Монгол Улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн, зохиолч, МҮОНРТ-ийн Программын нэгдсэн захиргааны дарга Магваны Эрдэнэбаттай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа. 

---

-Сүүлийн үед цахим орчинд МҮОНРТ-ийн хураамж, өр төлбөрийн асуудал хүчтэй яригдаж байна. Тиймээс тус телевизэд олон жил ажилласан хүний хувьд уг асуудалд ямар байр суурьтай явдаг вэ?

-Нэгдүгээрт, өр төлбөр, хураамж хоёр тусдаа ойлголт шүү. Сошиалаас харж байхад өрөө багасгахын тулд хураамжаа нэмэх бодлого явуулах гэж байгаа мэтээр шүүмжилж байсан. Тэгэхээр хураамжаа нэмье гэдэг зүйл яриагүй. Нөгөөтэйгүүр хураамжаа нэмээд одоо байгаа өрөө даръя гэдэг зүйл ч огт яригдаагүй.

Манай MNB удирдлага хэдхэн долоо хоногийн өмнө шинэчлэгдсэн. Тэр утгаараа тус байгууллагын үйл ажиллагаа, санхүү мөнгөний асуудлуудыг хянаж харсан байх. Ингээд өр төлбөр нь ийм байна, орлого, хураамж нь ийм байна гэдгийг ил тод гаргаж ирсэн. Г.Гэрэл захирлын хувьд байгууллагын өр 8.4 тэрбум төгрөг байна гэдгийг тогтоогоод олон нийтэд мэдээлсэн нь буруу зүйл огт биш. Тэр дундаа олон нийтийн хяналттай олон нийтийн эрх ашигт үйлчилдэг байгууллагыг удирдаж байгаа хүний хувьд юу нь алдаатай байна, юу нь болохгүй байна гэдгээ олон нийтдээ зарлах нь эрүүл үзэгдэл гэж бодож байна.

-Хураамж, өр төлбөрийн асуудал хоёр тэгвэл тусдаа юм байна гэж ойлгох уу. Нөгөөтэйгүүр хураамжаа нэмнэ гэдэг зүйлийг хэлээгүй ч нэмэх шаардлага байгаагаа хэлж байсан. Үүнээс болоод МҮОНРТийн контентын чанар, бүтцийн асуудлыг зарим нэг хүмүүс шүүмжилж эхэллээ. Таны хувьд энэ телевиз олон нийтийн статус, чиг үүргээ барьж ажиллаж чадаж байгаа гэж боддог уу?

-Мэдээж хуулиар олгогдсон эрх, үүргийнхээ хүрээнд МҮОНРТ үйл ажиллагаагаа төдийгөөс өдийг хүртэл алдаа оноотойгоор явуулж ирсэн. Цаашид ч алдаагаа засаад явах учиртай. Ер нь нийгэмд МҮОНРТ-ийг татан буулга, ийм телевиз байх шаардлага байхгүй гэдэг зүйлийг төдийгөөс өдийг хүртэл ярьж байсан. Бидэнд алдаа байгаа юу гэвэл байгаа. Тэглээ гээд МҮОНРТ-ийг устгах, хувьчлах, татан буулгах гэдэг зүйл байж боломгүй хандлага. Үндэсний олон нийтийн телевизгүй тусгаар тогтносон улс орон бараг байхгүй. Тэр дундаа ардчилсан тогтолцоотой улс орнуудын хувьд олон нийтийн статустай байгууллагууд цөөнгүй байдаг. Хэрэв Монгол Улсын хувьд Үндэсний олон нийтийн радио телевизгүй бол хэн нийгмийн бүлэг бүхний эрх ашигт нийцсэн нэвтрүүлэг, контент гаргах юм. Хэн уламжлал, өв соёл, малчдын амьдралыг олон нийтэд сурвалжлан таниулах вэ. Нөгөөтэйгүүр МҮОНРТ гэдэг бол өөрөө асар том архив болсон байгууллага. Өөрөөр хэлбэл, нийгмийн оюун санааны ой санамж гэсэн үг. Тиймээс үйл ажиллагаа, бүтэц зохион байгуулалт, хууль эрх зүйн хувьд өөрчлөлт шинэчлэлт хийнэ үү гэхээс биш МҮОНРТ-ийг устгана, татан буулгана, хувьчилна  гэдэг бол дэндүү өрөөсгөл ойлголт шүү.

-Та МҮОНРТ бол нийгмийн бүлэг бүхний эрх ашиг, сонирхолд нийцсэн нэвтрүүлэг гаргадаг гэж хэллээ. Гаргах ч үүрэгтэй байх. Үүнээс болоод зарим хүмүүст үндэсний телевизээр гарч байгаа контентууд таалагддаггүй байх л даа, тийм үү?

-Таалагдах эсэх нь үзэгч хүний эрхийн асуудал. Таалагдахгүй бол сувгаа солих, унтраах эрхийг нь хэн ч хориглож чадахгүй. Энэ бол нэг талын асуудал. Нөгөөтэйгүүр хэсэг бүлэг хүмүүст таалагдах гэж нэвтрүүлэг, контент гаргана гэдэг бол олон нийтийн статустай байгууллагын хувьд боломжгүй. Үүнийг л манай үзэгчид сонсогчид сайн ойлгох хэрэгтэй. Жишээ нь, чиглэлийн нийтийн тээвэрт суучихаад гэр ийнхээ үүдэнд хүргүүлдэггүй биз дээ. Гэрийнхээ үүдэнд хүргүүлэх гэж байгаа бол таксинд суух нь зөв. Үүнтэй адил хэсэг хүмүүсийн сонирхлоор нэвтрүүлэг, контентууд бэлтгэгдэн хүрдэггүй гэсэн үг. Гэлээ гэхдээ иргэдийн хүсээд байгаа контент, нэвтрүүлгийг гаргахгүй байна гэсэн үг бас биш. Боломжиндоо тулгуурлаад аль болох хэн бүхний хүсэл сонирхолд нийцсэн нэвтрүүлэг, контентуудыг гаргахыг зорьдог. Нөгөөтэйгүүр МҮОНРТ бол зарим залуучуудын ойлгож байгаа шиг цор ганц сувагтай байгууллага биш ээ. Яг одоогийн байдлаар телевизийн таван суваг, радиогийн хувьд дэлхийн таван хэлээр цацагдаж байгаа. Дээр нь мэдээллийн сайт байна. Өөрөөр хэлбэл, өргөн нэвтрүүлгийн салбартаа хамгийн том мэдээллийн сүлжээтэй байгууллага. Ийм өргөн хүрээнд мэдээллийг түгээдэг байгууллага. Гэтэл асар том бүтцээр буюу олон хүнийг бүтээмжгүй ажиллуулдаг гэдэг зүйлийг ярьдаг. Иргэдээс авч байгаа хураамжаараа нэвтрүүлэг гаргах биш энэ олон хүнээ цалинжуулсаар дуусгадаг гэдэг буруу ойлголт бий.

-Бусад арилжааны телевизүүдэд ч иргэд хураамж төлдөг. МҮОНРТ-д төлж байгаа хураамж бол хэд дахин бага байдаг гэж ярьдаг. Яг хэдэн төгрөгийн хураамж авдаг юм бэ?

-Өргөн нэвтрүүлгийн тухай хуулиар арилжааны телевизүүдэд бид сар бүр 2500 төгрөг төлж байгаа. Үүнийг зарим хүмүүс мэддэггүй, мэдсэн ч тоодоггүй. Гэтэл Үндэсний радио телевизэд өгч байгаа 600-1100 төгрөгийн асуудлыг нийгмийн түвшинд гарган ирж асуудлыг ярьдаг. Асуудал ярих нь зөв. Би үүнийг буруу гэж хэлээгүй шүү. Асуудал ярихдаа, шүүмжлэхдээ эхлээд учир шалтгааныг нь олох хэрэгтэй. Өнөөгийн нийгэмд маш том сөрөг хандлага сүүлийн үед хүчтэй нэмэгдэж байна. Тэр нь хэн нэгнийг ямар нэгэн асуудалд холбогдсон эсэхийг тогтоогоогүй б айхад л хулгайч, луйварчин, өстөн дайсан мэтээр харааж зүхэж байна. Өөрөөр хэлбэл, шүүмжлээд байгаа сэдвийнхээ учир шалтгааныг нь ойлгоогүй байж бусдын өнгөнд нэгдээд шуугьчихаж байгаа юм. Энэ нь өөрөө нийгмийн оюун санааны дархлаанд хамгийн сөрөг нөлөөллийг бий болгодог. Та түрүүн бүтцийн тухай асуусан, тийм үү…

-Тэгсэн… МҮОНРТ нийт 700 гаруй ажилтантай гэдэг. Үнэндээ ийм нүсэр бүтэцтэй хэвлэл мэдээллийн байгууллага манайхаас өөр улсад байхгүй гэж зарим хүмүүс шүүмжилдэг. Та үүнтэй санал нийлэх үү?

-Ингэж шүүмжилж байгаа хүмүүс байдаг. Тэдний ихэнх нь асуудлаа ойлгоогүй хүмүүс байдаг. Өөрөөр хэлбэл, бусад улс орнуудын олон нийтийн радио телевиз ямар бүтцээр яаж ажилладаг вэ гэдгийг огт мэдэхгүй хүмүүс л ингэж ярьдаг. Үнэндээ МҮОНРТ-ийн 700 ажилтан гэдэг бол бүгд сэтгүүлчид эсвэл зураглаач, дарга, цэрэг биш шүү дээ. Үүнд хилийн чандад, орон нутаг дахь сэтгүүлчид, зураглаачид мөн жолооч, үйлчлэгч, сан техник, аж ахуйн олон зуун хүн бий. Энэ бүгд нийлээд 700 орчим хүнтэй гэдэг. Нөгөө талаасаа олон нийтийн байгууллагад 700 хүн ажиллаад явж байгаа нь юу нь буруу байгаа юм. Энэ 700 хүний ард хэдэн мянган хүний амьжиргаа, амьдрал ахуй явж байдаг. Хэрэв МҮОНРТ татан буугдвал яах вэ. Хамгийн түрүүнд энэ 700 хүний ар гэрийн асуудал хүнд байдалд орно. Тиймээс МҮОНРТ-ийн хүний нөөц баг бүрэлдэхүүний хувьд ихэдсэн, эсвэл том бүтэцтэй данхайсан зүйл огт байхгүй. Бид ямар гадны хүн ажиллуулж байгаа юм уу. Монгол хүн энэ байгууллагаас төдийгөөс өдийг хүртэл аж амьдралаа залгуулаад явж байна. Энэ тэгээд буруу юм уу гэдэг зүйлийг нэг талаас нь харах хэрэгтэй.

-Сүүлийн жилүүдэд МҮОНРТ-ийн хувьд удирдлагууддаа их х алтай болчихоод байгаа. Өөрөөр хэлбэл, бүрэн эрхийн хугацаа нь дуусаагүй байхад л асуудал маргаан өрнүүлж байгаад л сольдог. Энэ нь тухайн байгууллагын менежментийн асуудалд сөрөг нөлөө үзүүлж байгаа юу. Одоо өр, төлбөр, хураамжийн асуудал ярьж байгаад бас удирдлага солигдох асуудал яригдах уу. Ийм нэг бохир систем хэзээ устах бол?

-Миний хувьд энэ асуудлаар албан ёсны тайлбар хэлэх боломжгүй. Гэхдээ иргэн хүнийхээ хувьд хардлага бол байдаг. Иргэн хүн хардах эрхтэй. МҮОНРТ-ийн удирдлагыг тогтворгүй ажиллуулах, бодлого үйл ажиллагаанд байнга саад учруулж байдаг ямар нэгэн эрх ашигт нэгдсэн бүлэглэл байдаг гэж боддог. Энэ бүлэглэлийн нөлөөллөөс болж МҮОНРТ удирдлагаа тогтоохоо больсон нь үнэн. Удирдлага олон солигдох тусам тухайн байгууллагын чадамж, бүтээмж, үйл ажиллагаа суларсаар байдаг. Миний хувьд телевизид 29 жил ажиллаж байна. Энэ хугацаанд удирдлагаа тогтоодоггүй байгууллагын үйл ажиллагаа ямар их суларсныг харж байна. Тэр дундаа олон нийтийн статустай, олон хүнийг зохион байгуулж, менежемент хийж байгаа байгууллагын удирдлагыг тогтоосон бүрэн эрхийнх нь хугацаанд тулгаж л ажиллуулах шаардлагатай юм билээ. Муу ажилласан бол бүрэн эрхийнх нь хугацаа дуусаад л явдаг. Сайн ажилласан бол дахиад сонгогдоод гарч ирээд явдаг ийм л зарчим алдагдсан. Тэгэхээр одоо зарчмаа бариад алдаагаа засаад явах, цаашлаад тогтвортой менежментийн бодлого МҮОНРТ-д ус агаар мэт хэрэгтэй байна.

-Өрийн асуудлыг танаас дахиад тодруулъя. Ер нь үе үеийн захирлууд тэдэн төгрөгийн өртэй байхад нь очиж байсан гэдэг зүйлийг хэлдэг. Энэ өр ер нь хаанаас анх үүссэн ямар өр юм бэ?

-Үе үедээ өртэй байсан эсэхийг сайн мэдэхгүй байна. Гэхдээ Л.Нинжцамц захирлын үед тэрээр өмнөх удирдлагуудын үлдээсэн өрийг тэглэж байсан. Гэхдээ яг дараагийн удирдлагуудад ажил хүлээлцэх үед ковид гарчихсан байсан. Ковидын үед Нийгмийн даатгалын багахан хэмжээний үлдэгдэлтэйгээр дараагийн удирдлагуудад ажлаа өгснийг санаж байна. Харин дараагийн удирдлагаас өнөөгийн удирдлагын үе хүртэл 8.4 тэрбум төгрөгийн өр үүссэн гэж ярьж байгаа. Энэ нь хаанаас яаж үүссэн өр вэ гэдгийг Үндэсний аудит, хөндлөнгийн аудитын дүгнэлтээр тогтоолгох нь зөв байх. Ер нь миний бодлоор манай телевизийн хувьд энэхүү санхүүгийн гинжин хэлхээнээсээ нэн яаралтай гарах хэрэгтэй. Улсын төсвөөс болон олон нийтээс хураамж авч санхүүждэг нэртэй. Энэ санхүүжилт бол томоор харагдсан бага төсвүүд. Улсын төсвөөс орж ирж байгаа санхүүжилт нь аль нэг намын хэн нэгэн сайдын үзэмжээр крант нь хаагдчихдаг. Үүнээс болоод байгууллагын үйл ажиллагаанд тогтворгүй байдал бий болдог. Тогтворгүй байдал бий б олсноороо дарга удирдлагууд нь солигддог. Ийм тогтолцооны гажиг МҮОНРТ-д бий. Ийм сонин санхүүгийн хараат байдлаас гарах хамгийн зөв систем, арга зам бол угтаа шүүмжлүүлээд байгаа хураамжийн асуудал л юм байна лээ. Гэхдээ би санхүүгийн хүн биш болохоор нарийн юмыг нь сайн хэлж ойлгуулж чадахгүй болов уу.

-Хураамж гэхээс илүү реклам, зар сурталчилгаа явуулах цагаа нэмчих нь зөв биш үү. Үүнийг нь зохицуулсан хуульдаа хоёр хувийг нь тав ч юм уу, эсвэл бүр 10 хувь болгочихвол санхүүгийн хувьд асуудалгүй болчихно гэж байх уу?

-Хуулиараа нийт нэвтрүүлгийн ердөө хоёр хувь гээд заачихсан байдаг. Хууль өөрчлөх нь хууль тогтоогчдын бүрэн эрхийн асуудал байх. Бидний хувьд саналуудаа байнга хүргүүлдэг. Ер нь Олон нийтийн радио телевизийн тухай хуулийг өөрчлөх, шинэчлэх шаардлага үүссэн гэдэгтэй санал нэг байдаг. Тэр ч утгаараа УИХ-ын зарим гишүүдийн ширээн дээр энэхүү хуулийн шинэчлэлтийн төсөл байгаа болов уу гэсэн итгэл үнэмшилтэй явдаг хүний нэг. Цаашид энэхүү асуудлыг телевизийн удирдлагууд саналаа өгөх зарчмаар шийдээд явах болов уу.