Либертари намын дарга, комедиан Д.Амартүвшинтэй ярилцлаа.

---

-Үзэл баримтлал нийцсэн учраас танай нам АН-тай хамтрав уу, эсвэл эрх ашгийн хамтрал байв уу?

Зургаан нам бидэнтэй хамтарч оролцох санал тавьсан. Намын удирдлагууд болон хамгийн идэвхтэй гишүүдээ цуглуулж байгаад 14 хоног мэтгэлцэж, хэлэлцсэн. Мөн бусад намуудтай ярилцсан. Манай намын гишүүд, намын удирдлагын олонх АН-тай хамтарч орох нь хамгийн зөв гэж үзсэн.

Бид 2024 оны сонгуулийг л алдаж болохгүй гэж бодож байна. Учир  нь хэт их төвлөрчихсөн байгаа эрх мэдлийг саармагжуулахгүй бол болохгүй байгаа юм. Тэгэхгүй бол 2028 оны сонгууль ардчилсан сонгууль биш болж магадгүй. Эрх мэдэл төвлөрчихсөн байгаа энэ нам дахиад дөрвөн жил засаглавал Монголд яах аргагүй дарангуйлал тогтоно. Яг л хойд, урд хөрштэй ижил дарангуйлалтай орон болж, бид ардчиллаасаа ухарна.

Манай улс ардчиллын индексээр өмнөх жилийнхээсээ хэдийнэ дөрвөн байраар ухарчихсан байгаа шүү дээ. Манай нам албан ёсоор бүртгэгдээгүй байгаа. Тиймээс ямар нэгэн байдлаар сонгуульд оръё гэж зорьсон. Бие дааж нэр дэвшье гэхээр 801 хүн гарын үсэг зурах, Дээд шүүхээс тодорхойлолт авах ёстой. Гэтэл бид саяхан Дээд шүүхтэй асуудалтай болчихсон. Дээд шүүх манай намд зориулаад бүхэл бүтэн А4-ийн нүүр дүүрэн мэдэгдэл гаргасан. Хоёрдугаарт, 801 хүний гарын үсгийг долоо хоногийн дотор цуглуулаад өгтөл хаягийн бүртгэл нь зөрүүтэй байх ч гэдэг юм уу асуудал үүсвэл яах вэ гэдэг болгоомжлол гарсан. Ингээд нам, эвслүүдтэй хамтарч орох нь зөв гэж үзсэн.

Үүнээс гадна эрх баригч нам эрх мэдлийн хувьд үнэхээр данхайчихаж. МАН-ыг сөрж зогсох хүч чадалтай нам аль нь вэ гэдгийг харсан. Судалгаанууд ч үзсэн. МАН-тай тулж чадах нам нь Ардчилсан нам л байсан. Бусад намууд бүгд Ардын намтай тулна гэж зорьж, бодож байгаа байх. Гэхдээ иргэдийн өгсөн бодит судалгааг харахад Ардын намтай тулж чадах нам нь Ардчилсан нам байна. Тиймээс хүчээ энд нэгтгэе. Өөрсдөө бие даах ч юм уу, эсвэл бусад намтай хамтарвал Ардчилсан намын саналыг хувааж, Ардын намд өгөх юм байна гэсэн санал манай намын нэлээд олон гишүүнээс гарсан. Тиймээс АН-тай хамтарч орох шийдвэрийг гаргалаа.

-Гаднаас харахад АН нэгдмэл биш, дотроо хуваагдалтай юм шиг харагддаг. Гэтэл та бүхэн сүүлийн жилүүдэд хамгийн шуугиантай байсан АН-тай хамтарч байгаа нь сонин байлаа?

Аль ч нам дотроо хуваагдалтай байдаг. Тэгэх нь бүү хэл Ардын нам ч ялгаагүй. МАН дотроо маш олон бүлэг, фракцуудтай. Тэд нь хоорондоо байнгын “зодоонтой”. Тэрнээсээ болоод бие биенийгээ шоронд хүртэл хийж байна. Гэхдээ үүнийгээ олон нийтэд ил харагдуулахгүй байна. Сүүлийн үед тэр зодоон нь маш ширүүн явж байгаа. Ардчилсан намынхан МАН-тай яг л ижилхэн. Бөөн бүлэглэл, фракцтай. Тэд нь дотоодын зөрчлөө олон нийтэд ил мэдээлдэг. “Зодоон” олны нүдэн дээр явагддаг. Цаашид ч ил тод явагдах байх.

Ардчилсан нам бол том шүхэр. Тэр шүхэр доор өнөөх Женко нь ч, Н.Алтанхуяг нь ч, Ц.Элбэгдорж нь ч бүгд явж байгаа. Бид тэр шүхрийг баруун тийшээ чирдэг бульдозер болъё гэж байгаа юм.

-АН барууны үзэл баримтлалтай гэдэг ч зүүний бодлого явуулаад байна гэж зарим хэсэг шүүмжилдэг шүү дээ…?

Монголд зүүний бодлого явуулдаггүй нам байдаг юм уу. Цэвэр зүүний бодлого явуулдаг нам хүлээвэл бид хэзээ ч сонгуульд орохгүй юм билээ. Учир нь иргэд нь ч зүүний бодлого хүлээдэг. Намууд нь ч зүүний бодлого явуулдаг. Тиймээс хэн нэгэн нь орж үүнийг өөрчлөх ёстой. Тэр нь манайх. Хаашдаа бүгд зүүний бодлого явуулдаг гээд хараад суувал энэ улс орон хаашаа явах вэ. Бид өнгөрсөн дөрвөн жилийн хугацаанд зүүний бодлогыг шүүмжилж ирсэн. Ном ч хэвлүүлсэн.

Монголд МАН болон бусад нам гэсэн хоёр хуваагдал байдаг юм байна. Бусад намууд нь бие биеийхээ саналыг хуваадаг юм байна. Тэр нь АН байна уу, ХҮН байна уу ялгаагүй. Тиймээс өмнө нь АН-ынхан ХҮН намтай эвсээд оролцчихооч ээ гэж санал тавиад байсан шүү дээ. Ер нь жижиг нам хүчнүүд АН-ын саналыг хуваадаг. АН-ын саналыг хуваана гэдэг нь МАН дахиад дөрвөн жил эрх барина гэсэн үг. Би Ардын намыг дахиад дөрвөн жил эрх бариасай гэж хүсэхгүй байна. Эрх мэдэл нягтраад, данхайгаад ирэхээр аяндаа дарангуйлал тогтоно. Үүнийг одоо ч бид тод харж байгаа. Хотын дарга очоод хүний өмчийг хураана, дээрэмдэнэ гээд юу ч болоогүй юм шиг ярьдаг болчихож. УИХ-ын индэр дээрээс Ерөнхий сайд нь миний үгэнд орохгүй бол би та нарын өмчийг хураана шүү гээд юу ч болоогүй юм шиг ярьж байна. Энэ юуг хэлж байна гэхээр өнгөрсөн найман жилийн хугацаанд эрх баригч намд эрх мэдэл төвлөрчихжээ. Үүнийг хэн нэгэн зогсоох ёстой биз дээ. Үүнийг зогсоох хүчгүй мөртлөө зогсооно гэж ярьж байгаа хүн, зогсоох потенциалтай нам хоёр өөр.

-Танай нам ч, ан ч ардчилал, хүний эрхийг хангах чиглэлд тод дуугардаг. Үзэл баримтлал нь ч тийм. Тиймээс найман жилийн хугацаанд ардчилал, хүний эрхийн чиглэлд өнгөрсөн ямар өөрчлөлт гарсан талаарх таны дүгнэлтийг сонсъё?

Эрх баригчид чухам авлигатай тэмцэж байгаа гэж яриад байна. Гэтэл 2016 онд манай улс авлигын индексээр 87 дугаар байрт жагсаж байсан. Тухайн үед энэ нь 2015 оныхоос 15 байраар ухарсан үзүүлэлт болсон. Гэтэл энэ жил 2016 оныхоос 34 байр ухарч 121-т жагслаа. Авлигатай яаж тэмцээд байгаа нь энэ вэ.

Үүнээс гадна өнгөрсөн жилүүдэд сөрөг хүчний дуу хоолой байсангүй. АН дотроо хагаралтай байлаа. Дотно, гадны нам эвслүүд хагаралдуулсан. Сөрөг хүчингүй нам улам л данхайгаад байдаг юм байна. Улам л эрх мэдэл төвлөрөөд байдаг юм байна. Институци биш, хувь хүмүүс л үүний эсрэг дуугарч байсан. Гэтэл нөгөө хүмүүсийг шорон оронд хийдэг. Айлгаж ичээж, есөн шид болгодог. Янз бүрийн хэрэг зохиож жил хорьсноо дараа нь өршөөл үзүүллээ. Өөрөөр хэлбэл, эрх баригч намыг шүүмжилсэн хүмүүсийг хэрвээ болохгүй бол та нарыг ингээд “цовдолчихож” чадна шүү гэж олны нүдэн дээр үзүүлж байна. Үүнээс ямар нөхцөл байдалд хүрчихсэн байгааг маш тод харуулж байна. Тэд эрх мэдлээ авч үлдэхийн тулд шүүмжилсэн хүмүүсийг залхаан цээрлүүлж байна.

Гэтэл нөгөө авлигын индекс 121 рүү орчихсон байна. Авлигын мөнгөөрөө өнөөх тэжээврүүдээ тэжээхийн тулд тэд эрх мэдлээ энэ мэт аргаар хадгалж үлдэх гэж байна. Тиймээс тэдний эсрэг АНтай хамтарч зогсохоос өөр сонголт байсангүй.

-Манай улсын эдийн засаг өсч байгаа хэмээн эрх баригчид мэдээлсэн. Гэтэл иргэдийн бодит орлого нэмэгдэхгүй, ядуурал улам л гаарч байгааг та юу гэж харж байна вэ?

-Эдийн засгийн өсөлтөөс илүү инфляцийн өсөлтийг олон нийт анхаарч хараасай. Инфляци бол үнийн өсөлт биш. Төгрөгийн худалдан авах чадварыг илтгэж байгаа тоо. Инфляци хамгийн өндөр үедээ 14 хувь байсан гэж мэдээлсэн. Яг бодит байдал дээр 14 биш, дунджаар 30 хувийн инфляцитай байлаа. Бүх бараа бүтээгдэхүүний үнэ ихээр унаж байсан. Эдийн засаг долоон хувийн өсөлттэй хэрнээ инфляци 20, 30 хувь байна гээд бодоод үз дээ. Эдийн засаг өссөн үү гэдэг маш том асуулт.

Ер нь төрийн зардлыг нэмэхээр эдийн засаг ихээхэн өсөлттэй гардаг. ДНБ-ий өсөлтөд төрийн зардал ордог. Эдийн засгийн үр ашиггүй зарцуулалтад инфляцийн бүтээгдэхүүний өсөлт орчихдог. Тиймээ яг ийм өсөлт явсан болов уу гэж харж байна.

Үүнээс гадна эдийн засгийн өсөлтөд хамгийн том нөлөөлж байгаа зүйл нь нүүрс. Өөр юу ч биш. Нүүрсний үнэ уначихвал эдийн засаг дагаад уначихна. Хятадын эдийн засаг дараа жил яах вэ гэдэг нь эргэлзээтэй. Хятадын эдийн засагт том нөлөөтэй үл хөдлөхийн салбар нь унаж байна.

-Гэтэл эрх, эрх чөлөө эдийн засгийн эрх чөлөөнөөс шууд хамааралтай шүү дээ?

Хүн аливаа зүйлийг өмчлөх эрхтэй. Тэр өмчийн эрх халдашгүй байх ёстой. Хэн нэгэн ирээд дээрэмдээд авчихдаггүй. Хэн нэгэн ирээд хүссэн татвараа ногдуулчихдаггүй. Татвар гэдэг бол дээрэмдэж байгаа нэг хэлбэр. Таны хийж бүтээсэн зүйлийн 30, 50, 60 хувийг нь би авна гэж байгаа шүү дээ. Монголчууд нийт цалингийнхаа 60 хувийг нь төрд өгчихдөг. Энэ дээрэм биш үү. Уг нь 10, 20 хувийн татвар өгөөд төрийн үйл ажиллагааг санхүүжүүлж байгаа биз дээ.

Эрх чөлөөний хамгийн суурь эрх нь өмчийн эрх байдаг. Өмчийн эрхийг батал гаажуулдаг эдийн засгийн тогтолцоо нь капиталист тогтолцоо. Тиймээс бид чөлөөт зах зээлийн тогтолцоо чухал гэж онцлоод байдаг юм. Эдийн засаг дахь төрийн оролцоо бага байна гэдэг нь таны өмчлөх эрхэд төр бага оролцоно гэсэн үг.