<p>Нутгийн зүүн хэсгээр солигдмол үүлтэй, бусад нутгаар багавтар үүлтэй. <span class="tweet-this-span" title="Share to twitter" data-href="http://eagle.mn/r/136731">Халх голын сав газраар нойтон цас, цас орж, цасан шуурга шуурна. Бусад нутгаар хур тунадас орохгүй.</span> Салхи ихэнх нутгаар баруун хойноос секундэд 6-11 метр, говь, талын нутгаар секундэд 13-15 метр хүрч ширүүснэ. Дулаарч Хэнтийн уулархаг нутаг, Дорнод-Дарьгангын тал нутаг, говийн бүс нутгийн зүүн хэсгээр 6-11 хэм, Хангай, Хөвсгөлийн уулархаг нутаг, Эг, Үүр голын хөндий, говийн бүс нутгийн баруун хэсгээр 10-15 хэм, Их нууруудын хотгор болон Алтайн өвөр говиор 20-25 хэм, бусад нутгаар 13-18 хэм дулаан байна.</p>
<p>УЛААНБААТАР ХОТ ОРЧМООР:Үүлшинэ. Хур тунадас орохгүй. Салхи баруун хойноос секундэд 5-10 метр. Өдөртөө дулаарч 13-15 хэм дулаан байна.</p>
<p>БАГАНУУР ОРЧМООР: Үүлшинэ. Хур тунадас орохгүй. Салхи баруун хойноос секундэд 6-11 метр. Өдөртөө дулаарч 14-16 хэм дулаан байна.</p>
<p>ТЭРЭЛЖ ОРЧМООР: Үүлшинэ. Хур тунадас орохгүй. Салхи баруун хойноос секундэд 6-11 метр. Өдөртөө дулаарч 13-15 хэм дулаан байна.</p>


Ихэнх нутгаар цаг агаар тогтуун, дулаан байна

<p>АНУ-ын Ерөнхийлөгч Доналд Трамп утас, компьютер болон бусад цахилгаан бараануудыг гаалийн татвар ногдуулах бараануудын жагсаалтаас хассан байна. Энэ нь импортын бүтээгдэхүүнд тулгуурлан үйл ажиллагаа явуулдаг “Apple” зэрэг технологийн компаниудын хувьд сайн мэдээ юм. Тус компани iPhone-оо БНХАУ-д үйлдвэрлэдэг билээ.</p>
<p>Тус улсын Гааль, хил хамгааллын агентлаг компьютер, зөөврийн компьютер, ухаалаг утас гэх мэт 8471 баркод бүхий 20 бүтээгдэхүүнийг гаалийн татвараас чөлөөлж буйгаа мэдэгдсэн байна. Энэхүү арга хэмжээ нь Трампын оноосон суурь 10 хувийн татвараас хүртэл тэдгээр цахилгаан бараануудыг чөлөөлөх юм. Ингэснээр БНХАУ-аас орж ирэх ухаалаг утаснаас гадна Тайванийн хагас дамжуулагч, Энэтхэгт үйлдвэрлэсэн “Apple”-ийн бүтээгдэхүүнүүдийг оруулж ирэх үнэ хэт өсөхгүй.</p>
<p>Трампын анх БНХАУ-д тавьсан 54 хувийн гаалийн татварын улмаас хамгийн сүүлийн үеийн iPhone-ийн үнэ 1,599 ам.доллароос 2,300 ам.доллар болж нэмэгдэнэ гэж шинжээчид үзэж байсан. Одоо Трамп БНХАУ-ын бараанд тавих татвараа 145 хувь болгосон. Энэ нь iPhone гэх мэт БНХАУ-д үйлдвэрлэдэг цахилгаан барааны үнийг тэнгэрт тулгах байв. Тэгвэл Трампын захиргаа ийнхүү орж ирж буй ухаалаг утас, компьютерт татвар ногдуулахаа зогсоох боллоо.</p>
<p><strong>Эх сурвалж</strong><strong>: Reuters</strong></p>


Трамп БНХАУ-аас орж ирэх утас, компьютерыг тарифаас чөлөөллөө

<div class="x11i5rnm xat24cr x1mh8g0r x1vvkbs xtlvy1s x126k92a">
<div dir="auto">Засгийн газрын Шуурхай штабын хуралдаанд Боловсролын сайд П.Наранбаяр “ЕБС-ийн сурагчдын зорчилт хөдөлгөөн”, “Хотхоны бага сургуулийн талаарх танилцуулга” илтгэл тавьж хэлэлцүүллээ.</div>
<div dir="auto"></div>
</div>
<div class="x11i5rnm xat24cr x1mh8g0r x1vvkbs xtlvy1s x126k92a">
<div dir="auto">Өнөөдрийн байдлаар дүүрэг, хороо хооронд 168 мянган суралцагч, 7.844 багш зорчиж хичээл сургуульдаа явж байна.</div>
<div dir="auto"></div>
</div>
<div class="x11i5rnm xat24cr x1mh8g0r x1vvkbs xtlvy1s x126k92a">
<div dir="auto">Эдгээр сурагчдын 90 гаруй мянга нь хотын төвийн сургуулиуд руу зорчдог гэсэн судалгаа гарчээ.</div>
<div dir="auto"></div>
</div>
<div class="x11i5rnm xat24cr x1mh8g0r x1vvkbs xtlvy1s x126k92a">
<div dir="auto">Энэхүү асуудалыг шийдэхийн тулд гэр хорооллын бүсэд 57 ЕБС барих шаардлага үүсээд байгаа юм. Ингэснээр зорчилт хөдөлгөөн эрс багасаж түгжрэл 31.7 хувиар буурна.</div>
<div dir="auto"></div>
</div>
<div class="x11i5rnm xat24cr x1mh8g0r x1vvkbs xtlvy1s x126k92a">
<div dir="auto">Мөн зорчилт хөдөлгөөнд оролцож буй сурагчдийн 47.7 мянга нь бага бүлгийн хүүхдүүд байгаа нь “Хотхоны бага сургууль” шаардлагатайг илтгэнэ.</div>
<div dir="auto"></div>
</div>
<div class="x11i5rnm xat24cr x1mh8g0r x1vvkbs xtlvy1s x126k92a">
<div dir="auto">Өнөөдрийн байдлаар нийслэл хотод хүн амын төвлөрөл ихтэй 11, огт сургуульгүй таван хороо байгаа нь 60 бүлэг нэмж хичээллүүлэх шаардлагатайг харуулжээ.</div>
<div dir="auto"></div>
</div>
<div class="x11i5rnm xat24cr x1mh8g0r x1vvkbs xtlvy1s x126k92a">
<div dir="auto">Үүнийг шийдэхийн тулд төр хувийн хэвшилийн түншлэлийг дэмжин хамтран ажиллах шаардлагатай байгааг Боловсролын сайд илтгэлдээ онцоллоо.</div>
<div dir="auto"></div>
</div>
<div class="x11i5rnm xat24cr x1mh8g0r x1vvkbs xtlvy1s x126k92a">
<div dir="auto">Засгийн газар 2026 оныг “Боловсролыг дэмжих жил”-ээр зарласан. Боловсролын үйлчилгээг чанартай, хүртээмжтэй болгох, ачааллыг бууруулах зэрэг арга хэмжээ нь нэрэмжит жилийн ажлын чухал хэсэг байх болно.</div>
<div dir="auto"></div>
<div dir="auto">Тиймээс ч Боловсролын жилийн зарим зорилтыг Улаанбаатар хотын замын түгжрэлийг бууруулах зорилготой уялдуулж буйгаа илэрхийллээ <em><strong>гэж Боловсролын ерөнхий газраас мэдээллээ.  </strong></em></div>
</div>


Улаанбаатар хотод 168 мянган сурагч, 7.844 багш дүүрэг хооронд зорчдог

<p>Орон сууцны үнийн индекс 2025 оны гуравдугаар сард 1.27 болж, өмнөх оны мөн үеэс 15.0 хувиар, өмнөх сараас 1.2 хувиар тус тус өссөн байна.</p>
<p>Орон сууцны насжилтаар авч үзвэл, шинэ орон сууцны үнэ өмнөх оны мөн үеэс 11.2 хувиар, өмнөх сараас 2.1 хувиар өссөн бол хуучин орон сууцны үнэ өмнөх оны мөн үеэс 17.4 хувиар, өмнөх сараас 0.9 хувиар тус тус өссөн байна.</p>


Орон сууцны үнийн индекс өмнөх оны мөн үеэс 15.0 хувиар өсчээ

<p>Өдгөө дэлхий даяар 60 секунд тутам нэг амьтан хүний хүчирхийлэлд өртөж, жил бүр 900 гаруй мянган нохой, муурыг устгалд оруулж байна гэх судалгаа байна. Үүний гол шалтгаан нь хүний хэнэггүй, хариуцлагагүй, өөрөөсөө өөр бусдын болоод амьтны амьдрах орчин нөхцөлийг ойлгодоггүй, хараа хяналтгүй үржүүлгийн үр дүн билээ. Хүүхдийг амьтанд хайртай болгож өгсөх, амьтанд ээлтэй, аз жаргалтай орчныг бий болгох зорилгоор “Миний бяцхан найзуудын баяр” өдөрлөгийг  өчигдөр зохион байгуулжээ.</p>
<p>Муурь, нохой, яст мэлхий, туулай зэрэг ам бүлийн үнэнч, бяцхан гишүүдээ хүүхдүүд гэлтгүй томчууд авч иржээ. Өдөрлөгт “Адууны диваажин” ТББ-ын үүсгэн байгуулагч Б.Наранбадрах, “Азтай савар” ТББ-ын Удирдах зөвлөлийн гишүүн М.Ариунзул, Ц.Зориглон, Нийслэлийн Мал эмнэлгийн газар, Зооноз өвчин судлалын Үндэсний төвийн амьтан судлаач зэрэг тэжээвэр амьтдын эрүүл мэнд, эрхийг хамгаалагчид оролцлоо.</p>
<p>Өдөрлөгт дуучин Б.Маралжингоо, Мачо нар бяцхан найзуудад ая дуугаараа мэндчилгээ дэвшүүллээ. Мөн амьтдын эрхийн тухай болон амьтанд хайртай байхын ач холбогдлын талаар зочид өөр өөрсдийн бодлоо хуваалцлаа.</p>
<p>“Азтай савар” ТББ-ын тэргүүн Ц.Зориглон “Бид юу хийдгийг амьтанд хайртай хүн бүр мэднэ. Хаягдсан, өвдөж зовсон амьтдыг аврах, эзэнтэй болгох үйл ажиллагаа явуулдаг. Эзэнгүй амьтдын тоо толгой олшрохоос сэргийлэх хамгийн үр дүнтэй, энэрэнгүй арга болох спэй, заслагыг таниулах чиглэлд ажилладаг.</p>
<p>Энэ өдөрлөг нь олон улсын жишиг стандартад нийцсэн, хүмүүст аюулгүй, гэрийн тэжээвэр амьтанд ээлтэй, энэрэнгүй нийгмийг бий болгох зорилготой. Энэ хүрээнд та гэрийн тэжээвэр амьтан тэжээх журам, стандарттай болох, тэжээх хүмүүст тавигддаг шаардлагыг нэмэгдүүлэх, хариуцлага тооцоход чиглэсэн хуультай болоход хувь нэмрээ оруулах боломжтой юм. Түүнчлэн хяналтгүйгээр үржүүлэх, амьтанд харгис хэрцгий хандаж байгааг зогсоох, тоо толгойг нь багасгахын тулд буудаж устгах аргыг өөрчлөх зэрэг асуудлуудад ч дуу хоолойгоо нэгтгэж байна” гэлээ.</p>
<p>эх сурвалж: mnb.mn</p>


“Миний бяцхан найзуудын баяр” өдөрлөгийг зохион байгуулжээ

<p>Сүүлийн үед бөхийн том барилдаан их болж байна. Бөхийн шагнал өндөр болж байна. Саяхан “Дорнын Хүчтэн” дэвжээний нэрэмжит Улс аймгийн цолтой 128 бөхийн барилдаан болж, түрүү бөхөд 15 сая төгрөг өглөө. Ерөөсөө л түрүү бөхдөө 20-30 сая төгрөг өгдөг болж байна. Энэ нь хоёр талтай байна. Нэг талаараа монгол үндэсний бөх, монгол уламжлал, монгол төрийн наадам, монгол соёл, монголоороо бахархах гэдэг утгаараа монгол бөх байх ёстой. Монгол хүн монголоороо үлдэхийн үндэс нь монгол бөх бол үүндээ хөрөнгө мөнгө зарах нь зөв. Гэхдээ хөгжил цэцэглэлтийнхээ ид гараан дээр байгаа улс оронд үндэсний уламжлал гэдэг ойлголт хэрэггүй. Үндсэндээ Монгол орны хөгжил дэвшлийг бөх гэдэг ойлголт доош нь татахаас дээш нь татахгүйг бид бүхэн мэдэж байна. Сүүлийн үед бүгдээрээ л бөх болох тухай бодож байна. Бөх хүн хэзээ ч баялаг бүтээдэггүй. Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар, Монгол Улсыг аж үйлдвэртэй болгож, энэ хэдэн үйлдвэр камбинатыг бий болгосон Паавангийн Дамдин гуай “Х.Баянмөнх бол Монголын аугаа суут их аварга мөн. Дэлхийн дэвжээнд Монголын нэрийг мандуулж явсан байх. Гэхдээ Х.Баянмөнх бол Монгол Улсын хөгжилд ямар ч нэмэр болоогүй хүн” гэж хэлж байсан. Тэрэн шиг монгол бөх Монгол Улсын хөгжилд огт нэмэр болоогүй. Өнөөдөр монголчууд байгаа бүхнээ бөхдөө барьж байна. Үүнийгээ боль. Саяхан Баянхонгор аймагт “НАЙЗУУД АЛТАН ЦОМ” өсвөрийн бөхчүүдийн халз барилдаан боллоо. Тэр барилдаанд Монгол Улсын Дархан аварга Агваансамдангийн Сүхбат очсон. Тэгэхэд тэр нутгийн бүх хүн бөх болох тухай сэтгэгдэлтэй үлдэж байна. Тэнд инженер, химич, физикч болъё гэсэн сурагч байхгүй. Бөх болох юм бол аугаа юм байна, гоё юм байна, жиптэй болж, сайхан амьдрах юм байна гэсэн бодолтой болсон байна. Энэ бол Монгол Улсын мөхөл болоод байна. Бөх Монгол Улсыг хөгжүүлдэггүй, инженерүүд хөгжүүлдэг юм. Физик, хими, математикийн шинжлэх ухааны эрдэмтдээ дэмжье. Бөхөө бүх нийтээрээ дэмжиж, бөхдөө хамаг байдгаа өгдгөө больё. Хэрээс хэтэрлээ.</p>
<p>&nbsp;</p>


Бөх шүтэх балайрал чинь хэрээс хэтэрлээ

<p><strong><em>ХӨСҮТ-ийн Дархлаажуулалтын албаны дарга О.Дашпагамтай товлолт вакцины талаар ярилцлаа.</em></strong></p>
<hr />
<p><strong>-Манай улсад товлолт вакциныг хэдэн оноос хойш хийж эхэлсэн юм бол. хэдэн төрлийн вакцин хийдэг талаар мэдээлэл өгөхгүй юу?</strong></p>
<p>-Үндэсний товлолт вакциныг товлосон насанд нь хийнэ гэж Дархлаажуулалтын тухай хуульд заасан байгаа. Манай улсад 1962 оноос үндэсний товлолт дархлаажуулалтад орсон вакциныг нэвтрүүлж эхэлсэн түүхтэй. Хамгийн эхэнд халдварт саа өвчний вакциныг нэвтрүүлж байсан. Түүнээс өмнө урьдчилан сэргийлэх вакцинжуулалтыг зохион байгуулж байсан ч товлолт дархлаажуулалтыг анх энэ үед нэвтрүүлсэн. Үүнээс хойш хэд хэдэн вакциныг нэвтрүүлж, одоогийн байдлаар 13 халдварт өвчнөөс сэргийлэх есөн төрлийн вакциныг 0-15 хүртэлх насны хүүхдүүдэд үндэсний товлолоор хийдэг. Тухайлбал, сахуу, хөхүүл ханиад, татран өвчний эсрэг вакциныг 1965 онд, Улаанбурханы эсрэг вакциныг 1974 онд эхний тун, 1987 онд хоёр дахь тунгаар дархлаажуулах ажлыг зохион байгуулсан. Түүнээс хойш улаанбурхан өвчний тархалтыг таслан зогсоосон улс орны нэг болсон. Өөрөөр хэлбэл, вакцинжуулалтын үр дүнд зарим халдварт өвчнийг устгахаас гадна хяналтад авч, хэрэгжүүлсэн гэсэн үг.</p>
<p><img loading="lazy" decoding="async" class="alignnone size-medium wp-image-641747" src="https://admin.dnn.mn/wp/wp-content/uploads/2025/04/7site-4-420x361.jpg" alt="" width="420" height="361" srcset="https://admin.dnn.mn/wp/wp-content/uploads/2025/04/7site-4-420x361.jpg 420w, https://admin.dnn.mn/wp/wp-content/uploads/2025/04/7site-4.jpg 459w" sizes="auto, (max-width: 420px) 100vw, 420px" /></p>
<p>Үндэсний товлолт вакциныг Монгол Улсад Засгийн газрын тогтоолоор баталдаг. Хамгийн сүүлд 2023 оны арванхоёрдугаар сарын 27-ны өдрийн 472 дугаар тогтоолоор Монгол Улсад мөрдөгдөх үндэсний хэмжээний товлолыг батлуулаад, мөрдөн ажиллаж байна.</p>
<p><strong>-Манай улсад товлолт вакцин хийж эхлэхээс өмнө халдварт өвчний тархалт ямар байв?</strong></p>
<p>-Мэдээж өвчлөлийн тохиолдол өндөр байсан. Харин вакцин нэвтрүүлснээс хойш халдварт өвчний тохиолдлын тоо, дэгдэлт бүртгэгдэх давтамж буурсан статистик байдаг. Жишээ нь, Монгол Улс халдварт саа өвчний вакциныг нэвтрүүлснээс хойш 2000 онд энэ өвчнийг устгасан тухайгаа зарлаж, саа өвчнийг устгасан гэдэг батламжийг авч байсан. Үүнээс хойш уг өвчин одоогоор бүртгэгдээгүй байна.</p>
<p><strong>-Зарим насанд хүрсэн хүн бага байхдаа товлолт вакцин хийлгэж байгаагүй гэж ярьдаг. гарт нь вакцины сорви байхгүй болохоор тэгж ярьдаг байх. энэ нь ямар учиртай юм бол?</strong></p>
<p>-Бүх вакцин сорви тогтдоггүй. Ганцхан сүрьеэгийн халдвараас сэргийлэх вакцин л сорвитой үлддэг. Уг вакциныг хийлгэсний дараа тодорхой хугацааны дараа сорвижилт үүсдэг. Вакцинд хамрагдаагүй хүүхдүүдийн хувьд вакцин хийлгэхгүй байх заалттай буюу бага жинтэй төрсөн, тухайн үедээ нярайн эмч нь вакциныг хойшлуулах зөвлөмж өгснийг үгүйсгэхгүй. Бүх вакцинжуулалтыг сорвиор үнэлэх боломжгүй. Харин вакцинжуулсан талаарх мэдээллийг сэргийлэх тарилгын карт, эсвэл эх хүүхдийн ягаан дэвтэр дээр нь бичиж тэмдэглэж үлдээдэг учраас үүн дээр үндэслээд нягталж үзэх хэрэгтэй.</p>
<p><strong>-Зарим эцэг, эх хүүхдэдээ вакцин хийлгүүлэхгүй гэдэг. Гэтэл вакцин бол өвчнөөс хамгаалах гол зүйл шүү дээ. Ер нь товлолт вакцины хамрагдалт ямар байна вэ? </strong></p>
<p>-Тухайн вакциныг товлолт насанд нь хийхийг зөвлөмж болгодог. Тухайлбал, улаанбурханы эсрэг вакциныг есөн сартайд нь эхний тунгаар, хоёр настайд нь хоёр дахь тунгаар дархлаажуулна гэсэн үндэсний товлол байдаг. Тэгэхээр хүүхдийг төрснөөс хойш есөн сартайд нь, хоёр настайд нь товлолт вакцинд хамрагдсан уу гэдгийг тухайн онд төрсөн хүүхдийн тоонд нь харьцуулж боддог. Жишээ нь, 2024 онд улаанбурханы эсрэг вакцинд хамрагдвал зохих хүүхдүүдийн дунд нэгдүгээр тунд хамрагдалт 95.3 хувьтай байхад, хоёрдугаар тунгийн хамрагдалт 95.1 хувьтай гарсан. Таван хувь нь ямар нэгэн шалтгаанаар хамрагдаагүй үлдсэн байдаг. Магадгүй яг товлолт хугацаанд томуу болон ямар нэгэн цочмог халдвараар өвдсөн байвал вакцины хамрагдалтыг хойшлуулах шалтгаан болдог. Үүнээс гадна эцэг эхчүүд дархлаажуулалтын хугацаанд мартах талтай. Хэрэв хоцорсон тохиолдолд Дархлаажуулалтын тухай хуульд зааснаар вакцин нөхөж хийлгэх бүрэн боломжтой. Хоцорсон бол санасан даруйдаа, эсвэл эрүүл мэндийн байгууллагаас мэдээлэл өгөнгүүт эцэг, эхчүүд маань сум, өрхийн эрүүл мэндийн төв дээрээ очоод нөхөн дархлаажуулалт хийлгэх хэрэгтэй. Энэ тохиолдолд ямар нэгэн төлбөргүй, харьяалал харгалзахгүй хийдэг. Ер нь хоёр хүртэлх насны хүүхдийн хамрагдалт төдийлөн буураагүй байгаа.</p>
<p>Халдварт өвчний вакцин өөрийг нь хамгаалаад зогсохгүй нийгмийн хэмжээнд халдварт өвчин тархах эрсдлээс сэргийлдэг. Цаг хугацаандаа хамрагдахгүй хэд хэдэн шалтгаанаас гадна зарим эцэг, эх вакцин хийлгэхгүй байгаа нь худал, нотолгоонд тулгуурлаагүй мэдээлэлд автдаг байхыг үгүйсгэхгүй. Хэрэв тэгвэл таны хүүхэд л халдварт өвчинд өртөнө. Халдварт өвчин дэгдэлт хэлбэрээр бүртгэгдэхэд вакциндаа хамрагдаагүй, хамрагдсан ч бүрэн тундаа хамрагдаагүй хүмүүс өвчлөх эрсдэлтэй байдаг. Тиймээс эцэг эхчүүд маань эмч, эмнэлгийн мэргэжилтний өгч байгаа мэдээлэлд үндэслэж, вакцинжуулалтад хүүхдээ хамруулах эсэхээ шийдэх хэрэгтэй.</p>
<p><strong>-Улаанбурхан өвчний тохиолдол сүүлийн үед нэмэгдэж байна. Товлолт вакциндаа ямар нэгэн шалтгаанаар хамрагдаагүй хүүхдүүд уг халдвараар өвчилж байна уу?</strong></p>
<p>-Ер нь вакцинаар сэргийлэгддэг халдварт өвчний дархлаажуулалт буурахын хэрээр дэгдэлт нэмэгддэг. Цар тахлын дараахь жилүүдэд зөвхөн Монгол Улс биш, бүх улс орны цар тахлын хэмжээнд авч хэрэгжүүлж байгаа арга хэмжээтэй холбоотойгоор вакцины хамрагдалт буурсан статистик үзүүлэлт гарсан. Дэлхий дахинд улаанбурханы өвчлөл, дэгдэлт 2022 оноос эрчимтэй нэмэгдэж эхэлсэн. Энэ нь нөгөө талаар бусад улс оронд тархах эрсдлийг бий болгодог. Тухайлбал, халдварт саа, улаанбурхан зэрэг өвчин нь вакцин гэдэг сэргийлэлтийг хэрэглэхээс өмнө маш өндөр хэмжээний давталттай бүртгэгддэг байсныг вакцин хийж, эрс бууруулсан байдаг. Ер нь хүүхдийг бага насанд нь вакцинд хамруулах нь эрсдэлтэй халдварт өвчнүүдээс сэргийлж байна гэсэн үг. Жишээ нь, халдварт саа өвчин нь хөгжлийн бэрхшээлтэй болоход хүргэх эрсдэлтэй. Тийм учраас эцэг эхчүүд маань хүүхдээ товлолт вакцинд цаг хугацаанд нь заавал хамруулах хэрэгтэй.</p>
<p><strong>Г.БАЛГАРМАА</strong></p>
<p>&nbsp;</p>


О.Дашпагам: Халдварт өвчний дэгдэлтэд вакцинд хамрагдаагүй хүмүүс өртөх эрсдэлтэй

<p><em>“Хайлан сэмжрэх цасаа дагаад</em></p>
<p><em>Хаврын өнгө нь цоохор билээ</em></p>
<p><em>Хашир малчдын алдрыг өргөөд</em></p>
<p><em>Хангинах төл нь дуучин билээ” </em>хэмээх П.Адарсүрэн гуайн сайхан дуу бий. Үнэхээр ч хяр, бэлийн цас хайлан судгаа даган урсаж, хангай дэлхий хаврын аашинд өнгөө тохируулан цоохорджээ. Малчны хотонд төлийн дуу цангинаж, урин цагийн элчээр хүний сэтгэл баясаж байгаа энэ үеэр бид Төв аймгийн Батсүмбэр сумын хоёрдугаар багийн малчин Б.Мөнх-Эрдэнийн хотонд очиж, нялх төлийн сурвалжилга бэлтгэлээ. Биднийг очиход гэрийн эзэн хониндоо явсан, эхнэр нь хүүхдүүдтэйгээ байв. Б.Мөнх-Эрдэнэ өдгөө 30 дөнгөж гарч яваа залуу ч таван сайхан хүүтэй юм. Таван хүүгийнх нь ууган нь одоо дөрөвдүгээр ангид сурдаг бол бага нь бор хоолонд хараахан орж амжаагүй “том” залуу ажээ. Эднийх арван жилийн өмнө Ховдоос малаа туугаад энэ нутагт шилжин ирсэн байна. Анх 100 гаруй богтой, 6-7 адуутай ирсэн гэдгээ Б.Мөнх-Эрдэнийн эхнэр Д.Хонгорзул ярьж суулаа.</p>
<p><img loading="lazy" decoding="async" class="alignnone size-medium wp-image-641741" src="https://admin.dnn.mn/wp/wp-content/uploads/2025/04/45353-420x315.jpg" alt="" width="420" height="315" srcset="https://admin.dnn.mn/wp/wp-content/uploads/2025/04/45353-420x315.jpg 420w, https://admin.dnn.mn/wp/wp-content/uploads/2025/04/45353-1024x768.jpg 1024w, https://admin.dnn.mn/wp/wp-content/uploads/2025/04/45353-768x576.jpg 768w, https://admin.dnn.mn/wp/wp-content/uploads/2025/04/45353-1536x1152.jpg 1536w, https://admin.dnn.mn/wp/wp-content/uploads/2025/04/45353-1200x900.jpg 1200w, https://admin.dnn.mn/wp/wp-content/uploads/2025/04/45353-1980x1485.jpg 1980w, https://admin.dnn.mn/wp/wp-content/uploads/2025/04/45353.jpg 2048w" sizes="auto, (max-width: 420px) 100vw, 420px" /></p>
<p>Тэрээр “Хаваржилт гайгүй байна. Өнгөрсөн жилийн өвөл цас их дарсан. Энэ их цас хэзээ хайлж дулаарна даа гэж бодож байтал гуравдугаар сарын сүүлчээс ханзарч эхэлж билээ. Ингээд нөгөө их цас нэг л өглөө юу ч үгүй хайлж, өнжсөн өвс намраараа шахуу гарч ирсэн нь хаврын малд их тамир болсон шүү. Энэ сарын эхээр манай анхны төл гурван ихэр хурга байсан. Залгаад хоёр ихэр төл хэд, хэд авлаа. Одоо мал төллөлт дундаа орж байна” гэв. Ойр зуур хаваржилтын талаар ийнхүү ярьж суутал орон дээр түрүүнээс хойш унтаж байсан “том” залуу сэрж, уйлагналаа. Айлын эзэгтэй бага залуугийнхаа уйлахыг тоосон шинжгүй ирсэн зочдод цай, хоол бэлтгэн, гал тогооныхоо ажилдаа анхаарч байв. Уйлсан тэр залуугийн дээр дахиад дөрвөн хүү өсгөсөн болохоор ч тэр үү тав дахь залууг тоож байгаа шинж харагдсангүй. Мөнөөх залуу ч ах нарынхаа дууг сонсоод саатав. Бид цай амсчихаад хотонд үлдсэн төл малын цангинасан дууг сонсохоор гарлаа. Эднийх хаваржаагаа хашаалж, хашаан дотроо худаг гаргасан байна. Хангай газрын айл гэсэндээ малын хашаа хороог бүгдийг нь дүнзэн урт модоор жимбийтэл засч барьсан нь ажилсаг залуу өрх гэдгийг нь илтгэнэ. Хашаанд нь мотоцикл, портер, ойр зуур уначих жижиг тэрэг харагдав. Залуу өрх гэхэд дутах зүйлгүй л амьдарч байгаа нь хэдэн малаа өсгөж хөдөлмөрлөснийх нь үр шим гэлтэй. Биднийг хашаа, хороогоор алхахтай зэрэгцэн дөрвөн хүү нь даган гарч, хоёр том нь хойд уулын модтой энгэрт хонио хариулан яваа аавынхаа зүг мордлоо. Харин хоёр бага хүү бидэнтэй хамт ишиг, хурга хөөцөлдөн тоглож байв. Эдний хаваржаанаас баруун зүгт Баянбуурал амралтын газар харагдана. Наагуур нь төмөр зам явж, Хараа голын хөндий уужуу харагдах аж. Бид “Танай зуслан хаана вэ” гэж гэрийн эзэгтэйгээс асуухад &#8220;Голын наана харагдаж байгаа тэр ганц байшин чинь манай зуслан. Тэр хажууханд нь байгаа торлочихсон газар бол манай төмсний талбай. Удахгүй төмсөө тарина даа” гэв.</p>
<p><img loading="lazy" decoding="async" class="alignnone size-medium wp-image-641742" src="https://admin.dnn.mn/wp/wp-content/uploads/2025/04/yuoyu-420x303.jpg" alt="" width="420" height="303" srcset="https://admin.dnn.mn/wp/wp-content/uploads/2025/04/yuoyu-420x303.jpg 420w, https://admin.dnn.mn/wp/wp-content/uploads/2025/04/yuoyu-1024x739.jpg 1024w, https://admin.dnn.mn/wp/wp-content/uploads/2025/04/yuoyu-768x554.jpg 768w, https://admin.dnn.mn/wp/wp-content/uploads/2025/04/yuoyu-1536x1109.jpg 1536w, https://admin.dnn.mn/wp/wp-content/uploads/2025/04/yuoyu-1200x866.jpg 1200w, https://admin.dnn.mn/wp/wp-content/uploads/2025/04/yuoyu-1980x1429.jpg 1980w, https://admin.dnn.mn/wp/wp-content/uploads/2025/04/yuoyu.jpg 2048w" sizes="auto, (max-width: 420px) 100vw, 420px" /></p>
<p><em>Д.МӨНХ-ЭРДЭНЭ: </em><strong>ХАВАР ШУУРАХ НЬ БАГА БАЙВАЛ ГАРСАН ХЭДЭН ТӨЛ АЯСААРАА МАЛ БОЛЧИХДОГ ДОО</strong></p>
<p>Хараа гол зах хэсгээрээ урсаж, голын мөсөө хоёр талаас нь долооно. Усны шувууд төрөл төрлөөрөө, хос хосоороо ганганана. Хун, галуу, нугас, ангир тэргүүтэй усны шувууд хараа голын тохой хэсгээр багтаж ядан нисэлдэнэ. Уулын хормойг ороон гарч ирсэн галт тэрэгний хүнгэнэсэн дуунд үргэсэн шувуудын ганганаатай зэрэгцэн нялх төлийн майлалдах чимээ хаврын их найрал хөгжим гэлтэй сонсогдоно. Хавар цаг ч хүний сэтгэлийг яах аргагүй хөдөлгөж, догдлуулдаг бололтой. Тэр дундаа малчны хотонд өнжих шиг жаргал байхгүй гэлтэй. Ирсэн бидэнд хэдий сайхан байгаа ч хавар цаг малчдаас чамгүй хөлс хүч, хөдөлмөр зүтгэлийг шаарддаг онцлогтой улирал билээ. Анхны төл гурван ихэр хургыг өхөөрдөн харж, хачин ааштай хар халзан ишигтэй тоглон байтал гэрийн эзэн уяан дээр ирлээ. Бидэнтэй уулзахаасаа өмнө тэрээр энгэрээсээ дөнгөж саяхан төрсөн бололтой нялх ишиг гарган ирж, &#8220;он жавууд&#8221;-тай нь хамт үлдээчихээд, хүрэмтэй дээлээ дайлан тоосоо гөвлөө. Түрүүн явсан хоёр залуу аав дээрээ очиж, хонио харж хоцорсон нь тодорхой. Хэдий хүүхдүүд нь жаахан ч эхнээсээ ийнхүү тусад орж байгаа нь сайхан. Удахгүй энэ таван залуу аав, ээжийгээ юунд ч хөдөлгөхгүй жаргаана биз ээ.</p>
<p><strong><em>Гэрийн эзэнтэй мэндлээд, хаваржилт ямар байгаа хөөрөлдлөө. </em></strong></p>
<p><strong>-Мал төллөлт ид дундаа байх шиг байна, тийм үү?</strong></p>
<p>-Хаваржилт давгүй сайхан шүү. Ойрын хэд хоног дулаахан, салхи шуурга багатай, их л аятайхан байна. Гэхдээ хаврын тэнгэр “хааш яаш” гэдэг дээ. Нэг өглөө босоод ирэхэд цас дарчихсан байдаг. Манай нутагт хавар цаг шуурчихгүй бол болдог доо. Нэг шуураад эхэлчихвэл ч цаг хүндэрч, мал, малчингүй л тамиргүй болтлоо ядардаг. Ойрын үеийн цаг агаарын мэдээ сонсож байхад шуурахгүй л гэж байсан. Битгий шуураасай л гэж залбирах юм.</p>
<p><strong>-Мал төллөлт хэдийд шувтрахаар байна?</strong></p>
<p>-Болоогүй байна. Өнгөрсөн долоо хоногоос эхэлж төллөсөн. Талдаа ч ороогүй байна даа.</p>
<p><img loading="lazy" decoding="async" class="alignnone size-medium wp-image-641743" src="https://admin.dnn.mn/wp/wp-content/uploads/2025/04/11site-1-420x201.jpg" alt="" width="420" height="201" srcset="https://admin.dnn.mn/wp/wp-content/uploads/2025/04/11site-1-420x201.jpg 420w, https://admin.dnn.mn/wp/wp-content/uploads/2025/04/11site-1-1024x491.jpg 1024w, https://admin.dnn.mn/wp/wp-content/uploads/2025/04/11site-1-768x368.jpg 768w, https://admin.dnn.mn/wp/wp-content/uploads/2025/04/11site-1-1536x737.jpg 1536w, https://admin.dnn.mn/wp/wp-content/uploads/2025/04/11site-1-1200x575.jpg 1200w, https://admin.dnn.mn/wp/wp-content/uploads/2025/04/11site-1-1980x949.jpg 1980w, https://admin.dnn.mn/wp/wp-content/uploads/2025/04/11site-1.jpg 2048w" sizes="auto, (max-width: 420px) 100vw, 420px" /></p>
<p><strong>-Танайх энэ жил хэчнээн төл авах вэ. Мал ер нь жилбэтэй төрж байна уу?</strong></p>
<p>-Цас эрт хайлж, намраараа шахуу байсан өвс гарч ирсэн нь хэдэн малд маань сайн юм боллоо. Тэр утгаараа энэ жилийн мал их жилбэтэй сайхан төрж байна. Шуурахгүй яг энэ хэвээрээ шинэ ногоотой залгачихвал ч хэдэн жил тохиогоогүй сайхан хавар болох шинжтэй байна шүү. Манайх 700 орчим богтой. Үүнээс өнгөрсөн намар, өвөл эр хонинуудаа бүгдийг нь борлуулчихсан. Дандаа эм хонио авч үлдсэн. Энэ хавар 400 богоос төл авах учиртай. Одоогийн байдлаар 200 гаруй төл авчихаад байна. Дахиад 100 гаруй төл авчихвал ч хаврын ажил дуусах дөхөж л байна даа.</p>
<p><strong>-Хаваржилт гайгүй болж байна гэлээ. Энэ утгаараа төл малын хорогдолт бага байна уу?</strong></p>
<p>-Өмнөх жилүүдийг бодоход өнчин ишиг ч дутаагаагүй л байна. Гэхдээ цагийн байдал ямар байхаас хамаарна. Хавар шуурах нь бага байвал гарсан хэдэн төл аясаараа мал болчихдог доо. Манай энд төл малын хорогдолт нөлөөлдөг нэг аюул бий. Тэр нь шувуу. Яг энэ мал төллөх үеэр хониныхоо дэргэдээс алхам ч холдож болдоггүй. Гэрийнхээ гадаа дөхүүлчихээд, цай уух зуур хэд хэдэн хурга, ишиг шүүрчихдэг. Өчигдөр би хониныхоо толгойг гэрээдээ зүглүүлчихээд хойд арыг давж, саахалтынхаасаа нэг юм авчихаад ирэх хооронд л хоёр хурга шүүрчихсэн. Болдог бол энд байгаа том шувуудыг бүгдийг нь буудчих юмсан гэж бодогддог.</p>
<p><strong>-Чоно, нохой гайгүй байна уу?</strong></p>
<p>-Чоно гайгүй ээ, бас аргатай л байна. Энэ муу шувуу л хэцүү байна даа.</p>
<p><strong>ЗЭЭЛ АВЧ ХУДАГ ГАРГУУЛСАН. ДАХИАД ЗЭЭЛ АВААД ЗУСЛАН ДЭЭРЭЭ БАЙШИН БАРИХ САНААТАЙ БАЙНА</strong></p>
<p>Биднийг ийн ярилцаж байтал гэрийн эзэгтэй хоол ид гэж гэртээ урилаа. Цагаан сарын бууз, ууцны мах чанажээ. Хүүхдүүд нь хотод сургууль, цэцэрлэгт явдаг байна. Ингэхдээ аав нь бүтэн сайнд хүргэж өгөөд тав дахь өдөр очиж авдаг гэнэ. &#8220;Иддэг ам цөөрчихөөр хоол, хүнс ч хорогдох нь бага болчихдог. Тиймээс цагаан сарынхаа бууз, ууцны махыг, одоо болтол бараагүй байна&#8221; гэлээ. Эдний ууган хүүг М.Мөнхзул, удаахийг нь М.Мөнхсайхан, дундахыг нь М.Мөнх-Ирээдүй, М.Мөнхбаяр гэдэг бол багыг нь М.Мөнхтулга гэнэ. Таван Мөнхтэй айл гэхээр нутгийнхан нь андахгүй мэддэг гэж байлаа. Гэрийн эзнээс “Танайх хашаандаа худагтай юм уу. Худаг гаргахад өртөг ямар байдаг вэ” хэмээхэд “Өнгөрсөн намар худаг гаргуулсан. Ус нь их сайхан шүү. Ойр хавьд байгаа айлууд манайхаас усаа зөөдөг. Өнгөрсөн намар хоршоонд нэгдээд 17 сая төгрөгийн зээл авсан. Түүгээрээ худаг гаргуулж, үлдсэнээр нь хаваржаагаа томсгож, тохижуулан зассан. Улмаар өвөл хэдэн мал нядлаад зарсан орлогоороо зээлийнхээ ихэнхийг дарсан. Одоо хаврын ноолуураараа бүтэн төлөөд дуусгачихна. Тэгээд дахиад 40 сая төгрөгийн зээл авч, зусландаа шинэ байшин барина даа. Манайд зун хүмүүс их ирнэ. Бас олон хүүхэдтэй учраас гэрт багтаж шингэдэггүй. Тиймээс дөрвөн өрөөтэй саруулхан байшин барьчих санаатай байна. Мөнгө байхад ч хангай газар байшин барих шиг амархан ажил алга” гэлээ. Эдний хоршоонд есөн айл нэгдсэн байна. Энэ айлууд тус бүрдээ 20-40 сая төгрөгийн зээл авчээ. Зарим нь ч хүүхдүүдийнхээ сургалтын төлбөр, автомашин зэрэгт зарцуулсан бол зарим нь худаг гаргуулах, байшин барих, ногооны талбай, хаваржаа, өвөлжөөгөө тохижуулан янзлахад зарцуулжээ. Зээл хөөцөлдөх амархан гэдгийг Д.Мөнх-Эрдэнэ хэллээ. Зарим нь гар утаснаасаа зээлийн материалаа бүрдүүлээд авчихдаг болсон гэж байв.</p>
<p><strong>ТҮРҮҮ ЖИЛ НООЛУУР 165 МЯНГАН ТӨГРӨГ БАЙСАН. ЭНЭ ЖИЛ 150 МЯНГАН ТӨГРӨГ ГЭЖ ДУУЛДСАН</strong></p>
<p>“&#8230;Мал төллөөд дуусахаар ямаагаа самнана даа” гэсээр гэрийн эзэн яриагаа үргэлжлүүллээ. Тэрээр “Өнгөрсөн жил ноолуурын үнэ 165 мянган төгрөг гэж байсан. Манайх ч түрүү жил цаг хүндэрч олон богоо үхүүлсэн болохоор хавар ноолуур гарах ямаа цөөхөн байсан. Харин энэ жил 200 орчим ямаа самнана. Саяхан сумын төв ороод ирсэн хүнээс ноолуурын үнэ асуутал 150 мянган төгрөг гэж дуулдсан. Мал төллөөд дуусахаар ямаагаа самнана. Энэ долоо хоногтоо төл малын ажил шувтарчих байх. Тэгэхээр ирэх долоо хоногийн эхээр ямаагаа самнана. Эртхэн самнаад тушаахгүй бол хоног хоногоор ноолуурын үнэ уначихдаг” гэв. Нэг ямаанаас дунджаар 300-400 орчим грамм ноолуур гарна гэж бодохоор 60-80 кг ноолуур авахаар байна. Үүнийг 180 мянган төгрөгөөр тооцвол 9-12 сая төгрөгийн орлоготой болохоор байна. Д.Мөнх-Эрдэнийнх шиг залуу малчин өрхөд энэхүү орлого асар дэмтэй гэдэг нь тодорхой.</p>
<p><strong>Э.МӨНХТҮВШИН</strong></p>
<p>&nbsp;</p>


Хайх