэнх нь Өмнөговь аймгийн нутагт хийгдсэн. Тийм учраас өмнөговьчууд маань хэзээ дэлгэцээр гарах бол гэж биднээс ч илүү хүлээсэн байх. Өнгөрсөн дөрөвдүгээр сарын 12-ны өдөр Улаанбаатарт кино маань нээлтээ хийхдээ зэрэг шахуу Өмнөговь аймагт нээлтээ хийсэн юм. Өмнөговийн удирдлагуудтай бид хошигнож ярьж байсан. Хоёр жилийн өмнө “Содура” кино гарсны дараа Хөвсгөл рүү аялагчдын тоо эрс нэмэгдэж, түгжрэл хүртэл үүссэн. Та бүхэн үүнд бэлэн үү гэхэд “АТМ-ээ мөнгөөр дүүргэж, колонкоо шатахуунаар дүүргээд хүлээж байя даа” хэмээн инээлдэж байлаа.

-Зөвхөн уран бүтээлчид гэлтгүй 500 гаруй хүний хүч хөдөлмөр орсон “Говийн домог” кино аргагүй хүчирхэг харагдаж байна лээ. Үзэгчид киноноос ийм л зүйл ойлгож, мэдрээд гараасай гэсэн санаа танд байна уу?

-Аялгуу эгшиглэнгээр хөглөгдсөн хүн хэзээ ч муу зүйл хийдэггүй. Тиймээс сэтгэлд нь ямар нэгэн зүйл дутагдаад буй хэн ч байсан өөрийгөө аялгуугаар хөглөөсэй гэж боддог. Аялгуу эгшиглэнгээр хөглөгдсөн хүмүүс төр барьж байгаа үед ард түмэн нь эвтэй найртай, төр ард түмэн биенээ ойлгосон, сайхан жилүүд байсан. Харин эрх мэдлийн төлөө зүтгэгсэд хаан ширээ булаалдаж, морин хуур, хуурчдыг устгаж, аялгуу эгшиглэнг хорьсон тэр үед Монголын ард түмэн түүхэндээ хэрхэн бутарч, эв нэгдэлгүйгээс хэрхэн хүнд байдалд орж байсныг киногоороо дамжуулан харуулахыг зорьсон. Эргээд ард түмэн яруу эгшиглэнг олж, морин хуураа дээдэлснээр сайхан цаг ирж байгааг харуулсан нь киноны маань агуулга юм. “Говийн домог”-ийг үзээд хүн бүр өөрийнхөөрөө ойлгох байх. Морин хуур хөгжим адууны дэл сүүлний хялгасаар хөг аялгуугаа олдог учраас цаанаасаа л байгаль дэлхийгээ хайрлах сэтгэлийг төрүүлж, хүмүүжүүлдэг. Морин хуур бол Монголын заяаны нэг хөг эрчис юм.

-Та бүхний дараагийн уран бүтээл юу байх вэ?

-“Говийн домог” кино маань яг үнэндээ төсөөлж байснаас ч илүү үр дүнд хүрлээ. Үүнээсээ бид өөрсдөө ч маш их хөглөгдлөө. Бид кино хийх үүрэгтэй. Уран бүтээлч хүний ганц гол зорилго бол бүтээл хийх. Эргээд харахад, кино бүтээх техник технологи өндөр хөгжиж, хүмүүсийн сэтгэлгээ ч өргөн болж. Үүнийг харж баярлаж сууна. Мөн уран бүтээлчид бид киногоо л сайн хийхийн төлөө ажиллаж, тэрхүү бүтээл маань үзэгчдийн таашаалд нийцэж байвал энэ нь бидний том гавьяа шагнал юм.Тийм болохоор одоо бид дараагийн киноны тухай ярилцаад сууж байна. Чухам ямар кино хийх гэж буй нь мэдээж нууц.