Монгол Улсад байнгын ажиллагаатай парламент байгуулагдсаны 35 жилийн ой энэ онд тохиож байгаа бөгөөд өдгөө 9 дэх Улсын Их Хурал бүрэн эрхээ хэрэгжүүлж байна. Парламентын төлөөллийн чадамжийг сайжруулахаар эрх зүйн орчныг өөрчилсний үр дүнд 5 нам, эвслээс бүрдсэн 126 гишүүнтэй анхны Улсын Их Хурал нь ил тод, нээлттэй, хүртээмжтэй байх, иргэдийн оролцоог хангахыг үнэт зүйл хэмээн тодотгосон билээ. Түүнчлэн Хүн төвтэй хууль буюу хууль хүний эрхийг дээдэлсэн, хүн төвтэй үзэл санаа бүхий байх; Цаг үеийн шаардлагад нийцсэн хууль буюу Нийгмийн хурдацтай хөгжлийн шаардлагад нийцүүлэн, эрх зүйн зохицуулалтыг цаг алдалгүй гаргадаг байх; Иж бүрэн зохицуулалттай, ойлгомжтой хууль буюу Хуулийг тодорхой, ойлгомжтой болгож, хууль болон журмаар зохицуулах харилцааны заагийг тодорхойлох гэсэн эрх зүйн орчны “ГУРВАН ТӨГӨЛДӨРШИЛ”-ийн бодлогыг хэрэгжүүлж байна.
Улсын Их Хурлын 2025 оны хаврын ээлжит чуулганаар Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг баталсан.
Долоодугаар сарын 09-ний өдрөөс хэрэгжиж эхэлсэн тус хуулиар хууль санаачлагчаас өргөн мэдүүлсэн хууль тогтоомжийн төслийг урьдчилан хэлэлцэж санал, дүгнэлт гарган нэгдсэн хуралдаанд хэлэлцүүлэх, Улсын Их Хурлын хяналтыг хэрэгжүүлэх, хуульд тусгайлан заасан асуудлаар Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл боловсруулах чиг үүрэгтэй ажиллах найман Байнгын хороог байгуулахаар тусгасан.
Энэ хүрээнд иргэн, байгууллагаас Улсын Их Хурал, түүний Байнгын, дэд, хянан шалгах түр хороо, тэдгээрийн удирдлага, гишүүнд ирүүлсэн өргөдлийг судлах, холбогдох Байнгын хорооны саналыг үндэслэн тухайн асуудлаар байгууллага, албан тушаалтнаас мэдээлэл авах, сонсох, дүн шинжилгээ хийж, холбогдох Байнгын хороонд санал хүргүүлэх, мэдээлэх болон нийтийн ашиг сонирхлыг хөндсөн асуудлаар гаргасан иргэдийн өргөдлийн асуудлыг эрхлэх Өргөдлийн байнгын хороог байгуулахаар шийдвэрлэсэн юм.
Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулиар Байнгын хороо 32 хүртэл гишүүний бүрэлдэхүүнтэй байхаар заасан бөгөөд Өргөдлийн байнгын хороо 23 гишүүнтэйгээр ажиллана.
Боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан, спортын байнгын хороо, Нийгмийн бодлогын байнгын хороог нэгтгэн Хүний хөгжил, нийгмийн бодлогын байнгын хороог байгуулав. Улсын Их Хурлын 30 гишүүний бүрэлдэхүүнтэй тус Байнгын хороо боловсрол; жендэрийн тэгш байдлыг хангах бодлого; монгол хэл, бичиг, үндэсний цөөнхийн хэл, бичиг, ёс заншил; мэргэжлийн боловсрол, сургалт; нийгмийн хамгаалал, нийгмийн даатгал, халамжийн бодлого; нийтийн биеийн тамир, спорт; соёл, урлаг; түүх, соёл, оюуны өвийг хамгаалах, сэргээх бодлого; хөдөлмөр эрхлэлтийн бодлого, хөдөлмөрийн харилцаа; хүн амын хөгжлийн бодлого болон шинжлэх ухаан; эрүүл мэндийн бодлогын асуудлыг эрхэлнэ.
Хүний хөгжил, нийгмийн бодлогын байнгын хорооны бүрэлдэхүүнд хоёр дэд хороо ажиллана. Тодруулбал, боловсрол, шинжлэх ухааны нэгдсэн бодлогын асуудлыг дагнан хариуцаж, энэ хүрээнд судалгаа хийх, холбогдох мэдээлэл авах, зохих албан тушаалтан, иргэн, байгууллагаас тайлбар авах, ажлын хэсэг байгуулах, Улсын Их Хурлын бусад шийдвэрийн төсөл боловсруулах, санал, дүгнэлт гаргаж, түүнийгээ харьяалагдах Байнгын хороонд, шаардлагатай бол Байнгын хороогоор уламжлан нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлэх, эрхэлсэн асуудлаараа тогтоол гаргах эрхийг Боловсрол, шинжлэх ухааны дэд хороо хэрэгжүүлэх юм.
Харин Соёл, спорт, залуучуудын дэд хороо нь соёл, урлаг, түүх, соёл, оюуны өвийг хамгаалах, сэргээх бодлого, нийтийн биеийн тамир, спортын асуудлыг дагнан хариуцаж, энэ хүрээнд судалгаа хийх, холбогдох мэдээлэл авах, зохих албан тушаалтан, иргэн, байгууллагаас тайлбар авах, ажлын хэсэг байгуулах, Улсын Их Хурлын бусад шийдвэрийн төсөл боловсруулах, санал, дүгнэлт гаргаж, түүнийгээ харьяалагдах Байнгын хороонд, шаардлагатай бол Байнгын хороогоор уламжлан нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлэх, эрхэлсэн асуудлаараа тогтоол гаргах эрхийг хэрэгжүүлнэ хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээлэв.

Өргөдлийн байнгын хороо байгуулагдаж, Хүний хөгжил, нийгмийн бодлогын байнгын хороо хоёр дэд хороотой ажиллана

Улаанбаатар метро төслийн зүүн талын депог Баянзүрх дүүргийн 28 дугаар хорооны 26.6 га талбайд барихаар төлөвлөсөн. Уг депод Улаанбаатар метроны хөдлөх бүрэлдэхүүний техник үйлчилгээ, оношилгоо, засвар, зогсоол зэрэг үйл ажиллагааг төвлөрүүлэх юм. Энэ хүрээнд өнөөдөр тус төслийн холбогдох албаныхан болон  төслийн зөвлөх үйлчилгээний “Духуа инженеринг” ХК-иар ахлуулсан түншлэл депо барихаар төлөвлөсөн байршилд ажиллалаа.
<img decoding="async" src="https://ulaanbaatar.mn/files/mn/images/571cq93qgwm/6889d34b76868b67547b2f15.jpg" />
Уг төслийн бүтээн байгуулалтын ажлын гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулах олон улсын нээлттэй тендер шалгаруулалтыг хоёр үе шаттайгаар зохион байгуулж байгаа бөгөөд энэ ондоо багтаан хоёрдугаар шатны сонгон шалгаруулалтаа зарлаж, гүйцэтгэгчтэй гэрээ байгуулахаар төлөвлөж байна. Ингэснээр барилга угсралтын ажлыг 2026 онд эхлүүлэх юм. Мөн төслийн хүрээнд байгаль орчны ерөнхий төлөв байдлын үнэлгээг гаргасан бөгөөд депогийн бүтээн байгуулалт хийх газрын гэрчилгээ бэлэн болсон аж.
<img decoding="async" src="https://ulaanbaatar.mn/files/mn/images/2erw5ih976t/6889d35476868b67547b2f16.jpg" />
Метроны төслийн ач холбогдлын талаар Улаанбаатар метро төслийн Төмөр замын инженер Б.Амгаланбаяр “Улаанбаатар метро төсөл ашиглалтад орсноор цагт 17,200 хүн тээвэрлэх хүчин чадалтайгаас гадна 15 өртөөтэй байх юм. Хийц бүтээцийн тухайд 14 зогсоол газар доогуур туннель хэлбэрээр явах бөгөөд эцсийн зогсоол нь засвар үйлчилгээний депотой залгаа газарт ил байрлана. Түүнчлэн 4.5 минут тутамд метро явахаар төлөвлөсөн” гэлээ.
<img decoding="async" src="https://ulaanbaatar.mn/files/mn/images/8p9t5xxlsgm/6889d36876868b67547b2f19.jpg" />
Түүнчлэн метроны өртөө, зогсоол нь 170 метр урт, 25 метр өргөн, доошоо гурван давхар байгууламж байх юм. Тодруулбал, B1 давхартаа зорчигчдын тав тухыг хангахуйц үйлчилгээний талбай, B2 давхарт үйлчилгээний тоног төхөөрөмж, сервер, дохиолол холбоо, эрчим хүчний удирдлагын самбар зэрэг техникийн хэсэг байх бол B3 давхарт хонгилын хэсэг байрлана. Хөдлөх бүрэлдэхүүний тухайд техникийн тогтоосон хурд 80 км/цаг, дундаж хурд 36 км/цаг төдийгүй дээд хурд 100 км/цаг байхаар тооцоолсон. Ингэснээр метроны шугам нэг эцсээс нөгөө эцэс хүртэл 36 минут явах буюу бүтэн рэйс хийхэд 72 минут шаардах юм.
<img decoding="async" src="https://ulaanbaatar.mn/files/mn/images/361m8o08dx/6889d35d76868b67547b2f17.jpg" />
Зөвлөх үйлчилгээ үзүүлэгч “Духуа инженеринг” ХК-ийн Механик зураг төслийн инженер Ким Жин Нам “Нийт 19 цуваа метрог төлөвлөсөн. Бүрэн автомат буюу жолоочгүй байна. Засвар үйлчилгээний депогийн тухайд автомат засвар, угаалга, удирдлага, зогсоолын хэсгээс бүрдэнэ. Зогсоолын хэсгийг Монголын эрс тэс уур амьсгалд тохируулж битүү байдлаар барина. Удирдлагын хэсгээс метрог бүхэлд нь хянах боломжтой. Мөн урсгал засварыг 2-5 жил тутамд хийх тул засварын төвийг шийднэ. Метро нь трассын дагуу яваад баруун талын эцсийн зогсоол болох Толгойтоор эргэж, зүүн талын депо дээрээ ирж, угаалга, засвар үйлчилгээндээ ороод зогсоолдоо байршихаар төлөвлөлт хийсэн” хэмээлээ.
<img decoding="async" src="https://ulaanbaatar.mn/files/mn/images/9n9bigbyq2n/6889d36e76868b67547b2f1a.jpg" />
Улаанбаатар метро төслийн хонгилыг ухах TBM /Tunnel boring machine/ машины тухайд 30 метрийн урттай. Нийт 13 TBM ашигласнаар 2030 онд тухайн төслийг ашиглалтад оруулах боломжтой гэсэн тооцоолол гарсан. Уг машин газар доогуур 25 метрийн гүнд өрөмдлөг хийж, хонгилын хана хийх боломжтой. Мөн хотын суурьшлын бүсэд өрөмдлөг хийх учраас газрын гадарга дээр чичиргээ мэдрэгдэхгүй гэдгийг мэргэжилтнүүд хэлж байв.
<img decoding="async" src="https://ulaanbaatar.mn/files/mn/images/h85gyz1ytna/6889d37476868b67547b2f1b.jpg" />
<img decoding="async" src="https://ulaanbaatar.mn/files/mn/images/71xksi4y45f/6889d38276868b67547b2f1d.jpg" />
<img decoding="async" src="https://ulaanbaatar.mn/files/mn/images/pah37o4228s/6889d37c76868b67547b2f1c.jpg" />

Улаанбаатар метро барих гүйцэтгэгчийг шалгаруулах II шатны сонгон шалгаруулалтыг энэ онд багтаан зарлана

Гэрийн хаалга онгойхтой зэрэгцэн хөрөг зургийн өмнө асаасан ганц зул далдирсаар унтарлаа. Тооноор салхины аясаар хөвөлзөх аргалын утаа үзэгдэж, зуухны яндан таг түг хийнэ. Хүрээлсэн уулсын оройд цасан бүрхүүл бүдэг бадаг зурайж, цагийн аясаар дэрсний толгой найгасан намар цаг.
Намар намрын дундаас есөн уул бөхийж, дөчин гурван толгод нурсан бэрх үе. Уул уулын дундаас ганцхан уулын энгэрт тавин жил ургасан нэгэн цэцэг хагдарсан уйтай цаг.
Баруун хойморт суух хүрэн дээлтэй нэгэн өвгөн унтарсан зулыг асаахтай зэрэгцэн цэнхэр тэрлэг, бүрх малгайтай хөрөг тодроод ирэв. Сая нэг санаа нь амарсан уу гэлтэй эргэн сууж, ширээний үзүүрт тавьсан цайгаа авахад нүднээс нь урсах нулимс аяга руу дуслав. Эргэх цагийн уртыг морин дэл дээр туулсан түүний тэвчээр энд л алдарч, эр хүний ноён нуруу нь гудайх шиг. Энэ хүн бол аймгийн алдарт уяач, аварга малчин  Ёндонгийн Дашбал. Ханилсан ханиа алдаад удаагүй гунигт мөч нь энэ юм. Түүнтэй хэдэн хором үг солих нь байтугай нүд рүү нь харахад ч хэцүү санагдсаныг нуух юун.
Зориг, зүтгэл, итгэл алдраагүй
Гэнэн хонгор хүүхдийн харц нүүрнийх нь гүн бор үрчлээсэнд нь шингэн оджээ. Тэртээх 1957 онд бага сургуульд элсэн, долдугаар ангиа онц төгсөж, хөдөө аж ахуйн механикийн ангид тэнцсэн ч нутгаа орхиж зүрхлээгүй түүний сонголт энэ л амьдралтай нь хөтөлсөн юм. Машины жолоо биш, морины цулбуур атгах хувь тавилан арван зургаан настай хүүгийн гарт аль хэдийн багтчихсан байлаа. Ингээд л нэгдэл хэмээх төрийн их айлын адуун сүргийг ахын хамт маллаж, хүдэр эрчүүдтэй өвсний толгой өндөлзүүлэн давхих болжээ. Дөрвөн жил алга эргүүлэхийн завдалгүй өнгөрч  аагтай, цөстэй залуу насны омгоо, ухаан билэг, тэвчээр хатуужлаар сүлэх цэрэгт татагдах мөч нь хаяанд иржээ. Өргөн шанаа, өтгөн хар хөмсөгтэй цэл залуухан эр хайрт  бүсгүй, энхрий хүүдээ хорогдсон ч аяны дөрөө жийж, дээд нисэх 107-р ангид хуваарилагдав. Холын холоос үрийнхээ ээж, хонгор үрээ санах ч хүлээнэ гэсэн ганцхан үг хэн хэнийхээ сэтгэлийн хүлээсийг тайлаагүй юм. Хурдан шаламгай, сахилга баттай байсан учир түүнд нэгдүгээр роботын салааны орлогчийн үүрэг оногджээ. Харахад хатуу ширүүн, ханхар эр ч цэргийн төмөр орон дээр эгэл хонгор бүсгүйн харцыг төсөөлж, ботгон нүднийх нь сормуусыг сэтгэлдээ дэрвүүлсэн гурван жил тийм ч хурдан өнгөрөөгүй.
Хань сайтын хийморь өөдөө 
Эр нэг алдаж, эрэг нэг нурсан өдрүүд олон байв. Сархадын амтанд орж, салж чадахгүй явсан мөч энгүй их. Уусан хүний ааг, уургалсан мориныхоо сүрээр давхиж явахдаа хүний алаг үрийг дайрч орхино чинээ тэр төсөөлөөгүй. Бусгасан их шороо азаар хүний амийг аваагүй. Тэрхэн зуурт болсон үйл явдалд  итгэж үл ядах түүний дотор архи хэмээх хатуу нэртийг орхиё гэсэн ганцхан хүсэл л байв. Хүслээ биелүүлж чадах их зоригийг түүнд хань нь өгсөн билээ. Нар уулын цаанаас дөнгөж цухуйна. Даян дэлхий цасан бүрхүүлээр хучигдаж, их салхинд хунгар цас хийсэн харагдана. Гал дээр аагтай шаргал цай буцлах ахуйд урт хар гэзэг, шаргал цагаан царайтай эмэгтэй эргэн харав. Алдсан алдаа нь түүнийг ийнхүү өөрчилжээ. Агатын цулбуур татаж явснаас, аяганы амсарт цай мэлтэлзүүлсэн өдөр ховор. Харин үүнээс хойш өвлийн хүйтэн, хаврын хавсарга, намрын сэрүүнд ханилсан ханиа хүйтэн гэрт нэг ч удаа босгоогүй гэдэг.
Үүрийн таван жин, үдшийн бүрий ч хамаагүй
Зуны дэлгэр цагт хойд уулын энгэрт гэцэн дээрх хүлгүүд унгалдаж, хөдөөгийн аниргүй сайхныг хүүхдийн гийнгоогоор мялаадаг байсан үес. Үүрийн жингээр адуундаа мордож, үдшийн сараар манаж хонодог уяачийн амьдралаар тэр 50 жил явсан. Хүлгийн сайныг унаж, хөрс ногоон дэвжээн дээр нэрээ дуудуулж явсан үе бишгүй их. Өвөрхангай аймгийн хуучнаар “Гүн нарийн” одоогийн Хайрхандулаан сумын түүхт ойн наадамд гурван соёолон дараалан айрагдуулж байсан нь түүнийг хэр сайн уяач байсан бэ? гэдгийг илтгэнэ. “Нэгэн удаагийн наадамд морины хүүхэдгүй болсонд сунгаан байтугай дөнгөж морь унаж байсан намайг мордуулаад явуулчихсан. Тэгээд л анхны наадамдаа уралдаж, морь унаж сурч байлаа” гэж  түүний дөрөв дахь хүү Д.Энхбаатар хуучлан суув. Үр хүүхдүүддээ дэндүү хайртай хүн ч нялх балчир таван настай хүүгээ ингээд явуулсныг нь бодохоор хатуу аав гэмээр. Зургаан ханатай гэр шиг зулзаган бор үрсээ хүлгийн зооноос хүн болгосон болохоор тэр биз.
Монгол хүний ёсоор морио дээдлэн шүтэж, наадам наадмын магнайд явсаар арав гаруй түрүү, гуч гаруй айраг хүртсэн билээ. Төллөсөн малынхаа төлийг дутаадаггүй, цагийн хатууд ч малаа үрдэггүй сайн малчин байсныг нутаг нугынхан нь андахгүй. Тэрбээр гэрийн хойморт байх жижиг улаан авдар дотор ихэд нандигнасан уу? гэлтэй боолттой эдийг яриан дундаа задлав. Цаасан дээр  “Энх сүрэгтэн”, “Мэнд төлчин”, “Тарга хүчний аварга”, “Ноолуурын чанарын аварга” гэж бичээтэй байсан нь түүнийг ямар малчин байсныг илтгэнэ.
Малд дуртай, сүрэгтээ хайртай болохоор зургаан хүүхдээ малчин болгосон аж. Өсөхийн цагт төрсөн нутагтаа амьдрах түүний сонголт, өтлөхийн цагт үр хүүхэд, ач зээтэйгээ  аж төрөн суух амар амгаланг бий болгожээ.  Үр хүүхдүүд нь биеийн амрыг бодож суурин амьдрахыг санал болгосон ч 80 нас хүрэх шахам яваа түүнд энэ нь тийм ч сонин байсангүй. Амьдрал босгосон бууриндаа гэрээ барьж, алдхан үрсээ бойжуулсан “Нарийны хөндий”-дөө малаа хариулж, өглөө бүр бага охиндоо тугалыг нь татаж өгөх л таатай байв.
Гуниг эгшээсэн намар
Хорь шахам настай хонгор буурал морь нь ч Дашбалтай цуг өтөлсөн үү гэмээр уяан дээр нь зогсоно. Хүлгийн сайныг уралдуулж, хүний сайнтай нөхөрлөж явсан ч одоо түүнд үүнээс илүү хань үгүй. Зовлон жаргал, баяр гуниг бүрийг нь нуруун дээрээ тээж явсан хайртай хүлэг нь билээ. Үүнтэйгээ л цуг өдрийн нарыг өнжөөж, эргэх цагийн ганцаардлаа дэрсний толгойд үдэж яваа. Сайхан цагт хөндийн худгаас ханьтайгаа цуг усаа уудлаад гэрийн зүг тэрэг түрэн алхдаг байсан цаг алсарч, хамтдаа явдаг байсан нарийн жим бүдгэрчээ. Хэн ч харахад жар хол давсан эмээ гэж харахааргүй гэргийтэй байсныг нутгийн нэгэн хүн ярианыхаа дунд дэлгэв. Алаг эрээн даашинз, урт түрийтэй өсгийтэй гутал, гар дүүрэн бөгж, ганган малгайгаар л хэн бүхэн түүний ханийг төсөөлдөг байв. Эдэлж барахааргүй эд хөрөнгө байгаагүй ч эхнэрээ хайрлах эрийн жудаг түүнд харамгүй заяажээ. Харин тавин жил алган дээрээ бөмбөрүүлсэн ханиа алдах зовлон энэ л намар түүнийг нөмрөх байж. Тавин жил орсон цас нэг л өдөр дарсан мэт гунигт дарагдсаныг оршуулгын ёслолын хувцас шатаах үйл харуулж байлаа. Бага зэргийн шарласан хиймэл шүд, гэртээ өмсдөг буриад гутал түүнээс нь үлдсэн хамгийн нандин зүйл нь. Түүнийгээ нууж ядах эрийн сэтгэл хайртай эмэгтэйгээсээ салж ядах   хагацлын нулимс дэндүү гашуун. Улаан хоолойн хорт хавдар хэмээх аймшигт  өвчин орчлонгоос ханийг нь авч одон орь ганцаар хорвоог туулах гаслант жамыг түүнд үлдээсэн юм. Таван жилийн өмнөхөн нь аймгийнхаа аварга малчин болж, нижгэр найр, нэлийсэн баярыг тэмдэглэж байсан сан. Улсын аварга малчин болох алсын мөрөөдлөө хамтдаа биелүүлж чадаагүй ч үүний дайтай малчин байснаа өөрсдийнхөө нэрээр үлдээж чадсан гэдгийг бага хүү нь дурсав.
Намуун байгалийн өнгө даган амьдардаг болоод ч тэр үү орилж, чарласан уй гашуудал бус дуугүй  гуниг л гэр дүүргэнэ. Бөхийсөн есөн уул, нурсан дөчин гурван толгод нь эхнэрээ алдсан хань, эхийгээ алдсан үрс нь болой. Уулсын дунд суугаа эгэл боргил малчин эрийн тухай энэ л хуудсанд оршоосон болой.
&nbsp;
Э.Жавзандулам
&nbsp;

Уулын хүн

Ипотекийн даатгалын шинэчилсэн зохицуулалт энэ оны наймдугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн мөрдөгдөж эхлэхтэй холбоотойгоор иргэд, олон нийтийн дунд ойлгомжгүй, төөрөгдөл үүсгэж байсан асуудлыг тодорхой болгох зорилгоор Санхүүгийн зохицуулах хорооноос урт хугацааны даатгагч болон даатгалын зуучлагчийн үйл ажиллагаа эрхэлж байгаа арилжааны банкнуудад дараах арга хэмжээг авч ажиллахыг үүрэг болголоо.
Үүнд:
<ul>
<li>Ипотекийн зээлдэгчийн амь нас, эрүүл мэндийн даатгалын үндсэн эрсдэлийн хүрээнд эрсдэл учрах шалтгаан, нөхцөлийг зээлдэгч, даатгуулагч нар сайн дураар, чөлөөтэй сонгох боломжийг бүрдүүлэх;</li>
<li>2025 оны наймдугаар сарын 01-ний өдрөөс өмнө байгуулсан ипотекийн зээлдэгчийн амь нас, эрүүл мэндийн даатгалын гэрээний нөхцөлийг дордуулахгүй /даатгалын хураамжийг нэмэгдүүлэхгүй, бусад нөхцөлийг дордуулахгүй/-гээр даатгалын бүтээгдэхүүний сонголтыг даатгуулагчид олгох;</li>
<li>2025 оны наймдугаар сарын 01-ний өдрөөс өмнө байгуулсан ипотекийн зээлдэгчийн амь нас, эрүүл мэндийн даатгалын гэрээний хугацаа дуусгавар болох хүртэл тус гэрээ хүчинтэй байх талаар даатгуулагчид мэдээлж ажиллах;</li>
<li>Зээлдэгч даатгуулагч нарт уг даатгалын бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний нөхцөл, онцлог, ач холбогдлыг тогтмол танилцуулж ажиллах.</li>
</ul>
Ипотекийн даатгалын шинэчилсэн зохицуулалтын дагуу зээлдэгч, даатгуулагч нар учирч болзошгүй эрсдэлээс хамгаалах өөрт тохирсон даатгалын бүтээгдэхүүнийг чөлөөтэй сонгох боломжтой байна гэж Санхүүгийн зохицуулах хорооноос мэдээллээ.

Ипотекийн даатгалын шинэчилсэн зохицуулалт хэрэгжиж эхэлнэ

Улаанбаатар хотын авто замын түгжрэлийг 40 орчим хувиар бууруулах гол төслүүд бол Туулын хурдны зам, Шинэ тойрог зам. Эдгээр төслийг 2025-2028 онд хэрэгжүүлэхээр нийслэлээс төлөвлөж, Туулын хурдны зам барих тендерт Хонгконгийн “ХаоЮань групп” ХХК шалгарсан гэдгийг долоодугаар сарын 23-ны өдөр мэдээлж байсан. Тэгвэл тус компанитай гэрээний хэлцэл үргэлжилж байгаа бөгөөд хурдны зам барих бэлтгэл ажлуудыг гүйцэтгэж эхэллээ. Тухайлбал, газар чөлөөлөлтөд Баянзүрх дүүргийн нутаг дэвсгэрт 6, Баянгол дүүргийн нутаг дэвсгэрт 3, Хан-Уул дүүргийн нутаг дэвсгэрт 15, Сонгинохайрхан дүүргийн нутаг дэвсгэрт 91 нийт 115 нэгж талбар өртөж байгаа. Үүнээс эхний ээлжийн ажил хийгдэх 15 нэгж талбарт газар дүйцүүлэн олгож газар чөлөөллөө. Үлдсэн 100 нэгж талбартай зөвшилцөх ажил үргэлжилж байна.
Туулын хурдны замыг 2028 оны наймдугаар сард ашиглалтад оруулна. Тус хурдны зам нь Улаанбаатар-Налайх чиглэлийн авто замаас Баруун аймаг руу салдаг аюулгүйн тойрог хүртэл Улаанбаатар хотын урдуур Богд уулын энгэрээр зургаан эгнээ 32 километр урт үргэлжилнэ. Олон улсын экспресс зам буюу гэрлэн дохиогүй үргэлжилж, зорчигч нийт 32 км замыг зогсолтгүй туулах онцлогтой. Мөн Туулын хурдны замтай холбогдох Шинэ тойрог замын Нэгдүгээр тойрог замын гүйцэтгэгчийг шалгаруулах нээлттэй тендерийг ирэх сард зарлахаар бэлтгэж буй. Улаанбаатар хотыг хөгжүүлэх 24 мега төслийн хүрээнд Туулын хурдны зам, Шинэ тойрог зам ашиглалтад орсноороо түгжрэлийг 40 орчим хувиар буулгах тооцооллыг мэргэжилтнүүд хийгээд байгаа билээ.

Туулын хурдны зам барих бэлтгэл ажлын хүрээнд газар чөлөөлөлт үргэлжилж байна

Улаанбаатар хотын агаарын бохирдлыг бууруулах ажлын хүрээнд энэ онд нийслэлийн Чингэлтэй, Баянгол дүүргийн таван хорооны 5000 өрхийг дулаалж, хийн халаагуурт шилжүүлнэ. Энэ хүрээнд нийслэлийн Засаг даргын Нийгмийн салбар, ногоон хөгжил болон агаар, орчны бохирдлын асуудал хариуцсан орлогч А.Амартүвшин ОХУ-ын Монгол дахь худалдааны төлөөлөгч Максим Викторович Васильев болон БНХАУ-ын “Шандон Шинке Холдинг” ХХК-ийн Ерөнхий захирал Ин Бээжин тэргүүтэй төлөөлөгчдийг хүлээн авч уулзлаа.
Уулзалтаар хийн түлшний хэрэглээний төлөвлөлт, байгалийн шингэрүүлсэн хий боловсруулах үйлдвэр байгуулах, дэд бүтцийн төслүүдийн хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх талаар санал солилцсон юм.
<img decoding="async" src="https://ulaanbaatar.mn/files/mn/images/fyf2wr5zpz4/688b0bd076868b67547b2f27.jpg" />
Энэ үеэр нийслэлийн Засаг даргын орлогч А.Амартүвшин “Өнөөдрийн байдлаар нийслэлийн хэмжээнд 200 мянга гаруй өрх хатуу түлш буюу сайжруулсан шахмал түлш хэрэглэж байна. Энэ тоо өвлийн улиралд нэмэгдэх хандлагатай байдаг. Иймээс Улаанбаатар хотод хэрэгжүүлж буй хөгжлийн 24 мега төслийн хүрээнд агаарын бохирдлыг бууруулах зорилтын дагуу “20 минутын хот” нэгдсэн төлөвлөлтийг баримтлан Сэлбэ, Баянхошуу, Ханын материалд 20 мянган айлын цогцолбор хорооллыг барих ажлыг эхлүүлээд байна. Мөн агаарын бохирдол ихтэй бүс болох Чингэлтэй, Баянгол дүүргийн таван хорооны 5000 өрхийг дулаалж, хийн халаагуурт шилжүүлэх ажлыг эхлүүлсэн. Цаашлаад агаарын бохирдлыг бууруулах, агаарын чанарыг сайжруулах бүсийн айл өрхүүдийг цахилгаан болон бүх төрлийн хийн халаагуурт үе шаттай шилжүүлэх ажилд шаардлагатай судалгааг гаргахаар төлөвлөж байна. Иймд эдгээр төсөл, хөтөлбөрүүдэд хамтран ажиллах хүсэлтэй байна” гэдгийг онцолж байв.
<img decoding="async" src="https://ulaanbaatar.mn/files/mn/images/m7kives5wn/688b0bdb76868b67547b2f28.jpg" />
Харин ОХУ болон БНХАУ-ын талууд цаашид талуудын хамтын ажиллагааг өргөжүүлэн бэхжүүлэхэд бүхий л талаар дэмжлэг үзүүлэн, Улаанбаатар хоттой илүү нягт хамтран ажиллах боломжтой гэдгээ уламжлав.

Энэ онд нийслэлийн Чингэлтэй, Баянгол дүүргийн таван хорооны 5000 өрхийг дулаалж, хийн халаагуурт шилжүүлнэ

<div class="entry-content notopmargin">
<div class="clearfix">
<div class="container">
Булган аймаг аялал жуулчлалаа хөгжүүлэх зорилгоор айраг үйлдвэрлэх зан заншил, эртний уламжлалыг соёлын биет өв хэлбэрээр тээн авч ирж түгээн дэлгэрүүлж буй ард иргэд, малчид адуучдыг хамруулан “Айраг фестиваль”-ийг тав дахь удаагаа зохион байгуулахаар болжээ.
Фестиваль Булган аймгийн төвөөс 20-25 км зайд Сайхан, Баян-Агт, Хутаг-Өндөр сумын хил залгаа нутаг болох Өрмийн нуур, Дондогийн булаг залгаа орчимд болох юм байна.
Фестивалийн үеэр хүчит бөхийн барилдаан, даага соёолон морьдын уралдаан, Дэмбээ сайн уу, Айраг хэн сайх уух вэ?, шагай харваа, сээр цохих, хамгийн их саамтай гүү шалгаруулах зэрэг тэмцээн, наадгайг зохион байгуулахаар болсон аж.
</div>
</div>
</div>

“Айраг фестиваль” наймдугаар сарын 8-ны өдөр Булган аймагт болно

Нэг. Капитал ба Хуучин хүү
Миний үеийнхэн хөрөнгө чинээг үзэн ядаж өссөн. Марти Ларнигийн романд “&#8230;Финийн бүх хүүхдийг завхуул болгож дуусгадаг улсын томоохон байгууллага болох ардын сургуулийг дүүргээд&#8230;” гэж гардаг даа. Яг тэрэн шиг бид хувийн өмчийг үзэн ядах сургуулийг ерөнхий боловсролтойгоо хамт эзэмшсэн юм. Систем нь тийм байлаа. Ард олноороо жигд ядуу амь зууна. Чинээлэг хүн байгаагүй учраас атаархал үгүй, атаархал үгүй болохоороо жигд сэтгэл хангалуун. Дарга нартаа жаахан атаархана. Гэвч нам засгийн үнэмлэхүй удирдагч нар хэн нэгэн том даргыг 2-5 жилийн зайтайгаар үзүүлэн маягтай сүр дуулиантай зайлуулна. Энэ нь нэг талаасаа үнэмлэхүй удирдагч, жолоодогчийн зүгээс “надад үнэнч биш байдал гаргавал ийм болно шүү” хэмээн өөрийн зүтгэлтнүүддээ өгч буй сануулга байсан. Хамгийн гол нь жигд ядуу, бас эрх мэдэлгүй ард олонд сэтгэлийн тайтгарал авчирна. Тэд “За даа ,хэрээ мэдэхгүй их өндөрт гарах ч ийм аюултай даа”, “ер нь хэдэн малаа дагаад мөрөөрөө явах нь ч аминд өлзий юм шүү” гэж тунгаан, ядмаг зүдмэг байдалдаа улам л сэтгэл хангалуун болно.
ХХ зууны монгол оронд тогтож байсан дэглэм язгууртан ихэсээ устгаж, хөрөнгө хурааж, сэхээтнээ тарчлаасан зэрэг нь язгуургүй, хөрөнгөгүй, боловсролгүй хэсэгт тийм төрсөндөө, тийм байгаадаа баярлах томоохон үндэс болсон. Лоохуузыг эсэргүү болгон ажлаас буулгаж, малчнаар цөлж, хөрөнгөжлөө хэмээн юмыг нь хурааж, хорьж тарчлаасан процессыг нөгөө талаас нь харахад эрх мэдэлгүй, эрх чөлөөгүй мянга мянган ардад тийм байгаадаа баярлах үндэс болсон билээ. Эрх мэдэлтэй дарга болсон бол Лоохууз шиг буруутна, хувиараа хөдөлмөрлөөд мөнгө олсон бол Лоохууз шиг хураалгана. Харин өөрөө эрх мэдэлгүй, хөрөнгөгүй тулдаа нэгдлийн мал “чөлөөтэй” дагаж яваа нь юутай завшаан.
Өөрөөс нь эрх мэдэл, эд баялгаар илүү гарсан, атаа жөтөөг нь төрүүлсэн тэр хэсэгт тохиолдож буй гай зовлонгоор ядуус, зүдүүс тайтгарна. Ядуу орны дарангуйлан захирагчид олон түмнийхээ энэ цангааг тайлах үүргийг өөрийн гарын дор ажилладаг урлаг, соёлын зүтгэлтнүүдэд өгдөг. Чухам ийм төр, нийгмийн захиалгаар бидний сайн мэдэх “Баян хүнийг балаг тойрохгүй”, “Зарц бүсгүйн Изаура”, “Халтар царайт” зэрэг олон ангит кинонууд бүтэж, баян байх нь муу муухай төдийгүй, ядуу хүнээс долоон дор зовлонтой амьдрал туулдаг тухай ухуулна. Үр дүнд нь ядуу зүдүү олонх “ядуу учраас бага зовж буй” хувь заяандаа талархан номхон амгалан суух учиртай.
Аль ч ард түмэн адилхан. Монгол ардын ийм нэгэн дуу байх юм билээ. “Хаад ноёдын хэрэг нь буруудвал Харц биднээс юуны ялгаа хө&#8230;Эзэд ноёдын хэрэг нь буруудвал Энгийн биднээс юуны ялгаа хө” гэсэн үгтэй. Эндээс “ноёд хаадын минь хэрэг буруутах вий” гэсэн иргэний зовнилоос илүүтэйгээр мануусаасаа “юуны ялгаа” болгох дээр гол өргөлт нь сонсдоод байгаа биз.
Хоёр. Капитал ба Шинэ хүү
Эд баялгийг үнэлэх иймэрхүү моральтай, эн тэнцүү ядуухан монголчууд 1990 оны хувьсгалаас хойш баян хоосны ялгаатай болоод эхэлжээ. Өчигдөрхөн дугуй хайрцагтай улаан тамхийг хуваан татаж явсан ижил ядуу анд нь өнөөдөр орд харштай баян болоод ирэхийг харах нь хуучин хэвдээ үлдсэн нэгэнд хэр зэрэг хэцүү байхыг хэлэх юун. Баяжсан нь ч баахан комплекстэй. Найзынхаа өмнө буруутай ч юм шиг. Сургуульд тохой нийлүүлэн суугаад заалгаж байсан шигээ “дарлан мөлжигч феодал этгээд” болчихсон ч юм шиг. Урьж залаад дайлж, цайлна гэхээр баярхсан ч болчих гээд байгаа юм шиг.
Уг нь Бурханы номоор бол баян байхыг муу муухай гэдэггүй юм билээ. Ер нь бол урьд өмнөх төрлүүддээ өгөөмөр байсан, ядууст өглөг өгсний буянаар энэ насанд хөрөнгө чинээтэй төрдөг гэх юм. Түүгээрч барахгүй ядуу зүдүү хүн хоногийн хоолоо хаанаас олохоо л бодохоос биш сэтгэлээ ариусган гэгээрэх тухай бодоход бэрхтэйг Богд Зонхов сургасан байх юм. Чи бусдаас баян байгаа бол бусдаас илүү шалгууртай учиржээ гэсэн л үг. Эд хөрөнгө нь эрх чөлөө ба эдлэх боломжийн ундрага учраас чи түүгээр түг түмэн сайн үйлийг бүтээн буян хурааж, Буддагийн ерөөсөнчлөн “жаргалан хийгээд жаргалангийн шалтгаанаас үл хагацан” дээшилж дэгжих боломжтой. Бас эсрэгээр нь эд баялагтаа ташууран , эрх мэдэлдээ сагаж өөрөөсөө бусдыг зовоон ах дүүс аймаг олон, үндэстэн улстаа гай чирвэл Буддагийн сэрэмжлүүлсэнчлэн “зовлон хийгээд зовлонгийн шалтгаанаас ангижрахаа” болиод уруудан баларна. Чамд байгаа бүхнээрээ, мөнгө байгаа бол мөнгөөрөө, эрх мэдэл байгаа эрх мэдлээрээ сайн сайхан үйл бүтээж үр шимийг нь амсан жарга, бас алинч байхгүй байсан сэтгэл зүрхээрээ гэгээрэн жарга. Будда ингэж сургасан гэдэг.
Гурав. Монголын дайсан
Манай үеийн ихэнх иргэний биежин бойжсон нийгэмд хувь хүний эрх чөлөөг хассан учраас хувь хүний боломжийг үгүйсгэсэн, энэ утгаараа бас хувь хүний “сул дорой” чанарыг үгүйсгэсэн ёс суртахуун байсан. Тийм ч учраас хувь хүнд тохиолдсон болоод нийтэд учирсан гай гамшиг, зовлонгийн эх үүсвэрийг огт өөр, хүний гар хүрэхгүй газраас олж өгч тайвшруулдаг байсан. “Империалистуудын балгаар гурил ховордож, хятадын тагнуул хор оруулж тарааснаас томуу дэгдэн нялхас эндэж байгаа” мэтээр ухуулна. Эндээс болоод ХХ зуунд төлөвшсөн монгол хүнд өөрт тохиолдож буй бүхий л хүндрэл бэрхшээлийн ул үндсийг бусдаас хайдаг уламжлал тогтсон юм. Чухам ийм уламжлал дээр торнисон одоогийн монголын ядуу, зүдүү иргэд өөрийн бэрхшээл зовлонгийн обьектив болоод субьектив шалтгааныг өөрөөсөө бусад бүх хүн, юмс, үзэгдлээс хайж байгаа нь эргэлзээгүй. Ийм шалтгаануудын толгойд “үндэсний баячууд” явж байгаа. Нэг хэсэг нь баяжсан учраас л бид ядуу байгаа юм, тэд ядуураад ирвэл бидний амьдрал дээшлээд ирнэ гэж тэд итгэж яваа.
Монголд баян хоосны ялгаа ихэсч байна. Энэ хэрээр улс оронд баян чинээлэг байх нь бусдын гомдол хорсол өшрөлийг дагуулна.Энэ хэрээр тэд өөрсдийг нь тайтгаруулах шалтаг баячуудын дунд өдөр бүр гарч “ баян хүнийг балаг тойрохгүй” байгаасай гэж мөрөөснө. Хөрөнгө чинээтэй хүмүүсийн хэн нэг нь ял янхад унахад, гэргий хүүхэд нь осолдоход, зуурдаар одоход тэд хишиг өдөр тохиосон мэт баясна. Мянга мянган хүний сэтгэлд бясалгагдсан хар хор, хорсол гомдол улсынхаа өнгө, сор болсон цөөнхийн гэр бүлд сүүдрээ унагасаар байх болно. Эцсийн дүндээ энэ оронд жаргалтай айл олохуяа бэрх болно. Монгол үндэстнийг сөнөөн мөхөөх, соёмбот тугийг нь бөхийлгэх гай зовлон, үймээн самуун чухам энд л бий. Гаднаас хэн нэгэн ирээд мөхөөтөл өдий. Хятадууд ч юм уу, оросууд эзлээд автал өдий, бид хүний төрхтэйгээ байвал. Харин дотроосоо ингэж л үзэн ядалцан, самуурвал өнгөрөө гэсэн үг.
Харин улс үндэстнээрээ хөл дээрээ босч, хүн зоны дийлэнхи нь хоногийн хоолноос хоёр хоолонд хүрч, амь зуулга нь дэвжээд аж төрөл болоход, амжиргаа нь чанаржсаар ажил хэрэгч байдлаар солигдохын цагт үзэл санаа хувирна. Тэр цагт хөрөнгө баялгийг марксын сургаальд гардаг шиг ард олныг тонож цуглуулдаггүй, харин хоног хоногоор өсгөн, ур ухаанаа уралдуулан бүтээн босгодогийг харж мэдрэн, хөрөнгө чинээтэй нэгнээ үзэн ядах биш хүндлэх сэтгэл төрнө. Өөрөөр хэлбэл өнөөдөр хүн амын олонхийн орлого хөрөнгө өсөх хэмжээнд хүрээгүй байна. Тийм болохоор хөрөнгийг өсгөж биш хулгайлах дээрэмдэх замаар л томруулдаг гэсэн ойлголттой байгаа. Харин олон түмний хөрөнгө бага багаар ч болов ч өсөх хэмжээнд хүрээд ирэхийн цагт тэд хулгай хийлгүй гэмгүй цагаанаар баяжиж болдгийг мэдэх болно.
Энэний төлөө л бүгдээрээ л явахгүй бол элэнцгийн чинь улс төр, үхсний чинь манай танай нам мам, юу яасны тэрний миний эвсэл фракц, хаа байсан иргэний мэргэний хөдлөгөөн&#8230; ёстой ардын үгээр “нохой долоох” болно. Өнөөдрийн монголын эрх мэдэлтэн эд баялагтан бүр улс үндэстнээ хөл дээрээ босгохыг бодохгүй бол өөрөө ч жаргах боломжгүй болчоод байгаа юм.

Хайх