Эцэг эхчүүдийн дунд байдаг хүүхдийн хүмүүжил, төлөвшлийн тухай буруу ойлголтуудын талаар сэтгэл судлаач Э.Буянбилэгтэй ярилцлаа.

---

-Одооны хүүхдүүд том хүнээс айх, ичих мэдрэмж багатай байна гэх боллоо. Энэ юутай холбоотой вэ?

-Гэр бүл бол нийгмийн хамгийн жижиг хэдий ч хамгийн чухал үүрэгтэй бүлэг. Одооны хүүхдүүд гэлтгүй бүх цаг үеийн хүүхдүүдийн хүмүүжил, төлөвшил нь ямар гэр бүл дунд өссөнөөс шууд хамаарна. Харин гэр бүл ямар үнэт зүйл, үнэлэмж, дэг журамтай байх нь нийгмээс хамааралтай. Жишээлбэл, бидний өвөө эмээ нарын өссөн гэр бүл, нийгэм биднийхээс өөр. Харин одооны хүүхдүүдийн эцэг эхчүүд ардчилсан нийгмийн буюу 1990-2000 оны хүмүүс байна. Тиймээс илүү эрх чөлөөний мэдрэмжтэй, нээлттэй, бага зэрэг хайнга эцэг эхчүүд бий болоод байгаа юм. Хүүхдээ ахмад, ах хүн хүндлэх гэдэг зүйлд сургахгүй байгааг нийгмийн ахмад үеийнхэн хурцаар шүүмжилж байгаа нь ажиглагддаг. Тиймээс зөвхөн эцэг эхчүүдийн буруу биш, нийгмийн хөгжилтэй холбоотой юм.

 

-Эцэг эхчүүдийн ямар үйлдэл, эс үйлдэл нь хүүхдүүдээ буруу зүйлд өөгшүүлж, буруу төлөвшихөд нөлөөлж байна вэ?

-Хүүхдээ ямар ч зүйл хийсэн бүх хүнээс өмөөрдөг, тэр байтугай багшаас нь хүртэл өмөөрдөг хандлага бол буруу. Хүүхэд сайн зүйл ч хийсэн бай, буруу зүйл ч хийсэн бай хариуцлагаа өөрөө үүрдэг байх хэрэгтэй. Хүмүүс дунд хүүхдээ сайн дүн авч, амжилт гаргах үед урамшуулах нь их байдаг. Энэ нь хүүхдийн далд ухамсарт өөрөө өөрийнхөө төлөө бус эцэг эхийнхээ төлөө тэдгээр зүйлсийг хийсэн мэт сэтгэгдэл үлддэг. Өөрийнхөө төлөө биш эцэг эхийнхээ төлөө сураад байна гэсэн далд ухамсар суух нь байна.

Тиймээс эцэг эх урамшуулахаа болих үед хүүхэд онц сурч, амжилт гаргахаа больдог. Хүүхдээ шагнах хэрэггүй, харин түүний хийж, сурч байгаа зүйлс өөрөө өөрийнх нь сайн сайхны төлөө гэдгийг ойлгуулах хэрэгтэй. Чи сайн дүн аваад аав ээжийгээ баярлуулахдаа гол нь биш, өөрөө юм сурч байна гэдэг чинь чухал шүү гэдгийг хүүхдэд ойлгуулах хэрэгтэй.

-Одооны хүүхдүүд багштай хүндэтгэлгүй харилцах болсон нь ямар шалтгаантай вэ?

-Өнөөгийн нийгэмд завгүй эцэг эхчүүд олон болжээ. Тэдний гол үүрэг өглөө хүүхдээ сургууль, цэцэрлэгт хүргэж өгөөд орой авдаг болсон байна. Хүүхдийн хамгийн их үлгэр дуурайл авдаг хүн нь эцэг эх. Даган дуурайх онолын дагуу аав ээж нь багштай хүндэтгэлгүй харилцаад байвал хүүхэд ч бас тийнхүү харилцах юм. Хүүхдүүд харж байгаа зүйлсээсээ л суралцаж байгаа нь тэр. Эцэг эхчүүд өөрсдийнхөө оролцоог ухамсарлаж харахгүй байна. Боловсрол олгох үүрэгтэй багш таны хүүхдийг хүмүүжүүлэх үүрэг хүлээх ёсгүй.

-Эцэг эхчүүд ямар үүрэг хариуцлагаа гээгдүүлэх хандлагатай байна?

-Хүүхдийн онцлогийг эхлээд ойлгох хэрэгтэй. Бас хүүхдийн аав ээж нь өөрсдөө ямар орчин нөхцөлд өсч хүмүүжсэн нь хүүхдийн хүмүүжилд шууд нөлөөлдөг. Хүн багадаа ямар гэр бүлийн орчинд өссөн байна, яг тэр хүмүүжлээрээ хүүхдээ өсгөх гээд байдаг хандлагатай. Намайг хүүхэд байхад ийм байсан, одоо ч ийм байх ёстой гэдэг бол хэт туйлширсан бодол. Эцэг эхийн хүүхдэдээ ханддаг дөрвөн хүмүүжлийн хэв маяг байдаг. Үл хайхарсан, захирангуй, авторитар, хайхрамжгүй. Монгол эцэг эхчүүд ихэвчлэн захирангуй хэв маягаар хүмүүжсэн байдаг.

“Би зодуулаад муудсан, буруудсан зүйл алга” гэдэг бол ташаа ойлголт. Захирангуй хэв маягаар хандах нь өнөөгийн хүүхдүүд дээр ажиллахгүй. Та хүүхэдтэйгээ захирангуй харилцаж байвал алдаа гаргаж байна аа гэсэн үг. Хүүхдийнхээ суурь хэрэгцээнээс гадна сэтгэл зүйн хэрэгцээг сайн хангаж өгөх хэрэгтэй. Хайрлуулах, хүлээн зөвшөөрөгдөх, ярилцах, оролцох гэх мэт хэрэгцээ хүүхдүүдэд бий.

-Өнгөрсөн сард Монгол Улсад хийсэн судалгаагаар бага ангийн хүүхдүүд эх хэл дээрээ өгүүлбэр уншаад утгыг нь ойлгохгүй байна гэсэн. Үүний шалтгаан юу вэ?

-Когнитив сэтгэл судал буюу танин мэдэхүйтэй холбоотой. Ийм нэгэн жишээтэй таарч байлаа. Хүүхэд нь зургаан нас хүрэх гэж байгаа ч бүрэн хэлд ороогүй. Оюуны бэрхшээл, аутизмтай юм болов уу гээд эмнэлгээр явахад хүүхэд эв эрүүл, сав саруул байсан. Үүний гол шалтгаан аав ээж нь хүүхэдтэйгээ ярилцдаггүй байсантай холбоотой байсан. Хамтдаа байхдаа гар утас, таблет хүүхдэдээ бариулчихдаг болохоор хүүхэд яаж хэлд орох билээ. Үүнтэй ижилхэн бага насны хүүхдийн хөгжил, сэтгэл зүйд маш олон хүчин зүйлс нөлөөлдөг. Тэр байтугай ургийн сэтгэл зүй гэж байдаг. Хүүхэд ээжийнхээ гэдсэнд байхаасаа л амьдарч эхэлдэг. Жирэмсэн байгаа эмэгтэй хүний сэтгэл тайван, тогтвортой байх ёстой. Ээж нь санаа зоволт ихтэй, түгшүүр өндөртэй байгаа бол ураг ч тийм байна. Сэтгэл гутралын шалтгааны 50 хувь нь удамшил, 50 хувь нь орчноос үүдэлтэй байдаг. Сэтгэл зүйн асуудалтай ээжээс сэтгэл зүйн асуудалтай, айдастай хүүхэд төрнө.

-Шөнийн цагаар хүүхэд гар утас оролдох нь ямар хортой вэ?

-Өсвөр насны хүүхдийн өсөлт 22:00 цагаас 02:00 цагийн хооронд хамгийн эрчимтэй байдаг гэдгийг хэн хүнгүй мэдэх байх. Хүн хамгийн чанартай нойрыг тэр хугацаанд авах ёстой байдаг. Тархи амрах, нөхөн сэргээгдэх хамгийн оновчтой цаг юм. Энэ хугацаанд унтах биш гар утсаа оролдоод өнгөрөөчихөөр маш буруу. Арван цаг унтсан ч гэсэн хүн эрт унтаж амраагүй бол унтсан юм шиг мэдрэмж авдаггүй нь ийм учиртай. Мөн сэтгэцийн ихэнх асуудал нойр хангалттай авч чадаагүйгээс үүддэг гэж үздэг. Эцэг эхчүүд хүүхдийнхээ гар утасны хэрэгцээг тодорхой хэмжээнд хянах хэрэгэтэй. Зарим нэгэн хүүхэлдэйн кинонууд хүртэл илт харуулахгүй ч гэсэн далд бэлгийн сэдэлтэй байдаг. Тэдгээр үзэж байгаа зүйлс хүүхдийн далд ухамсарт нөлөөлж байдаг.

-Эцэг эхчүүд өсвөр насны хүүхэдтэйгээ хэрхэн харьцах ёстой вэ?

-Найз шиг нь бай. Өсвөр насны хүүхдүүдийн онцлог нь гэр бүлээсээ илүү найз нартайгаа цагийг өнгөрүүлэх сонирхолтой байдаг. Тиймээс хүүхдийнхээ найзтай нь найз бай. Тэд хамтдаа хаана юу хийдэг, ямар хүмүүстэй нийлж буй зэргийг мэдэж байх хэрэгтэй. Хүнийг танья гэвэл найзыг нь тань гэдэг үг байдаг шүү дээ. Мөн манай эцэг эхчүүд дунд нийтлэг ажиглагддаг алдаа бол өөрийнхөө хүслийг, шаардлагыг хүүхдэдээ тулгах байгаа юм.

-Хүүхдийг урамшуулах нь буруу юм бол яаж хийж буй зүйлсийг нь дэмжих вэ?

-Бодгаль сэтгэл судлалын онолоор хүүхдийг шийтгэх ч, урамшуулах ч хүмүүжлийн буруу арга. Хүүхэд шалгалтандаа тэнцчихлээ гээд та ямар нэг зүйл аваад өгье. Тэгвэл хүүхэд урамшуулал авах гэж л хичээл хийдэг болно. Юм сурах гэж биш аав ээжээрээ юм авахуулхын тулд хийнэ гэсэн үг. Та бэлэг авч өгөхөө больсон цагт хүүхэд тань сурахаа болино. Хүүхдийн шийдвэр өөрийнх нь хүслээс гарах ёстой, аав ээжээс хамааралтай байх ёсгүй. Эцэг эхчүүд хүүхдийнхээ амжилтад талархалтай хандах л хангалттай. Өөрийнхөө төлөө хийж байгаа зүйл чинь зөв шүү гэдгийг ойлгуулах хэрэгтэй.

-Зарим өсвөр насны хүүхдүүд гадуур их тэнээд байдаг шүү дээ. Ийм үед эцэг эхчүүд хүмүүжлийн ямар аргыг хэрэглэх нь зүйтэй вэ?

-Тухайн хүүхэд гэртээ байх нь тайван мэдрэгддэггүй, сэтгэл зүйн таатай орчин биш гэж үздэг болохоор гадуур тэнэдэг. Олон дүү нартай, аав ээжтэйгээ ярилцаад ойлголцдоггүй хүүхдүүд гадуур цагийг өнгөрөөх нь их байдаг. Тийм хүүхдүүдэд өөрийнхөө хүслийг тулгах нь буруу. Тиймээс тэдний оронд өөрийгөө тавьж үзэх чадвартай байх хэрэгтэй. Зарим хүмүүс хүүхдээ сонсохдоо шүүмжлэх, загнах хандлагыг гаргадаг. Ойлгогдох, хүлээн зөвшөөрөгдөх хэрэгцээтэй байгаа хүүхдийнхээ тэр хэрэгцээг хангаж өгөх хэрэгтэй байгаа юм.