Баянгол дүүргийн 14 дүгээр хороо, 3, 4 дүгээр хороололд байрлах Шуудангийн 24 дүгээр салбар буюу Гар утас худалдааны төвийн барилгыг ашиг олох зорилгоор дамлан түрээсэлж, 20 сая төгрөгийн түрээсийн орлого төвлөрдөг тус барилгаас зөвхөн 3.7 сая төгрөгийг нийслэлд төвлөрүүлдэг байсныг нийслэлийн Өмчийн харилцааны газрын хяналт шалгалтаар илрүүлсэн билээ. Улмаар 2024 оны нэгдүгээр сард нийслэл тус барилгыг өмчдөө буцаан авч, түрээсийн орлогыг бүрэн төвлөрүүлж эхэлсэн. Энэхүү барилга дээр нийслэлийн Засаг даргын нэгдүгээр орлогч Т.Даваадалай болон нийслэлийн Өмчийн харилцааны газрын дарга В.Оюумаа нар өнөөдөр ажиллалаа.
<img decoding="async" src="https://ulaanbaatar.mn/files/mn/images/ia2yhnvdp9o/684bfa7658634c4a0f5601ab.jpg" />
Ийнхүү тус барилгыг дам түрээслээд ч зогсохгүй нийслэлийн өмчийн барилга дээр нэмж нэг давхар барилга барьж, тэнд нь лоунж үйл ажиллагаа явуулж байсан бөгөөд барилгын зоорийн давхрыг бусдад худалдсан байсныг хууль хяналтын байгууллагаар шалгуулж байгаа юм. Энэ талаар нийслэлийн Өмчийн харилцааны газрын дарга В.Оюумаа “Дамлан түрээсэлж байсан энэхүү барилга нь нийт 198 ам.метр талбайтай, 273 ам.метр газартай худалдаа, үйлчилгээ явуулах хамгийн үнэ цэнтэй байршилд байрладаг. Бид нийслэлийн өмчийг энэ мэт хууль бусаар ашиглаж, эзэмших асуудалд гол анхаарлаа хандуулж, уг барилгыг гэхэд 2024 оны нэгдүгээр сард нийслэл өмчдөө буцаан авсан. 28-30 түрээс эзэмшигчтэй шууд гэрээ байгуулж, 20 сая төгрөгийн орлогыг нийслэлд шууд төвлөрүүлж байна. Нийслэлийн өмчийг ашиг олох зорилгоор дамлан түрээсэлдэг байдлыг таслан зогсоосноор түрээсийн орлого төвлөрүүлэлт 186 хувиар давж биелсэн. Бидний ажиллаж буй 3, 4 дүгээр хороололд байрлах Гар утас худалдааны төвийн барилга нь 2025 оны өмч хувьчлалын жагсаалтад орсон. Барилгын үнэлгээ хийх компанийг сонгон шалгаруулах ажил явагдаж байна. Үнэлгээ хийсний дараа олон нийтэд нээлттэй дуудлага худалдааг зохион байгуулна” гэв.
<img decoding="async" src="https://ulaanbaatar.mn/files/mn/images/du9vj9neru/684bfa7d58634c4a0f5601ac.jpg" />
Түүнчлэн нийслэлийн Өмчийн харилцааны газрын цаасан суурьтай мэдээллийг бүрэн цахимжуулах, алдагдсан өмчийг эргүүлэн авах, хууль бус өмчийн ашиглалтыг таслан зогсоох ажил үргэлжилж байгааг нийслэлийн Засаг даргын нэгдүгээр орлогч Т.Даваадалай болон нийслэлийн Өмчийн харилцаан

“Нийслэлийн өмчийг дамлан түрээсэлдэг байдлыг таслан зогсоосноор түрээсийн орлого 186 хувиар давж биелсэн” гэв

Нийгэмд хүмүүс байнгын стресс бухимдалтай амьдрах  болсон. Энэ нь явсаар хүмүүсийг сэтгэл гутрал хэмээх хүнд төрлийн эмгэгт хүргэх нь бий.  Тиймээс сэтгэл гутралын талаар  мэргэжлийн сэтгэл судлаач Ж.Энхжинтэй ярилцлаа.
<hr />
&#8211; Монголын нийгэмд сэтгэл гутрал ямар түвшинд байгаа вэ. Өдөр болгон уурлах бухимдах хэцүү санагдах нь сэтгэл гутралын эхний шинж тэмдгийн илрэл үү, энгийн үзэгдэл үү?
-Сүүлийн үеийн судалгаагаар зургаан хүүхэд тутмын нэг нь сэтгэлд гутралтай байна.  Тэгэхээр энэ эмгэг манайд нэлээд түгээмэл байна гэсэн үг.  Дангаараа болон хавсарсан хэлбэрийн шинж тэмдгээр илрэх боломжтой. Хүн болгоны сэтгэл гутралын шинж тэмдэг нь өөр байдаг. Тиймээс ялгаж танихад хүндрэлтэй талууд бий.  Нийтлэг шинж тэмдгүүд нь өмнө нь хэвийн амьдарч байсан бол тийм байж чадахаа больчихдог. Ямар нэгэн зүйл хийхээс залхах, хүсэл зорилгогүй болох, шөнийн нойроо бүтэн авахгүй байх, өдөр тутмын үйл ажиллагаагаа хэвийн хийж чаддаггүй, хар бараан бодлуудад дарагдаж уйтгар гунигтай болох гэх мэтээр илэрдэг. Эдгээр шинж тэмдгүүд хоёр долоо хоног түүнээс дээш хугацаанд үргэлжилж байгаа тохиолдолд сэтгэл гутралын шинж тэмдэг гэж үзнэ. Мөн сэтгэл гутрал, стресс хоёр нь тусдаа зүйл. Монголд хэвийн амьдарч байгаа хүн болгон стресс бухимдалтай байгаад байна. Ямар нэгэн зүйлээс таашаал авахаа болих, бүх зүйлийг сөрөг талаас нь харах, байнгын уур бухимдал, сөрөг бодол тээж явдаг болчихдог. Босоод нүүрээ угаах ч хүсэлгүй болж, хоол ундны дуршил өөрчлөгдөх гэх мэт хүн бүр харилцан адилгүй болдог.   Үүнийг шууд сэтгэл гутрал гэхээсээ илүү стресс гэж ойлгох хэрэгтэй.
-Зарим хүн өдөржин хэвийн үйл ажиллагаагаа хийгээд орой гэнэт л сэтгэл санаагаар унаж уйтгарладаг. Үүнийг та юу гэж тайлбарлах вэ?
-Хүмүүс өглөө босоод өдөржингөө ачаалал үүрч байгаад орой ядарч байгаагаа мэдэрдэг. Энэ нь бие махбодын ядарсан хэлбэр гэсэн үг. Үүнээс болоод орой юм бодоход илүү гүнзгий буюу сөрөг бодлууд орж ирдэг. Тэгэхээр ямар нэгэн зүйл хийх гэж байгаа бол өглөөд шилжүүлэх нь зөв шийдвэр гаргахад нөлөөлдөг. Мөн шөнө хэдэн цагийн нойр авч байгаа нь хамгийн чухал юм. Сэтгэл зүйн асуудлаар ирж байгаа дийлэнх хүмүүс нойргүйдэлтэй болчихсон байдаг. Олон улсын судалгаагаар өдөрт зургаан цагаас бага унтаад зургаан сараас дээш үргэлжилсэн тохиолдолд ямар нэгэн сэтгэл зүйн асуудал үүсдэг гэж үздэг.
-Сэтгэл гутрал нь аажмаар илрэх үү, гэнэтийн байдлаар илрэх үү?
-Хүн болгонд өөрөөр илэрнэ. Хүмүүс сэтгэл зүйн асуудалтайгаа мэдэхгүй удаан хугацаанд явснаас болж сэтгэл гутралын хүнд шатанд орсон байж болно. Зарим үед бол ойрын хүн нас барах, гэнэтийн осол гарах, байгалийн гамшигт өртөх гэх мэт сэтгэл зүйн асуудал үүсэж болно. Гэхдээ сэтгэл гутралаас гарах бүрэн боломжтой. Аль болох эртхэн таньж мэдээд оношлох нь зүйтэй юм.
-Сэтгэл гутрал нь нас, хүйс, амьдралын нөхцөл байдлаас шалтгаалах уу, ямар насныхан дийлэнх нь өртдөг юм бэ?
-Бүх насныхан өртөж болно. Хүн болгонд үүсэж байгаа асуудал түвшин өөр байдаг. Ялангуяа монгол эрчүүдийн амиа хорлолт азидаа хоёрт ордог. Судалгаагаар амиа хорлолт нь эрэгтэй хүмүүс эмэгтэйчүүдээсээ 8.5 дахин илүү байдаг. Учир нь эрчүүд мэдрэмж сэтгэлээ гадагшлуулахгүй явсаар байгаар хүнд нөхцөл байдалд ордог. Сэтгэл гутралд орох ямар нэгэн шалтгаантайгаа нүүр тулж чадахгүй зугтаагаад л яваад байдаг. Сэтгэл зүйн асуудлын хамгийн хэцүү зүйл нь гадна талаасаа ямар нэгэн ил шарх сорви байхгүй, бие махбодын хувьд эрүүл саруул юм шиг харагддаг. Эргэн тойрны хүмүүс нь ямар байгааг нь мэдэхгүй, гунигтай байгаа мэдрэмжийг нь шууд үгүйсгэж эхэлдэг. Сэтгэл гутралд орсон хүмүүс ч гэсэн яагаад байгаагаа мэдэхгүй хэцүү байна гээд л яваад байдаг. Өөрийгөө байнгын буруутгаж арчаагүй, муугаар бодож явдаг. Энэ нь сэтгэл гутралын хар бараан хэсгүүд юм. Хоёрдугаарт, төрсний дараах сэтгэл гутралд өртсөн ээжүүд байдаг. Эмэгтэй хүний даавар жирэмсний үед огцом өгсөж байгаад төрсний дараа огцом буурдаг. Тиймээс жирэмсэн үеэсээ эхлээд сэтгэл зүйн асуудалдаа анхаарах шаардлагатай. Монгол хүмүүс хүүхэд төрсний дараа хүүхдийг нь л асуугаад байдаг. Харин ээжийг ямар байгааг асуух хүн тэр бүр байдаггүй. Мөн төрсний дараах эрсдэлт хүчин зүйл нь нойрны асуудал байдаг. Шөнөдөө хоёроос гурван цаг хөхүүлэх ёстой учраас гүн нойроо авч чадахаа больчихдог. Тэгэхээр дийлэнхдээ тухайн ээжийн сэтгэл гутралд орох шалтгаан нь нойр болдог. Энэ үед нь гэр бүл ойр дотно хүмүүс нь сайн ойлгож тусалж дэмжих хэрэгтэй.
-Ээжүүд сэтгэл гутралд орсон бол асуудал бэрхшээлээ хэрхэн даван туулах вэ?
-Ээжүүд анхнаасаа зөвхөн эрүүл мэнддээ биш сэтгэл зүйн асуудлыг ч гэсэн судлах хэрэгтэй. Ихэвчлэн хүүхдийнхээ живхийг солих, гэдэс дүүрэлт гэх асуудал дээр голчлон анхаарлаа төвлөрүүлээд байдаг. Төрсний дараа дааврын өөрчлөлтүүд гардаг учраас эхний хоёр долоо хоногт хямрах нь хөнгөн байдаг. Үүнээс цааш үргэлжилбэл сэтгэл гутрал үүсэж байна гэсэн үг. Хүн гэдэг нийгмийн амьтан учраас аль болох хүмүүстэй харилцаж байх хэрэгтэй. Ээжүүд хүүхдэдээ гол анхаарлаа хандуулаад өөрийгөө орхих талууд ажиглагддаг. Тэгэхээр амралтын өдрүүдэд гэр бүлээрээ салхинд гарах, найзуудтайгаа цагийг хөгжилтэй өнгөрүүлж өөртөө цаг зав гаргах нь зүйтэй. Гэр бүлийн үндэс нь ээжүүд байдаг учраас сэтгэл зүйн хувьд эрүүл байж бусдыгаа амар тайван байлгах хэрэгтэй. Аавууд ч гэсэн сэтгэл гутралд орох үе байгаа. Эрчүүдийн хувьд шууд санхүүгийн ачаалал орж ирдэг. Шууд нэг хүний цалингаар Монголын нөхцөл байдалд хамгийн багадаа гурван хүн амьдрахад байнгын санхүүгийн ачаалалтай тулгардаг. Энэ нь түр хугацааны асуудал гэдгийг мэдэхгүй маш олон хосууд салж байна. Тиймээс төрсний дараах сэтгэл гутралд орсон бол аль болох сэтгэл зүйн зөвлөгөө авах хэрэгтэй.
-Монгол хүмүүсийн сэтгэлгээний онцлог бусад орнуудаас ямар ялгаатай байдаг вэ?
&#8211; Монгол хүмүүс бусадтай ярих чадвар бусад орнуудтай харьцуулахад харьцангуй бага байдаг. Гэтэл Америк болон Европын орнуудад мэдрэмжээ шууд илэрхийлдэг. Харин монголчууд хүүхдийг ямар мэдрэмж төрж байгаа эсэх, юу хүсэж байгааг нь асууж ярилцах нь ховор байдаг. Эрт дээр үед өөрөөрөө үлгэрлэж хүүхдэдээ амьдралын ухаан зааж өгдөг байсан. Тухайн хүүхдүүд голдуу эцэг эхээ харж өсдөг. Харин сэтгэл мэдрэмжийг нь уудалж ярилцах боломж олгодоггүй байсан. Тэгэхээр монголчууд нүүдэлчин соёлоороо дамжуулж үр хүүхдэдээ үлгэрлэдэг байсан нь бусад орнуудаас ялгаатай.
-Сэтгэл гутралыг эмчлэх үйлчилгээ хэр түвшинд хөгжиж байгаа вэ?
&#8211; Сэтгэл мэдрэлийн үндэсний төв гэхээр хүмүүс “Шархад” л гэж ойлгоод байдаг. Тиймээс хүмүүс ямар нэгэн асуудал тулгарвал сэтгэл зүйч дээр очих нь бага байдаг. Харин гадаадад энэ нь энгийн үйлчилгээ болсон. Бусад европын улс орнуудад ямар нэг асуудал тулгарсан л бол тухайн үедээ сэтгэл зүйч дээр очдог. Харин Монголд хүнд хэлбэрт орсныхоо дараа л очдог. Мөн орчин үед сошиал медиа хөгжиж байгаатай холбоотой залуу үеийнхэн сэтгэл зүйн мэдлэг арай өндөр түвшинд байна. Хөгшин хүмүүсийн хувьд сэтгэл зүйч дээр очих дургүй байх хандлага ажиглагддаг. Хувь хүний ойлголт мэдлэгээсээ шалтгаалаад өөр байдаг.  Хэрэв сэтгэл зүйн асуудал үүсвэл харьяалагдах хороо, дүүргийнхээ сэтгэл зүйчид үнэ төлбөргүй зөвлөгөө авах бүрэн боломжтой. Эсвэл мөнгө санхүүгийн хувьд асуудалгүй бол сэтгэл зүйн төвүүдэд ч хандах боломжтой.
-Сэтгэл гутралаас урьдчилан сэргийлэх арга замууд болон өдөр тутамдаа ямар дадал зуршил хэрэгжүүлэх нь зүйтэй вэ?
&#8211; Юун түрүүнд өдөрт хамгийн багадаа 7-8 цаг унтаж гүн нойроо авч байгаа эсэх нь хамгийн чухал юм. Мөн байнгын дасгал хөдөлгөөн хийх нь тухайн хүний аз жаргалын дааврыг ялгаруулж байдаг. Тиймээс бид сэтгэл зүйн зөвлөгөө авахаар ирж байгаа хүмүүст аль болох өдөрт хамгийн багадаа 30 минут алхахыг санал болгодог. Мэдрэмж сэтгэлээ тухайн үедээ шууд илэрхийлэх нь зүйтэй. Удаан хугацаанд бодож явах нь хүнд хэлбэрт орох магадлалтай. Хэрэв сэтгэл гутралд орсон бол аль болох түүнтэйгээ нүүр тулж, түүнийгээ даван туулах нь чухал шүү.
Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин

Ж.Энхжин: Монголчууд бусадтай мэдрэмжээ хуваалцахдаа муу учраас сэтгэл гутрал ордог

<div>
Монгол Улсын автомашины дугаар олон улсын стандартын шаардлагад нийцүүлэн шинэчлэхээр болжээ.
</div>
<div>
Энэ талаар Нийслэлийн Засаг дарга Х.Нямбаатар нийгмийн сүлжээндээ &#8220;Манай улсын автомашины дугаар олон стандартад нийцээгүй бараг цор ганцаар улсын кодгүй, крилл үсэгтэй байдаг. Улаанбаатар удахгүй олон улсын стандартын дагуу автомашины дугаарыг шинэчлэх стандарт батлуулахаар Зам тээврийн хөгжлийн яаманд төслөө хүргүүлсэн байгаа. Стандарт батлагдахаар зөвхөн Улаанбаатарт бүртгэлтэй 805 мянган тээврийн хэрэгслийн дугаарыг олон улсын стандартад нийцүүлэн шинэчлэх ажил эхэлнэ&#8221; гэжээ. 
</div>

Нийслэлийн автомашины улсын дугаарыг олон улсын стандартад нийцүүлэн шинэчилнэ

2025 оны дээд лигийн аварга “ Хасын хүлэгүүд” баг “BCL Asia” буюу 2025 оны Азийн Аваргуудын лигийн хүрэл медаль хүртлээ.
Тэд медалийн төлөөх тоглолтод АНЭУ-ын “Шабаб Аль-Ахли” багийг 84:79 харьцаатай хожиж Монголын сагсан бөмбөгийн спортод шинэ түүх бүтээлээ.

“Хасын хүлэгүүд” баг “Азийн аваргуудын лиг”-ийн хүрэл медаль хүртлээ

Унгар улсын Будапешт хотод жүдо бөхийн насанд хүрэгчдийн ДАШТ хоёр дарь өдрөө болж байна. Өчигдөр Монголын дөрвөн жүдоч хүч үзсэнээс эрэгтэйчүүдийн 60 кг-ын жинд К.Ёолк хагас шигшээд Бразилын бөхийг торгуулиар ялсанаар хүрэл медаль хүртлээ.
Монголын жүдо бөхийн ДАШТ-ээс хүртэж буй 32 дахь медаль, 19 дэх хүрэл медальтан Ё.Ёолк болов.
Жүдо бөхөөр Монголын тамирчид ДАШТ-ий анхны хүрэл медалийг 1989 онд Д.Баттулга, анхны мөнгөн медалийг 1989 онд О.Балжинням, анхны алтан медалийг 2009 онд Х.Цагаанбаатар нар хүртэж байв.

К.Ёолк жүдо бөхийн ДАШТ-ээс хүрэл медаль хүртлээ

Баянгол дүүргийн 7 дугаар хорооны өрхийн эрүүл мэндийн төвийн хуучин барилгыг нурааж, ногоон байгууламж болгон тохижуулна. Уг “Эрхэмжаргалан” ӨЭМТ-ийн хуучин байрыг бидний өмнө мэдээлж байснаар гар утас худалдааны төвийг дамлан түрээсэлж сард 20 сая төгрөгийн ашиг олдог боловч нийслэлд 3.7 саяыг төвлөрүүлж байсан этгээд мөн 5 жил түрээсэлсэн. Гэвч түрээслэх хугацаандаа тус байрыг нэг ч удаа ашиглаж, тордоогүй эвдэрч сүйдээд байна. Тиймээс нийслэлийн Засаг даргын нэгдүгээр орлогч Т.Даваадалай болон нийслэлийн Өмчийн харилцааны газрын холбогдох албаныхан байршил дээр нь ажиллалаа.
<img decoding="async" src="https://ulaanbaatar.mn/files/mn/images/8xeqka2tgkx/684c0a1c58634c4a0f5601ae.jpg" />
Харин “Эрхэмжаргалан” ӨЭМТ-ийг шинэ өрхийн эрүүл мэндийн төвийн цогцолбор барилга руу шилжүүлжээ. Тухайн орчмын оршин суугчдын ая тухтай амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлэх үүднээс балгас болсон тус барилгыг акталж нурааж, ногоон байгууламж болгохоор шийдвэрлэснийг нийслэлийн Засаг даргын нэгдүгээр орлогч Т.Даваадалай, нийслэлийн Өмчийн харилцааны газрын дарга В.Оюумаа нар хэллээ.
<img decoding="async" src="https://ulaanbaatar.mn/files/mn/images/i8eoetarpro/684c0a2358634c4a0f5601af.jpg" />
Түүнчлэн энэ онд өмч хувьчлалын жагсаалтад 28 барилга байгууламж орсон. Үүнээс өнгөрсөн тавдугаар сарын 2-ны Өмч хувьчлалын комиссын хурлаар 13 объектыг өмч хувьчлалын жагсаалтаас хасаж нураан, нийтийн эзэмшлийн талбай болгохоор шийдвэрлээд байна. Мөн Улаанбаатар хотын удирдлагын зүгээс өмчийн дуудлага худалдааг олон нийтэд нээлттэй, ил тод явуулах зарчмыг баримталж ажиллаж байгаа билээ.
<img decoding="async" src="https://ulaanbaatar.mn/files/mn/images/psckc3ew6y/684c0a3358634c4a0f5601b0.jpg" />
<img decoding="async" src="https://ulaanbaatar.mn/files/mn/images/6f1ijznc3dq/684c0a3b58634c4a0f5601b1.jpg" />
<img decoding="async" src="https://ulaanbaatar.mn/files/mn/images/lgwdnjxqxz/684c0a4358634c4a0f5601b2.jpg" />
<img decoding="async" src="https://ulaanbaatar.mn/files/mn/images/sndo27upcb8/684c0a4f58634c4a0f5601b3.jpg" />

Өрхийн эрүүл мэндийн төвийн хуучин барилгыг нурааж, ногоон байгууламж болгон тохижуулна

“Өдрийн сонин”-ы цахим хувилбарыг “Qpay” ашиглан захиалан унших боломжтой боллоо. Өмнө нь цахим “Өдрийн сонин”-ыг уншихын тулд “Голомт”, “Худалдаа хөгжлийн банк”, “Хаан” банкаар дамжуулан төлбөрөө төлдөг байсан бол одоо илүү хялбар болж “Qpay” сонголт нэмэгдэж байна.
Ингэснээр уншигч танд олон үйлдэл хийлгүйгээр “Өдрийн сонин”-д нийтлэгдсэн хөрөг, ярилцлага, сурвалжлага, зарлал, тендерийн зар зэрэг өөрт хэрэгтэй мэдээ мэдээллээ цаг алдалгүй хялбараар унших боломж бүрдлээ.
Уншигч та цахим “Өдрийн сонин”-ыг захиалахын тулд <a style="color: #0000ff;" href="https://tsahim.dnn.mn/">Tsahim.dnn.mn</a> сайт нэвтэрч сониноо захиалан уншаарай. Хэрэв та бүртгэлгүй бол БҮРТГҮҮЛЭХ гэснийг дарж бүртгэл үүсгэнэ.
Та ЭРХ СУНГАХ гэсэн хэсгийг дарж хугацаагаа сонгосноор банкны barcode гэсэн сонголт гарч ирнэ. Мөн та Голомт, Худалдаа хөгжлийн банк, Хаан банкны эрхээр нэвтэрч төлбөрөө төлөх боломжтой.
Уншигч та цахим “Өдрийн сонин”-ыг нэг өдрөөр худалдан авах бол 2000 төгрөг, нэг сараар бол 9000, жилээр 108.000 төгрөг гэсэн сонголтуудаас сонгон barcode-ыг уншуулахад л хангалттай.
&nbsp;
www.tsahim.dnn.mn,
Twitter: DNN_MN
Facebook: DNN.MN
Instagram:dnn_mn
E-mail: udriinsonind@gmail.com

“Qpay” ашиглан цахим “Өдрийн сонин”-ыг уншаарай

Хавдар судлалын үндэсний төвийн Хими эмчилгээний тасгийн эрхлэгч, Монголын хавдар судлаач эмч нарын нийгэмлэгийн тэргүүн Я.Замбалгаравтай хими бай эмчилгээг аймаг, дүүргүүдэд хийж байгаа талаар ярилцлаа.
<hr />
-Хавдар судлалын үндэсний төвд үүссэн төвлөрлийг саармагжуулах зорилгоор хими бай эмчилгээг аймаг, дүүргүүдэд хийдэг болсон гэсэн. Одоогийн байдлаар энэхүү ажил ямар шатандаа явж байгаа вэ?
-Манай улсад хавдрын өвчлөлийн тоо сүүлийн жилүүдэд тогтмол өсч байна. Жилд 9000 орчим хавдрын шинэ тохиолдол бүртгэгддэг. Түүний 4600 тохиолдол нь нас бардаг. Хавдар ихэвчлэн сүүлийн буюу III, IV шатандаа оношлогдож байгаа учраас нас баралтын хувь өндөр байгаа юм. Тэгвэл үүнийг яаж бууруулах вэ гэвэл хавдрыг I, II шатанд нь оношлох хэрэгтэй. Эрт үед нь оношилж чадвал хавдар бүрэн эмчлэгдэх боломжтой. Хими бай эмчилгээ нь ихэвчлэн хавдрын хожуу үе шатанд хийгддэг. Хагалгаа хийгээд хавдрыг бүрэн авах боломжгүй үед өвчтөнд хими бай эмчилгээг хийнэ. Үүнтэй холбоотойгоор Хавдар судлалын үндэсний төв дээр төвлөрөл бий болдог шүү дээ. Жил гаруйн өмнө яамнаас энэ төвлөрлийг саармагжуулах бодлого хэрэгжүүлсэн юм. Өөрөөр хэлбэл, 21 аймаг, есөн дүүрэгт химийн системийн эмчилгээ хийдэг болно гээд тодорхой шийдвэрүүд гарсан. Тухайн үедээ энэ шийдвэр идэвхждэг боловч өвчтөнүүд өөрсдөө зөвхөн Хавдар судлалын үндэсний төвд үзүүлэх хүсэлтэй байсан. Хоёрдугаарт, орон нутгийн мэргэжилтнүүд тогтвортой бус байлаа. Өөрөөр хэлбэл аймгуудад боловсон хүчин дутагддаг сул талтай. Уг нь нийслэлээс мэргэжилтнүүд бэлтгэгдээд орон нутагт очдог. Гэтэл хоёр жил ажиллаад л өөр аймаг, хот руу шилжинэ, эсвэл өөр мэргэжил эзэмшдэг. Ийм шалтгаануудаас үүдэн хими бай эмчилгээ орон нутаг, дүүргүүдэд саармагжсан. Одоогоор юун түрүүн маш богино хугацаанд мэргэжилтнүүдээ бэлтгэн тараах ажил явагдаж байгаа. Эрүүл мэндийн сайдын тушаалаар аймаг, дүүргүүдэд үндэсний багууд томилогдож ажиллаж байна. Өөрөөр хэлбэл, шууд газар дээр нь ажлын байран дахь сургалтыг орж байгаа. Мөн нөгөө талд мэргэжилтнүүдээ богино хугацаанд бэлтгээд орон нутгууд руу илгээсэн. Манай төвийн эмч нар аймаг, дүүргүүд рүү томилолтоор явж сургалт орж байна. Гол нь химийн бай эмчилгээнд зөвхөн эмч нараас гадна хавдрын мэргэжлийн сувилагч, эм зүйч, эм найруулдаг тусгай сургагдсан найруулагч гээд олон боловсон хүчин шаардлагатай байдаг юм. Бусад өвчнүүдийг бодоход нийт 20-иод төрлийн мэргэжилтнүүд оролцсоны үндсэн дээр хорт хавдар гэдэг энэ өвчнийг оношилж, эмчилдэг онцлогтой.
-Одоогийн байдлаар хэдэн аймаг, дүүрэгт хими бай эмчилгээ хийгдэж байгаа вэ?
Одоогоор таван аймагт химийн системийн эмчилгээгээ хийх нөхцөл арай бүрдээгүй байгаа. Бэлтгэл ажлын түвшиндээ явж байгаа гэсэн үг. Бусад аймгуудад бол хими бай эмчилгээ хэвийн хийгдэж байгаа. Энэ оны арванхоёрдугаар сар гэхэд бүх аймгууддаа химийн бай эмчилгээг нутагшуулах зорилт тавьсан. Багахангай, Чингэлтэй, Баянзүрх, Налайх дүүргүүд бас бэлтгэл ажлын түвшинд явж байна. Харин бусад дүргүүдэд хэвийн. Саяхан Баянгол дүүрэг хавдрын төвтэй болсон. Манай Хавдар судлалын үндэсний төвийн эмч Баянгол дүүрэгт сарын хугацаанд ажиллаж байгаа. Мэдээж өөрийн өвчтөнүүдээ Баянгол дүүрэг рүү татан үзэж байгаа гэсэн үг. Нэг эмч өдөрт амбулаториор 30 гаруй өвчтөн үздэг. Мөн 30-40 өвчтөн эмчилгээнд оруулдаг. Тэгэхээр энэ тооны ачаалал дүүрэг рүү шилжсэн гэсэн үг. Үнэхээр аймаг, дүүргүүдэд сайн эмч нар бэлтгэгдсэн. Тоног төхөөрөмж ч гэсэн маш сайн. Тиймээс иргэд нэмэлт зардал гаргахгүйгээр чанартай хими бай эмчилгээг оршин суугаа орон нутаг, дүүргээсээ авах боломжтой болсон.
-Ер нь өөр шинэ эмчилгээ, үйлчилгээ нэвтэрсэн үү?
-Хорт хавдар үндсэн гурван эмчилгээтэй. Үүнд хавдрын мэс засал, туяа эмчилгээ, хавдрын системийн эмчилгээ багтдаг. Хавдрын системийн эмчилгээ нь дотроо хими, бай, дархлаа, вакцин эмчилгээ гээд олон төрөлтэй. Манай монголчууд энэ бүгдийг химийн эмчилгээ гэж ярьдаг шүү дээ. Гэтэл орчин үед химийн эмчилгээ гэдэг нь тусдаа хавдрын эсрэг ерөнхий үйлчилгээ үзүүлдэг болсон. Энэ нь хавдрын эсийг устгах зориулалттай химийн бодисууд хүний биед ороод эрүүл эсийг устгах эрсдэлтэй. Үүнээс үүдэн химийн хордлого, гаж нөлөөний шинж тэмдгүүд илэрдэг. Жишээ нь, үс унах, арьс хуурайших, огих, дотор муухайрах, хоолны дуршил буурах гээд бусад шинж тэмдгүүд илэрнэ. Мөн дархлаа суларсантай холбоотойгоор хууч өвчин сэдрэх магадлалтай. Тиймээс эрдэмтэд үүний эсрэг, гаж нөлөөг бууруулах зорилгоор бай эмчилгээг гаргаж ирсэн. Энэ нь зөвхөн хавдрын эс дээрээ очиж, үйлчилдэг эмчилгээ. Бусад эрүүл эд эсүүдийг огт гэмтээдэггүй онцлогтой. Тиймээс энэ эмчилгээг дэлхийд түгээмэл хэрэглэх болсон. Мөн үүний дараа эрдэмтэд дархлааны эмчилгээг нээсэн. Энэ нь хүний өөрийн дархлааг идэвхжүүлэх зорилгоор хавдрын эсийг устгах эмчилгээний арга юм. Энэ эмчилгээ манайд нэвтрээд жил гаруй болж байгаа. Одоогоор уушги, элэгний хорт хавдарт энэ эмчилгээ харьцангуй үр дүнтэй байна. Дараа дараагийн шинэ эмчилгээнүүд манай улсад хараахан нэвтрээгүй. Мэдээж бид аль болох шинэ эмчилгээ, технологи нэвтрүүлэхийн төлөө ажиллаж байгаа. Ямар ч шинэ технолгоги нэвтрүүлэхэд санхүүжилт, судалгаа, зардал мөнгө, даатгалын тогтолцоонд оруулах гээд олон зүйл шаарддаг. Мөн багагүй цаг хугацааа ордог онцлогтой.
-Зарим орнууд эрт илрүүлэг, эсвэл үзлэгт ороогүй хүнийг торгодог хуультай. Тиймээс хавдрыг эрт оношилдог. Мөн нас баралтын түвшин бага байдаг гэнэ. Америкчууд өдөр бүр гүйдэг учраас хорт хавдар тусах нь бага гэсэн. Та энэ талаар ярихгүй юу?
-Миний хувийн бодол байдаг юм. Бид жилд нэг удаа машинаа үзлэгт оруулах хуультай. Хэрэв оруулаагүй бол цагдаа торгодог. Тэгэхээр тэр хүн хүсээгүй ч машинаа үзлэгт заавал оруулдаг. Яг үүн шиг иргэн бүр жилд нэг удаа тогтсон үзлэгт орж байх хэрэгтэй. Хэрвээ тогтсон эрүүл мэндийн үзлэгтээ ороогүй бол торгох, тодорхой хариуцлага хүлээлгэх юм бол нөхцөл байдал арай өөр болно. Жил бүр иргэд хариуцлагатайгаар үзлэгтээ ороод явбал ганцхан хавдар биш, бүхий л өвчлөл эрс буурна. Мөн америкчууд өдөр бүр гүйдэг амьдралын хэвшилтэй. Энэ нь хавдрыг бууруулдаг гэх нарийн судалгаа байдаг. Гэхдээ үүнээс илүү баттай зүйл бий. Хүн хэр хэмжээнд хөдөлгөөн хийнэ, тэр хэмжээгээрээ эрүүл байдаг. Ганцхан хавдар биш. Бүхий л талаараа эрүүл байж болдог. Үүний суурь нь дасгал, хөдөлгөөн юм.
&nbsp;
А.Даваадулам

Хайх