Монголчууд бид энэ долоо хоногийн баасан гаригт ес дэх удаагийнхаа ардчилсан сонгуулийг өгнө. Иргэд, сонгогчдынхоо итгэлийг хүлээсэн 126 хүн парламентын гишүүн болж, ирэх дөрвөн жилд улс орныхоо асуудлыг шийдвэрлэнэ. Гэхдээ тэд бол ард түмний төлөөлөл, цалинтай ажилд орсон хүмүүс гэдгийг сонгогчид сайтар ойлгох хэрэгтэй. Нэг үгээр бол ард түмэн энэ 126 хүнд дөрвөн жилийн хугацаатайгаар ажил өгч байгаа ажил олгогчид юм. Харамсалтай нь, сонгогдсон гишүүд нь ч тэр, сонгосон бид ч тэр энэ зарчмыг ойлгохгүй. Ойлгосон ч төдийлөн ойшоохгүй явсаар өдийг хүрсэн гэхэд хилсдэхгүй. Тийм ч болохоор сүүлийн жилүүдэд “Улс төр надад хамаагүй” гэсэн үзэл дэлгэрсэн. Гэхдээ энэхүү үзлийг зориудаар дэвэргэж, залуучуудыг улс төрд идэвхгүй байлгаж, бохир заваан гэсэн ойлголтыг бий болгох тархи угаалт явж ирсэн гэвэл илүү зохилтой. Үе үеийн эрх баригчид эрх мэдлээ хамгаалахын тулд хийж ирсэн энэ буруу суртал ухуулгын уршгаар сонгогчдын идэвх, ирц огцом буурсан гэж болно. Анхны буюу 1992 оны УИХ-ын сонгуульд монголчууд 95.6 хувийн ирцтэй оролцож байсан бол түүнээс хойш буурсаар 2012 оны сонгуульд хамгийн бага буюу нийт сонгогчдын 67.28 хувь нь л санал өгч байсан түүхтэй. Харин үүнээс хойш цахим орчинд залуучуудыг идэвхтэй оролцохыг уриалж, тэдний санал улс орны ирээдүйд, хөгжил дэвшилд ямар чухал болохыг уриалснаар бага зэрэг дээшилж, өнгөрсөн сонгуульд 73.6 хувийн ирцтэй оролцсон байдаг. Мэдээж энэ хувийг дотор нь насны ангиллаар гаргаад харахаар настайчуудын оролцоо хэвэндээ байдаг бол залуучуудын оролцоо бусдаасаа бага байгаа нь хэвээрээ л байна. Мөн эмэгтэйчүүдийн оролцоо ч тийм өндөр биш явсаар ирсэн.
Энэ удаагийн сонгууль шинэ тогтолцоогоор буюу томсгон бүсчилсэн тойргоор болон жагсаалт гэсэн холимог системээр явагдана. Мөн нэг хүйсийн оролцоог 30 хувиас багагүй байхаар тогтоож өгсөн. Хэдийгээр хуульд ингэж тусгасан ч бодит амьдрал дээр бол энэ нь эмэгтэйчүүдийн оролцоог л дээшлүүлэх, нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн заалт.
Манай улсын хүн амын 60 орчим хувь нь эмэгтэйчүүд гэсэн судалгаа бий. Тэгвэл шийдвэр гаргах түвшинд эмэгтэйчүүд ердөө 17 хувийг эзэлдэг байна. Тийм ч болохоор энэ сонгуульд эмэгтэй нэр дэвшигчдийг түлхүү дэмжих шаардлага байна гэж судлаачид үзэж буй юм. Ингэснээр шийдвэр гаргах түвшинд хүйсийн харилцаа ойролцоо болно. Үүний үр дүнгээр үргэлж дарааллын хойно орхигддог эмэгтэйчүүд, хүүхдүүдийн асуудалд тодорхой шийдлүүд гарах болно. 
Ер нь энэ удаагийн парламент хамгийн олон эмэгтэй гишүүнтэй байсан бөгөөд үүний ачаар тодорхой хуулийн төслүүд батлагдаж, зарим хулгай луйвар ил болсон гэж улс төрийн хүрээнийхэн үздэг юм билээ. Үнэн байж мэднэ. Дээрээс нь эрчүүдийн олж хардаггүй нарийн зүйлс, нийгмийн эмзэг асуудлуудыг эмэгтэйчүүд илүү соргогоор анзаарч, хуулийн төсөлд тусгуулдаг нь анзаарагддаг. Муу, сайнаар хэлүүлсэн ч цахим орчин дахь гадуурхал, хүүхдийн хүчирхийлэл дээр эмэгтэйчүүд л түлхүү дуугардаг. Гэсэн хэдий ч парламент дахь эмэгтэйчүүдийн дуу хоолой тийм ч хүчтэй байж чадахгүй л байна. Дэлхийн эдийн засгийн форумаас гаргасан жендерийн тэгш байдлын тайланд манай улс 2022 оны байдлаар 146 орноос 70 дугаарт эрэмбэлэгдсэн байдаг.
Гэхдээ улс төрийн эрх мэдэл, оролцооны түвшингээрээ 2006 оноос 12 байраар ухарсан байгаа юм. Хэдийгээр яг л тэг дундуур нь орж байгаа ч нөгөө талаараа эмэгтэйчүүдийн оролцоог нэмэгдүүлэх шаардлагатай байгааг энэхүү тайлан харуулж байна. Тиймээс энэ сонгуулиар бид сонголтоо солонгоруулж, эмэгтэйчүүдийг дэмжих нь зүйтэй. Дээрээс нь эмэгтэйчүүд эмэгтэй нэр дэвшигчдээ илүү дэмжих хөдөлгөөнийг ч цахим орчинд өрнүүлж, уриалан дуудаж болно. Хэдий болтол эмэгтэйчүүд биенийгээ элдвээр муулж, сайн муугаараа дуудалцаж суух юм.
Манай улсын парламентын түүхээс авч үзвэл 1996 онд найм, 2000 онд есөн эмэгтэй гишүүн сонгогдож байсан бол 2004 онд тав, 2008 онд бүр гурав болж буурсан байна. Харин 2012 оны сонгуулиар 11, 2016 онд 13, 2020 онд мөн 13 эмэгтэйг сонгогчид УИХ-ын гишүүн болгож байжээ. Өмнөх найман сонгуульд давхардсан тоогоор нийт 608 хүн гишүүн болсноос 65 нь л эмэгтэй байгаа юм. Нам, эвслүүд энэ жилийн сонгуульд нийт 1336 хүнийг сойсон. Тэгвэл үүний 39 хувь, жагсаалтын 50 хувь нь эмэгтэй байна. Харин тойрогт нэр дэвшигчдийн 35 хувь нь л эмэгтэй байгаа юм. Ер нь эмэгтэйчүүдийг тэр бүр шийдвэр гаргах түвшинд гаргаад байдаггүй нь манайхны соёл, уламжлалтай ч холбоотой байж мэднэ. Учир нь монголчууд эртнээсээ эмэгтэйчүүдийг улс төрөөс хол ангид байлгаж ирсэн байдаг. Дээрээс нь энэ цаг үед эмэгтэй хүн улс төрд хүч үзэхийн тулд эрэгтэйчүүдээс харьцангуй их золиос гаргах хэрэгтэй болдог. Мөн тэдний эсрэг хар пиар маш хүчтэй явдаг. Гэвч цаг үе өөрчлөгдөж, эмэгтэй, эрэгтэй хүмүүсийн хооронд ямар ч ялгаа байхгүй гэсэн үзэл дэлхий нийтэд дэлгэрч байна.
Эрх баригчдын зүгээс энэ удаагийн сонгуульд багаар нь сонгохыг уриалж байгаа бол эсрэг нам, эвслүүд нь харин багаар нь солихыг иргэд, сонгогчдод уриалж байгаа. Гэвч энэ нь бодит байдал дээр “Гуя дагаж хүзүү” гэдэг шиг зүйл болдгийг бид өмнөх сонгуулиудын жишээгээр харж болно. Багт чирэгдээд гишүүн болчихсон “хүзүүнүүд” чуулганы хуралдаандаа суухгүй, гол ажил болох хуулийн төсөл санаачлахгүй байсаар бүрэн эрхийнхээ хугацааг дуусгадаг. Тийм болохоор энэ удаад ч гэсэн багаар нь сонговол ийм нөхөд орж ирэх нь гарцаагүй. Тийм болохоор л сонголтоо солонгоруулж, эмэгтэй нэр дэвшигчдийг түлхүү дэмжих ёстойг хэлээд байгаа хэрэг.
Т.ДАРХАНХӨВСГӨЛ 
&nbsp;

Саналаа солонгоруулан өгч, эмэгтэйчүүдээ илүү дэмжье DNN.mn

Аргын тооллын зургадугаар сарын 26, Буд гарnг. Билгийн тооллын 20, Тооно одтой, цагаагчин тахиа өдөр. Өдрийн наран 04:55 цагт мандаж 20:55 цагт жаргана. Тухайн өдөр үхэр жилтнээ аливаа үйлийг хийхэд эерэг сайн ба могой, морь жилтнээ сөрөг муу нөлөөтэй тул элдэв үйлд хянамгай хандаж, биеэ энхрийлүүштэй. Эл өдөр эм, эмнэлгийн элдэв үйл, хагалгаа хийлгэх, биеийн тамирыг сэргээх, лусыг тахих, хагалгаа хийлгэх, буг дарах, газрын ам бооход сайн. Мод суулгах, нарийн зөвлөгөөн хийх, сэтгэлд сэвтэй газар очих, байшингийн суурь тавих, угаал үйлдэхэд муу.
Өдрийн сайн цаг нь хулгана, бар, туулай, морь, хонь, тахиа болой. Хол газар яваар одогсод баруун хойд зүгт мөрөө гаргавал зохистой.
Үс шинээр үргээлгэх буюу засуулахад тохиромжгүй.

Өнөөдөр  тахиа өдөр DNN.mn

Ойрын өдрүүдэд нутгийн хойд хэсгээр дуу цахилгаантай аадар бороо орох тул болзошгүй үер ус, аянга цахилгаан, мөндөр, нөөлөг салхины аюулаас сэрэмжтэй байхыг анхааруулж байна.
Хур тунадас: 24-нд Хангай, Хөвсгөл, Хэнтийн уулархаг нутаг, Эг, Үүр, Орхон, Сэлэнгэ голын сав газраар, 25-нд Хангай, Хөвсгөл, Хэнтийн уулархаг нутгаар, 26, 27-нд баруун аймгуудын нутгийн хойд хэсэг, төвийн аймгуудын ихэнх нутгаар, 28, 29-нд төвийн аймгуудын ихэнх нутаг, баруун, зүүн, говийн аймгуудын нутгийн зарим газраар, 30, 07 дугаар сарын 01-нд нутгийн зүүн хагаст, 02-нд нутгийн зүүн өмнөд хэсгээр бороо, дуу цахилгаантай аадар бороо орно, борооны өмнө салхи түр зуур ширүүснэ.
Салхи: Ихэнх хугацаанд говь, тал, хэрийн нутгаар секундэд 12-14 метр хүрч ширүүснэ.
Агаарын температур: Ихэнх хугацаанд нутгийн хойд хэсгээр сэрүүхэн Хангай, Хөвсгөл, Хэнтийн уулархаг нутаг, Завхан голын эх, Хүрэнбэлчир орчим, Орхон-Сэлэнгийн сав газар, Эг, Үүр, Туул, Тэрэлж, Хэрлэн, Онон, Улз голын хөндийгөөр шөнөдөө +3&#8230;+8 градус, өдөртөө +17&#8230;+22 градус, говийн бүс нутгийн өмнөд хэсгээр шөнөдөө +17&#8230;+22 градус, өдөртөө +32&#8230;+37 градус, бусад нутгаар шөнөдөө +8&#8230;+13 градус, өдөртөө +21&#8230;+26 градус дулаан байна.

Улаанбаатар хот орчмын 10 хоногийн цаг агаарын урьдчилсан төлөв
Хур тунадас: 25-27-нд дуу цахилгаантай аадар бороо орно, 28, 29-нд бороо орно, борооны өмнө салхи түр зуур ширүүснэ.
Салхи: Ихэнх хугацаанд секундэд 5-10 метр.
Агаарын температур: Шөнөдөө +9&#8230;+14 градус, өдөртөө +20&#8230;+25 градус дулаан байна.

Улаанбаатарт өдөртөө 25 хэм дулаан байна DNN.mn

<h5>“Өдрийн сонин”-ы лхагва гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.</h5>
<hr />
“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт Иргэний хөдөлгөөний намын дарга Ө.Баяраатай ярилцлаа. Тэрбээр&#8221;Монголчууд Монголоо л сонгох ёстой&#8221; гэснийг V  нүүрээс үргэжлүүлэн уншаарай.
Монгол түмнийхээ их сүлдийг цэнгүүлэгч морьтон баатрууд
“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт нэрт нийтлэлч Баабарын &#8220;Ганхаж болохгүй гадаад бодлого&#8221; нийтлэл хэвлэгдлээ
Ардчилсан намын Улс төрийн зөвлөлийн гишүүн М.Чимэддоржтой ярилцлаа.
Нийслэл болон орон нутгийн багш нарын цалин харилцан адилгүй талаар яригддаг. Багш нарын цалин нийгмийн хөгжил, 
цаг үеэ дагаад тохирох хэмжээнд хүрч чадаагүй гэдгийг нийтээрээ хүлээн зөвшөөрдөг. Улаанбаатар болон орон нутгийн багш нарын цалин хангамжийн талаар ярилцлаа
Хоршооны зээлээр аж ахуйгаа сайжруулах уу, сумынхаа 100 жилийн ойд гангарах машин авах уу?
Монголын тамирчид Парисын олимпийг 32 эрхтэйгээр хүлээж байна
АРЫН НҮҮР: Амьдралын энгийн сайхныг зураглахуй 
Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы лхагва гаригийн дугаараас уншаарай.
<hr />
Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. <a href="https://tsahim.admin.dnn.mn/plugins/news/login/">https://admin.dnn.mn/plugi ns/news/login</a>
Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.
Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.
Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.
“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу
&nbsp;
“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

ТОЙМ: Нэрт нийтлэлч Баабарын “Ганхаж болохгүй гадаад бодлого” нийтлэл хэвлэгдлээ DNN.mn

Эрх чөлөөний эвсэл намын тэргүүн Б.Цацралтай ярилцлаа.
<hr />
-Эрх чөлөөний эвсэл энэ оны дөрөвдүгээр сард Улсын дээд шүүхэд бүртгүүлсэн харьцангуй шинэ улс төрийн хүчин. Тэгэхээр танай намын гол зорилго, үндсэн үзэл санаа юу вэ? 
-Эрх чөлөөний хөдөлгөөнүүд 2006 оноос өрнөж, 2016 оны 12 дугаар сарын 6-нд Эрх Чөлөөний Эвсэл Улсын дээд шүүхэд бүртгүүлэх үндэс сууриа тавьсан. Өнгөрсөн хугацаанд хувь хүний болон эдийн засгийн эрх чөлөө, үндэстний, оюун санааны эрх чөлөө, соёлыг өв, ой санамжаа хадгалах, давхар стандарт, дайн түрэмгийллийн эсрэг гээд иргэдийн эрх чөлөөний хөдөлгөөнүүдийг идэвхтэй өрнүүлэн эгнээгээ тэлсээр Баруун жигүүрийн үзэл баримтлалтай Эрх Чөлөөний эвсэл нам улс төрийн хүч болон өргөжиж байна. Эрх Чөлөөний Эвсэл нам нь баруун жигүүрийн үзэл баримтлалтай Монгол Улсын иргэн бүрд улс төрийн амьдралд нээлттэй оролцох боломжийг олгож байгаа юм.
-Энэ удаагийн сонгуульд ямар зорилго, мөрийн хөтөлбөртэй оролцож байна вэ? 
-Улс төрийн хүчнүүд бол үзэл баримтлалын л ялгарал байх ёстой. Гэвч сонгууль бүрээр иргэдийг төөрөгдүүлж ирсэн нь ямар үр дагаварт хүргэж болохыг бид харж байна. Эрх чөлөөний эвсэл хувь хүний эрх чөлөө, эдийн засгийн эрх чөлөө, чөлөөт зах зээл, чөлөөт өрсөлдөөнийг тууштай баримталж, бие даасан, хараат бус Монгол Улсыг бэхжүүлэх зорилготой Монголын цорын ганц Баруун жигүүрийн үзэл баримтлалтай улс төрийн хүчин юм. Яагаад бид нэн тэргүүнд үзэл баримтлалыг чухалчилж иргэдэд хандаад байна гэхээр сонгууль бол цэвэр үзэл баримтлалын өрсөлдөөн байх ёстой болохоос хүнийг нь сонгох тухай ойлголт биш юм. Нэр цэвэр, шинэ төрх, нүдэнд дулаан гэх мэт өнгөц шалгуураар хүнийг нь сонгосон ч нам нь коммунист арга барил, үзэл баримтлал нь эрх чөлөөний эсрэг бол юу болдгийг бид энэ найман жил төдийгүй сүүлийн 100 гаруй жил тод томруунаар харлаа. Тэгэхээр улс төрийн нам бол хамгийн түрүүнд үзэл баримтлалаа л дэвшүүлэн тавих хэрэгтэй. Чөлөөт зах зээл, эдийн засгийн эрх чөлөөг хамгаалах уу, үгүй юу. Хувийн хэвшлийг зах зээлийн чөлөөт өрсөлдөөний зарчмаар хөгжих эрх зүйн орныг бүрдүүлж өгөх үү. Хувь хүний эрх чөлөө, хувийн өмчийг хамгаалах уу. Шинжлэх ухаан, мэдлэг туршлагыг үнэлэх үү, үгүй юу зэрэг маш тодорхой байр суурь, үзэл баримтлалаа иргэдэд санал болгох хэрэгтэй. Иргэдэд үзэл санааны сонголт хийх боломж бий болгож өгье. Үзэл баримтлалын ялгарал хэчнээн чухал болохыг ярьдаг болъё. Үүнийг ярьдаг болохгүйгээр хэдий сайхан намтартай, эрдэмтэн доктор, гаднын сургуульд сурсан хэн ч байсан коммунист намд орчихвол тэр том системийн нэг хэсэг, эрэг шураг нь болдгийг хангалттай харлаа.
Үзэл баримтлалаа ярихгүй уянгалж, нутгархаж, улсаараа хуваагддаг байдлаар иргэдийн сонгох эрхийг хангах, улс төрийн намууд зөв зүгт бэхжих боломжгүй.
-Манай улсад таныхаар эдийн засгийн эрх чөлөө байна уу?
-Байхгүй. Одоо бид үүнийгээ шулуухан хэлэх хэрэгтэй. Төр засаг нь өнөөдөр хувийн хэвшлийн томоохон төлөөлөл болсон, 13 охин компанитай, 1500 ажилтантай компанийн үүд хаалгыг хааж, дансыг нь царцаагаад бараг сар боллоо. Эдийн засгийн эрх чөлөө байхгүй байгаагийн хамгийн энгийн жишээ бол энэ. Тиймээс энэ удаагийн сонгууль маш чухал. Бид цаашдаа яах юм. Төр засаг гэсэн нэрийн дор хэсэг бүлэг нь ирж хувийн хэвшлийг дарамталж, дээрэмдэж байдгийг зөвшөөрөөд байх юм уу. Өнөөдөр төр үндэсний бизнесүүд, бүтээгч нараа ил цагаан оролдож байгааг харж байна. Төрийн дарамт, шахалт гэр хорооллын газар, хүнсний дэлгүүр, эмийн сан, дугуй засвар руу ч аль хэдийнэ ороод ирсэн. Олон компани нийгмийн даатгал, татвар, шимтгэл нэртэй төрийн дээрэм тонуулыг төлж дийлэхээ болилоо. Үүнээс үүдэн татвар төлөгчид хаалгаа хаахад хүрч байна. Аль ч утгаараа хохирогч нь иргэд. Ер нь төрийн өмч, мөнгө гэж байхгүй. Төрийн мөнгө, төсвийн хөрөнгө гэдэг бол татвар төлөгчдийн л хөрөнгө мөнгө. Гэтэл сүүлийн найман жилд төрийн албан хаагчдын тоо нэмэгдээд 300 мянга дөхчихлөө. Төдий хэмжээгээр хувийн байгууллагууд үүд хаалгаа барьж байна. Төр томрох тусам хувийн хэвшлийнхэнд амьсгалах боломж байхгүй болно. Үүний нотолгоо нь гадагшаа дүрвэж байгаа залуусын урсгал. Өнгөрсөн 2016-2023 оны хооронд 69000 залуу гэр бүл гадагшаа гарлаа. Энэ нь нийт залуучуудын маань арваас илүү хувь болсон. Хөдөлмөрийн бүтээмж, оюун тархи гадагш гоожиж байна. Энэ бол аюулын харанга.
-Төрийн элдэв дарамт, шахалт бий болохыг хувийн хэвшлийнхэн маань өөгшүүлээд байна уу. Өөрсдийнхөө ажлыг бүтээхийн тулд авлигалыг нь өгсөөр байгаад ийм болоход хүргэчихсэн юм болов уу?
-Иргэд, хувийн хэвшил буруутай гэж бодохгүй байна. Энэ бол зориудаар хяхан хавчиж, татварлаад дахин хуваарилах дээрмийн зүй тогтол. Зүүн өмнөд Азид “тослуурын онол” ч гэдэг. Сүүлийн 10-аад жил “Ямар иргэн байна. Тийм төр байдаг” гэсэн суртал ухуулга явлаа. Би бол үүний эсрэг байр суурьтай байдаг. Яагаад орчин нөхцөлийг нь бүрдүүлж, сонголтыг нь өгөөгүй байж иргэдээ буруутгах ёстой гэж. Монголчууд уг нь эрх чөлөөнд дуртай, хувийн өмчтэй байх ямар чухал вэ гэдгийг ойлгодог, мэддэг ард түмэн. Харамсалтай нь төр бүхнийг мэддэг, чаддаг, хийдэг, та нарыг хамгаалдаг гэсэн үзлээр иргэдийн халаасанд гараа дүрж байна.
Ямар орчин бүрдүүлчихээд иргэдээ буруутгаад байгаа вэ гэдгээ эрх баригчид өөрсдөөсөө асуух хэрэгтэй. Дээрээс нь ард түмнийхээ үгээ хэлэх эрх чөлөөг дандаа хааж ирлээ. Уй гашуугаа тайван илэрхийлэх ч боломж олгоогүй. Ковидын үед ямар олон хүн хайртай дотны хүнтэйгээ салах ёс хийж чадахгүй, хаалттай хаалганы цаана уйлаад үлдэж байсныг санах хэрэгтэй. Гэтэл эрх баригчид, тэдний гэр бүлийнхэн хориотой бүсээр дураараа орж, гарч байсан шүү дээ.
Одоо бүр МАН-ынхны хийсэн хүн амины хэрэг хүртэл дарагддаг болох нь. Дарга нь ирээд АН-ын даргаас уучлалт гуйсан болоод л асуудлыг намжаах гэж оролдож байна. Яагаад нэг намын дарга нь ирж уучлалт гуйгаад, нөгөө нь хүн амины хэргийг уучилж болно гэж бодтолоо оюун санааны доройтолд орчихсон юм. Л.Оюун-Эрдэнэ яагаад одоо болтол талийгаачийн ар гэрээс уучлалт гуйж, уй гашууг нь хуваалцахгүй байгаа юм. Дээрээс нь АН энэ асуудал дээр ямар эрхтэй гэж шаардлага тавиад байгаа юм. Энэ бол хүний амийг үнэгүйдүүлж, “зөвшилцөж” байгаа гэмт хэрэг. Бид үүнийг ярьж, хариуцлага тооцох үе ирнэ. Ганцхан үүгээр зогсохгүй. Ковидын үед маш олон иргэний амь нас хохирсон. Гэтэл тэр хүмүүс дахин сонгогдох гээд сонгуульдаад явж байгаа нь өөрөө эмгэнэл, уй гашуу шүү.
-Та саяхан орсон мэтгэлцээний үеэр төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн талаар нэлээд хүчтэй байр суурь илэрхийлсэн. Гэтэл сүүлийн үед бол төр, хувийн хэвшлийн түншлэл гэдэг үг дарга бүрийн амнаас гарах болсон шүү дээ. Ер нь ингэж хамтарч явах боломжтой юм уу?
-Төр, хувийн хэвшлийн түншлэл гэж байхгүй. Ялангуяа өнөөгийн Монголд. Эрх баригчид хувийн өмч, хувийн хэвшлийн үйл ажиллагаанд хутгалдан орж &#8220;гай” болохгүй л байх үүрэгтэй. Төр бизнес хийнэ гэдэг нь авилга, хулгай хийнэ гэсэн үг. Төр өмчтэй байна гэдэг дээрэм, тонуул хийгдэнэ гэсэн үг. Үндэсний баялгийн сантай болно, төрд томоохон мега төслүүд байж үр ашигтай байдаг гэсэн суртал ухуулга явуулж, хүчээр хуулийн төсөл баталлаа. Гэтэл тэр сангийн тухай хуулинд олон улсын нийтлэг сангийн үйл ажиллагааны зохицуулалтууд байхгүй. Уг хуулийг үндэслэж урт хугацааны хөрөнгө оруулалтын гэрээ байгуулах, арга хэрэгслүүдийг ашиглах боломжгүй. Засгийн газрын зээлжих зэрэглэл сайжраагүй, гадаад өр талийсан, экспорт нэг улсаас бүрэн хамааралтай. Ханшийн өндөр эрсдэлтэй, мөчлөг дагасан бодлого хэрэгждэг. Богино хугацааны эрсдэлүүд ихтэй зэрэг олон зүйлийг эрх баригчид нуусаар байна. Хуулийг хүртэл хулгай, дээрмийн болгож хувиргасан. Сүүлийн найман жил үнэмлэхүй олонх байсан МАН 2020 оны парламентын сүүлийн хурлаараа Монголын эдийн засгийн амин чухал дэд бүтэц болох олон улсын стандарт нарийн царигийн төмөр замтай холбоотой эрх зүйн баримт бичгийг хүчингүй болгосон нь хангалтгүй байсан бололтой. Энэ хаврын чуулганы сүүлийн өдөр 240 хуулийг хаалгаа түгжиж байгаад хүчээр батлууллаа. Монголчуудын эрх чөлөөний хоолойг боомилсон шидэмсээ улам чангалж байна. Дарангуйлал нэг л өдөр бий болдоггүй, олон жил аажим, аажмаар анзаарагдахгүйгээр чангалж байдаг. Дарангуйлагчид хэзээ ч ханаж цадахгүй. Дарангуйллын аясыг дагах тусам улам ихээр дарангуйлна.
-Гэтэл ард түмэн эрх баригчдыг улам л дэмжээд байна гэх юм. Үүн дээр юу хэлэх вэ?
-Коммунистууд бүх түвшинд эрх мэдэл, албан тушаалын сүлжээгээрээ дамжуулан сонгуулийн идэвхитэй бүлгийг хянаж байна. Залуусын сонгуульд оролцох идэвхийг сулруулах, ач холбогдлыг сулруулах кампанит ажлууд хийж байгаатай ч холбоотой.
-Эрх Чөлөөний эвсэл нам энэ удаагийн сонгуульд мөрийн хөтөлбөртөө ямар, ямар онцлох зүйлүүдийг тусгасан бэ?
-Бид энэ удаагийн сонгуульд улс хэмжээнд нийтдээ 47 хүнийг нэр дэвшүүлсэн. Үүнээс 43 хүн тойрогт, дөрвөн хүнийг жагсаалтаас нэр дэвшүүлж байна. Миний хувьд наймдугаар тойрог буюу Баянзүрх дүүрэгт нэрээ дэвшүүлсэн. Нэн түрүүнд эдийн засаг дахь төрийн оролцоог хязгаарлаж, татварыг бууруулж, үнэ чөлөөлж, түүндээ тохирсон цомхон засаг бий болгох ёстой. Төрийн өөхийг хайлуулж, яамдын тоог есөөс дээшгүй болгож, хэрэгжүүлэгч агентлаг, төрийн өмчийн компаниудыг татан буулгана. Тусгай сангууд, төсвийг шимигчилдэг ашиггүй байгууллагуудыг бүгдийг нь татан буулгаж, бизнес эрхлэхэд саад тээг болдог тусгай зөвшөөрлүүдийг бүхэлд нь цуцлах “Хувь хүний эрх чөлөө- Хязгаарлагдмал төр” мөрийн хөтөлбөр дэвшүүлсэн.
-Ингэхээр маш их хүн ажлын байргүй болох юм биш үү. Үүнийг хэрхэн шийдвэрлэх юм бэ?
-Төр цомхон байх ёстой. Төр өөрөө хамгийн том ажил олгогч болж болохгүй. Энэ данхар бүтцийг тэжээхийн тулд бизнес эрхлэгчид татварын дарамтад орж байна. Ийм данхар төрийг иргэд, бизнесүүд тэжээж дийлэхгүй. Эдийн засгийн эрх чөлөөг бий болговол бизнесүүд жинхэнэ утгаараа ажиллана. Хувийн бизнес цэцэглэн хөгжиж, хүний нөөцийн асуудал ч аяндаа шийдэгдэнэ. Ингэж байж л эдийн засгийн эрх чөлөөнд хүрнэ. Одоо бол эдийн засгийн “шок” болоход ойрхон байна. Эрх баригчдын яриад байгаа эдийн засгийн өсөлт бол ерөөсөө мөнгө хэвлэх, интервенци хийх замаар зохиомол нийлүүлэлт хийж, төгрөгийг үнэгүйдүүлж, инфляцийг гааруулж байгаа. Хүчээр үнэ тогтоож, зах зээлд мөнгө нийлүүлж байна. Үүний хор уршиг, хохирлыг иргэд, бизнесүүд төлнө. Төр үүнд ямар ч хариуцлага хүлээхгүй. Эцэст нь нийт уншигч, сонгогчиддоо хандаж хэлэхэд сонголтоо хийхдээ хүнийг нь биш намынх нь үзэл баримтлалыг хараарай. Таны ажил бизнесд оролцохгүй, таниас татвар шимтгэл бага нэхэх, таны эрх чөлөөг хүндэтгэх тэр нам, эвслээс сонголтоо хийгээрэй. Гадаад орчин, олон улсын нөхцөл байдал биднээс үл хамааран хурдацтай өөрчлөгдөж байна. Айсуй энэ сорилтыг бид хэрхэн даван туулж, оршин тогтнолоо хэрхэн хадгалах уу гэдэг асуудал хойшлуулшгүй тавигдаж байна. Тиймээс хүнийг нь сонгоно гэсэн уянгын халилд үл автаж, чөлөөт зах зээл, эдийн засгийн эрх чөлөө, хувийн өмч, хувь хүний эрх чөлөөгөө хамгаалахыг уриалж байна.

Б.Цацрал: Төр чөлөөт зах зээлээс савраа татах хэрэгтэй DNN.mn

Монгол Улсын Засгийн газар, БНФУ-ын Засгийн газар хооронд байгуулсан санхүүгийн хэлэлцээрээр хэрэгжиж байгаа “Монгол Улсын Онцгой байдлын байгууллагын агаараас аврах ажиллагааны нэгжийн чадавхийг бэхжүүлэх төсөл”-ийн хүрээнд тус улсаас Монгол Улсад суугаа Иргэний хамгаалалтын асуудал хариуцсан төлөөлөгч, хошууч Кристофф Бауманн, ОБЕГ-ын харьяа Агаараас эрэн хайх, аврах 111 дүгээр анги хамтран “Нисдэг тэргээр урсгал болон тогтмол усны мандлаас эрэн хайх, аврах ажиллагаа”-ны дадлага сургуулийг зохион байгуулж байна.
Сургалтад ОБЕГ-ын харьяа Агаараас эрэн хайх, аврах 111 дүгээр анги, Үндэсний аврах бригад, НОБГ-ын нийслэлийн Аврах ангийн 30 гаруй алба хаагч хамрагдаж байгаа юм.
Энэ сарын 25-26-ны өдрүүдэд үргэлжлэх тус сургалтаар алба хаагчид тогтоол болон урсгал уснаас эрэн хайх, аврах ажиллагааг зохион байгуулах, онолын болоод дадлагыг хээрийн нөхцөлд хийж байна гэж ОБЕГ-аас мэдээллээ. 
<img decoding="async" src="https://cdn.greensoft.mn/uploads/users/5112/images/viber_image_2024-06-25_15-33-26-693.jpg" alt="" width="100%" />

Нисдэг тэргээр хамтарсан дадлага сургуулийг зохион байгуулж байна DNN.mn

УИХ-ын 10-р тойрог буюу Сүхбаатар, Чингэлтэй дүүрэгт ХҮН намаас Нэр дэвшигч, Эдийн засагч, Статистикч Батцэнгэлийн Хаш-Эрдэнэтэй ярилцлаа.
<hr />
-Та яагаад Монгол Улсыг Бразил болно гэж бодоод байгаагаас яриагаа эхэлье?
-Өнөөдөр Монгол Улсын эдийн засаг элгээрээ хэвтчихээд амьсгалын аппарат зүүчихсэн сэхээнд байгаа өвчтөн шиг бол­чихоод байна. Инфляци нь 10,4% хүрч иргэдийн гар дээрээ авч байгаа цалин, тэтгэвэр, тэтгэмж нь цаас болчихсон, Монголын бүх өрхүүд орлогоосоо давсан зарлагатай, иргэдийн чанаргүй зээл жил бүр 1-4 тэрбум төгрөгөөр өссөн зэргээс өнөөгийн эдийн засгийн нөхцөл байдал ард иргэдийн нуруунд ямар хүнд ачаа болж байгааг харж болно. Иймээс ковидын өмнө 3 хүн тутмын 1 нь ядуу байсан бол одоо бараг 2 хүн тутмын 1 нь ядуу амьдарч байгаа гэдэгт эргэлзэхгүй байна. Дээр нь валютын ханш 23-30 хувиар өссөн, 2020 оноос хойш жил бүр чанаргүй зээлийн  өрийн  үлдэгдэл 5,0 их наяд, үүн дотор аж ахуйн нэгжүүдийн чанаргүй зээлийн үлдэгдэл жил бүр 10-аас дээш тэрбумаар нэмэгдэж байгаа нь бизнесийн эргэлт буурч улам хумигдаж байгааг харуулж байна.
Энэ чигээрээ үргэлжилбэл ажлын байрны тоо буурч, ажилгүй иргэдийн тоо нэмэгдэж, нийгмийн ялгарал улам их болж, төгрөг улам үнэгүйдэж бидний муулаад байдаг  Бразил, Африкийн орнуудын араас ороход ганцхан алхам дутуу байна.
Ядаж байхад яр гэгчээр эрх баригчид өөрсдийн хулгай, луйврыг нуух, иргэдийн анхаарлыг өөр зүйлд чиглүүлэхийн тулд байнга попорч, худлаа амлалт өгч, хувийн хэвшлийнхний үйл ажиллагаа, нэр төрд халддагаас  болж бор зүрхээрээ бизнес хийж байгаа бизнес эрхлэгчдийг үзэн ядаж, нийгмийн ялгарлыг улам даамжруулж байна. Уул нь манай ард түмэн  цэвэр бизнес хийж байгаа хүмүүсийг биш татвар төлөгчид бидний мөнгийг хулгайлж байгаа, амьдралдаа ганц ч удаа бизнес хийж үзээгүй хэрнээ тэрбумтан болчихсон байгаа хүмүүсийг л үзэн ядах ёстой юм л даа.
-Тэгвэл  бид цаашдаа яах ёстой вэ?
-Юуны түрүүнд бидний хамгийн амархан засаж чадах зүйл бол эрх баригчид судалгаагүй, бодлогогүйгээр попродгоо зогсоох хэрэгтэй. Энэ нь иргэд бидэнд байнга гэнэтийн бэлэг болж дор хаяж нийгмийн стрессийг улам дэвэргэж байна. Хоёрт, мэргэжлийн хүмүүсийнхээ үгийг сонсдоггүй, ямар ч судалгаа, мэдээлэлгүй, урт хугацаанд төлөвлөсөн бодлого, төлөвлөгөөгүйгээр гэнэт өглөө босч ирээд толгойд орсон “гоё” санаагаа бодлого гэж харж хэрэгжүүлэх гэж шийдвэр гаргадгаа нэн даруй зогсоох хэрэгтэй. Гуравт, экспортын орлого өндөр байгаа энэ “цонх” үеийг ашиглан валютын ханш, инфляцийг бууруулах бодлогоо нэн даруй хэрэг­жүүлэх, уул уурхайгаас орж ирж байгаа орлогыг уул уурхайн бус экспортын сал­барт хөрөнгө оруулж бүтээмжийг нэмэгдүүлэх бодлого хэрэгжүүлэх, гадаад худалдааны тээвэр, логистикын олон улсын сүлжээнд Монгол Улсыг нэгтгэх, олон улсын чанартай авто замын сүлжээнд Монгол Улсыг холбох, баруун аймгуудад байгаа боомтуудыг олон улсын чанартай боомт болгож Улаанбаатар хот, цаашлаад зүүн аймгуудыг холбосон хөндлөн чигийн авто зам, хурдны галт тэргийн сүлжээг барьж байгуулах гэх мэтийн богино, дунд, урт хугацааны олон ажлуудыг цогцоор нь урьдчилсан төлөв­лөгөө, судалгаа, тоо­цоо­тойгоор хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна.
-Энэ том том бодлогууд чинь иргэдийн, өрхийн орлогыг нэмэгдүүлэх, ядуурлаас нь гарахад нө­лөө­лөхгүй, иргэдэд наал­дахгүй юм биш үү?
-Харин ч  иргэдэд хамгийн ээлтэй бодлого. Яагаад гээч? Өнөөдөр ахмадуудын маань тэтгэвэр, залуусын маань цалин хөлс “цаас” болчихоод байгаагийн гол шалтгаан нь инфляци, валютын ханшны өсөлт, компаниудын бүтээмж муу байгаатай холбоотой. Би танд нэг энгийн жишээ хэлье. “Өнөөдөр  Засгийн газар ахмадуудын тэтгэврийг 10 хувиар нэмлээ гэж гоё зарладаг. Гэтэл бодит байдал дээрээ ахмадуудын халааснаас “нууцаар” инфляцийн 10%, НӨАТ-ын 10%-иар буюу бараг 20 орчим хувиар буюу өгснөөсөө илүү ихийг буцаагаад авчихаж байна”. Ингэж ард түмнийг хуурсаар ирсэн. Үүнийг нь манайхан бидний орлогыг нэмэгдүүлж байна гэж баяр­ладаг. Ийм учраас тэтгэвэр, халамж нэмэх нь иргэдийн орлогыг нэмэгдүүлж байгаа арга хэмжээ биш юм.
Үүний оронд инфляцийг нь маш бага болгоод, валютын ханшийг бууруулбал иргэдийн худалдан авч байгаа талхны үнэ буурна. Энэ нь бодитоор ахмадууд, иргэдийн маань гар дээр очиж байгаа мөнгийг нэмэгдүүлнэ гэсэн үг. Түүнээс биш тэтгэвэр, халамжийг нэмэгдүүллээ гэж хуурч биш. Хоёрт, аж ахуйн нэгжүүдэд хөрөнгө оруулалт хийж бүтээмжийг нь нэмэгдүүлэх нь ажилтнуудынхаа цалин хөлсийг өсгөх, ажлын байрыг олноор бий болгоход нэн чухал. Гуравт, бизнес дэх төрийн оролцоог байж болох хамгийн доод хэмжээнд хүртэл багасгах нь эдийн засгийн эрүүл аргаар ажлын байрыг нэмэгдүүлэх, өнөөдөр Монгол Улсын живчихээд байгаа авлига, татвар төлөгчдийн хөрөнгийг хулгайлж байгаа хулгай, луйврыг зогсоох гол арга. Ийм хэдхэн энгийн аргаар л бид иргэдээ ядуур­лаас гаргаж чадна. Харамсалтай нь манай эрх баригчид дүр эсгэх, попрохоос цааш хэтрэхгүй байна. Уул нь энэ хэдхэн эдийн засгийн бодлогыг хооронд нь холбоод цогцоор нь хэрэгжүүлчихэд л хангалттай л даа. Яг л машины эд ангийг байр байранд нь хийхэд хөдөлж явдаг шиг.
-Та  түрүүн  тээвэр, логистикийн сүлжээ, хөндлөн авто зам, төмөр замын сүлжээ гээд том том төслүүдийн талаар дурьдлаа. Бидэнд том төслүүд хангалттай олон, бараг зарим нь хулгай луйврын үүр үндэс бол­чихоод байгаа юм биш үү?
-Хулгай луйврын үндэс болох эсэх нь хэн, яаж тэр төслийг санаачилж, хэрэг­жүүлж байгаа вэ гэдэг засаг­­лалын асуудалтай хол­боо­той. Үүнийг төр, хувийн хэвш­лийн түншлэлээр хэрэг­жүүлдэг. Гэхдээ ямар ч сайн түншлэлийн механизм байсан хариуцлагын тогтол­цоо, хуулийн засаглал сул хэвээрээ байвал бас л эрсдэл­тэй. Иймээс хуулийн засаг­лалын бие даасан, хараат бус байдлыг баталгаажуулах нь маш чухал. Миний хувьд яагаад дээрх хэвтээ чиглэлийн замуудын сүлжээ, боомтуудыг олон улсын чанартай болгох, тэдгээр боомтууд дээр чөлөөт бүс байгуулах тухай ярьсан бэ гэхээр эдийн засгийнхаас гадна нийгмийн асар чухал үр өгөөжтэй гэж харж байгаа юм. Учир нь бид өнөөдөр босоо тэнхлэгийн ганц замаасаа 100% хараат байна. Аль 1 хөрш маань нэг хаалгыг нь хаахад л Монгол Улс тэр чигтээ ганхана. Тиймээс олон улсын чанартай олон боомттой буюу олон хаалгатай болох хэрэгтэй. Нөгөөтэйгүүр хэвтээ чиглэлийн сайн чанарын замын сүлжээ нь бүсүүдийн хооронд эдийн засаг, зах зээлийн холболт болж өгөхөөс гадна Улаанбаатар хотын хэт төвлөрлийг ч бууруулна.
-Яаж бууруулна гэж?
-Та хэрвээ хотоос хурдны галт тэргээр 30 минут яваад хотод байгаа ажил, хөдөө байгаа гэр 2-ынхоо хооронд зорчих боломжтой болчихвол та хотод утаа, тоос, шороон дунд амьдарсан хэвээрээ байх уу?
-Үгүй.
Энэ чинь л байхгүй юу. Энэ хөндлөн чиглэлийн авто зам, галт тэргийн сүлжээ чинь ганц Улаанбаатарт төвлөрөөд байгаа эдийн засаг, бизнесийн төвлөрөл, үүнийг дагасан иргэдийн амьдрах орон зайг задалж зам дагуух суурин, дагуул хотууд руу төвлөрлийг сарниулна. Хамгийн гол нь эзгүйрчихээд байгаа хөдөө орон нутагт буцаан иргэдийн суурьшлыг бий болгоно. Үнэндээ өнөөдөр хөдөө орон нутаг маань эзгүйрчихээд байгаа нь манай улсын үндэсний аюулгүй байдалд маш аюултай.
-Өөрийнхөө тухай товч танилцуулбал?
-Би Эдийн засагч– статистикч хүн. Тийм ч болохоороо тоонд илүү итгэдэг (инээмсэглэв). Бизнес эрхлэгчдийг дэмжих, хувийн хэвшлийн эрх ашгийг хамгаалах чиглэлээр 30 орчим жил ажиллаж байна. Энэ хугацаанд харамсалтай нь бизнес  эрхлэгчдийн маань нуруун дээрх ачаа олигтой хөнгөр­сөнгүй, төрийн оролцоо, дарамт ялангуяа сүүлийн хэдхэн жилийн дотор маш их нэмэгдэж, төрийн байгууллагуудад илүү их эрх мэдэл олгосон хууль, шийдвэр хэрэгжиж байгаад илүү их эмзэглэдэг болоод байна. Иймээс цаашид зах зээлийн эдийн засгийн зарчмаар нь энэ улсын эдийн засгийг хөгжүүлэхийн төлөө үргэлжлүүлэн ажиллана гэж зорьж байна даа.
&nbsp;

Монгол Бразил болох уу? DNN.mn

Цагдаагийн байгууллагын 102 тусгай дугаарт 2024 оны зургаадугаар сарын 24-ний өдөрт нийт 1995 дуудлага, мэдээлэл бүртгэгдсэнээс зөрчлийн шинжтэй 1617, гэмт хэргийн шинжтэй 101 дуудлага, мэдээлэл байна. Мөн гэмт хэргийн шинжтэй 78 үйлдлийг шуурхай илрүүлж, урьд өмнө нь бүртгэгдсэн 18 хэргийг нөхөн илрүүллээ.

Хайх