МУИС-ийн Улс төр судлалын тэнхимийн багш, доктор, профессор Ц.Батболдтой ярилцлаа.
<hr />
-Нэг намаас нэг тойрогт нэр дэвшигчид бүгд хамтдаа уулзалт хийх нь тухайн нэр дэвшигч, улс төрийн нам, олон нийтэд стратегийн ямар холбогдол болох талаар та ярьж өгөөч?
-Бүсчилсэн буюу хэд хэдэн аймгийг нэгтгэсэн нэг тойрогт дунджаар 10 хүн нэр дэвшихээр байна. Энэ нь сонгуулиар маш сайн зохион байгуулалттай баг ажиллана гэсэн үг. Хоёрдугаарт, ийм нөхцөлд илүү их хөрөнгө, хүч гаргаж сонгогчдод хүрч чадаж байгаа нэр дэвшигч давуу эрх бүрэн олж авах боломжтой. Үр дүнд нь үнэмлэхүй ялалт байгуулах боломжтой. Үнэмлэхүй гэдэг нь 75-аас дээш хувь гэсэн үг. Нөгөө талд сонгогчид эрх баригч намд дургүй, санал өгөхгүй байх сонирхолтой байж болно. Гэсэн хэдий ч харьцангуй олонхын санал гэдгээр ялах боломжтой.
Нэр дэвшигчид бүгд хамт яваа нь сонгогчдын хувьд хэрэгтэй, зөв мэдээлэл авах боломжтой болчихно.
Энд тэндгүй олон юм яриад байвал ойлгохгүй шүү дээ. Тиймээс эргэцүүлж харах боломж үүсэх нь мэдээж. Хэдий ийм боловч илүү зохион байгуулалттай, илүү хөрөнгө мөнгөтэй хүмүүсийн мэдээлэл түрж орж ирэх болов уу гэж таамаглаж бай на. Энэ нь сонголтод тодорхой хэмжээнд нөлөөлөх болов уу.
-Үнэмлэхүй ялалтад нөлөөлнө гэдгийн учир шалтгааныг тайлбарлаад өгөхгүй юу?
-Багаараа тоглож байгаа учраас харьцангуй эрх баригч нам арай илүү тоглох болов уу. АН гол сөрөг хүчин гэгдэж байгаа. Нам дотроо хоёр гурван фракцад хуваагдчихсан. Тиймээс багаараа ажиллаж чадаж байна уу, үгүй юу. Тухайн фракцуудын нэг нь нэг тойргийг авч байж болно. Тэгвэл өөр. Ер нь нэг ёсондоо сонгууль биш. Сонгуульд санал өгүүлэх зохион байгуулалттай ажиллагаа болж байна. Аль хүчтэй зохион байгуулалттай ажиллаж чадсан нь хожно гэж хэлж болохоор байна.
-Улс төр судлаач хүний хувьд та энэ удаагийн сонгуулийн онцлогийг юу гэж харж байна вэ. Бие даагч гарах боломжтой юу?
-Хувь судлаачийн хувьд байж болохгүй, мажоритар биш хаашаа ч янзын хачин сонгууль болж байгаа юм бэ дээ. Мажоритар гэдэг бол хэн нэгэн хүнийг иргэд сонгодог. Гэтэл энэ сонгуулиар багийн ажиллагаа маш хүчтэй орж ирнэ. Тиймээс мажоритар биш, пропорциональ буюу нам сонгодог чиглэл рүү чирж мэдэхээр. Өөрөөр хэлбэл, мөнгө төгрөг тараасан ч юм уу, эсвэл ямар нэгэн сонгогчдод хүчтэй нөлөөлж чадсан баг арай илүү санал авах боломж үүснэ.
Жижиг мажоритар буюу нэг хоёр хүн бие дааж өрсөлддөг өнөөх боломж хэцүү болно. Яаж ч бодсон жижиг намуудаас гарч ирж байгаа хүмүүс баг болох гэж оролдох л байх. Харин бие даагч ийм нөхцөлд бараг гарах боломжгүй дээ.
-Улс төрийн нам, төрд итгэх иргэдийн итгэл алдсан учраас энэ удаад намд санал өгөх нь багасна. Тиймээс эвслийн Засгийн газар байгуулагдах боломжтой гэх дүгнэлт тодорхой хүрээнд бий. Таны харж байгаагаар энэ бол бодит дүгнэлт биш байна, тийм үү?
-Тийм горьдлогууд бий. Гэхдээ энэ бүтэц, зохион байгуулалтыг эвдэж гарч чадах уу, үгүй юу. Сонгогчид зохион байгуулалтыг нураах маягаар хандаж чадах уу. Тодорхой хэмжээний боловсролтой хүмүүс тэгж хандаж магадгүй л юм. Гэхдээ ихэнх нь өнөө маргаашийн талхны мөнгөний төлөө гэх хандлагатай байдаг учраас хэцүү шүү дээ. Үүнээс гадна сонгогчдын 30-аад хувийн дэмжлэгийг авахад л үнэмлэхүй ялаад гараад байна шүү дээ. Бусад нь “энд тэнд гараа өргөчихдөг” аюул бий гэсэн үг.
-Дараагийн Ерөнхий сайдаар хэнийг нэр дэвшүүлэхээ зарласан нам бусдаасаа илүү санал авах боломжтой юу?
-Намууд бусдаасаа ямар нэгэн байдлаар илүү гарч сонгогчдод ил тод, нээлттэй, шударга гэдгээ харуулах зорилгоор Ерөнхий сайдаа зарлах нь байдаг л зүйл. Энэ нь ямар нэгэн хэмжээгээр сонгогчийн сонголтод нөлөөлнө гэж бодох нь бий. Намын дарга нь Ерөнхий сайд болдог гэсэн ойлголт манайд жишиг болчихсон. Намуудын дүрэмд ч иймэрхүү зохицуулалт бий. Гэхдээ намын даргаас өөр хүн Ерөнхий сайд болохыг үгүйсгэхгүй.
-Дээр ярьсанчлан зохион байгуулалт, мөн олон горилогч байгаа тохиолдолд иргэд сонголт хийхдээ юуг нэн түрүүнд харах хэрэгтэй вэ?
-Ер нь сонголт хийдэг онолын гурван үндсэн зүйл бий. Нэгдүгээрт, мөрийн хөтөлбөрийг харах ёстой байдаг. Энэ нам ирэх дөрвөн жилд юу хийх гээд байгаа, ямар амлалт өгч байна. Тэр нь бодитой юу. Ямар үр дүнд хүрэх вэ гэдгийг харах ёстой. Өөрөөр хэлбэл, аль популист, аль бодитой боломжтойг харах ёстой гэсэн үг.
Хоёрдугаарт, намыг хардаг. Өөрөөр хэлбэл, энэ нам дотоод ардчилалтай юу. Гишүүдээ шударгаар өрсөлдүүлж, нэр дэвшүүлж гаргаж ирж чадах уу, эсвэл янз бүрийн бүлэглэлээр гараад ирэх үү гэдэг намын бүтэц зохион байгуулалтыг хардаг.
Хамгийн сүүлд хувь хүнийг харж сонголтоо хийдэг. Өөрөөр хэлбэл, намайг төлөөлж гарах хүн хувь хүнийхээ хувьд ямар хүн бэ. Шударга байж чадах уу гэдгээ харна. Гэтэл манайхан эхлээд хувь хүнийг нь хардаг. Сүүлд намыг нь хардаг.
Ингэхдээ энэ жижиг нам юу чаддаг юм бэ гэх маягаар ханддаг. Хамгийн сүүлд нь мөрийн хөтөлбөрийг хардаг. Гэхдээ бодит байдал дээр бараг л хардаггүй дээ. Хальт хараад бараг ойлгох ч үгүй. Өмнөх сонгуулиудаас харахад ер нь иймэрхүү болчихоод байгаа юм.
Тиймээс сонголтын гурван зарчмыг сонгогчдод ойлгуулах нь чухал. Сонголтын энэ дарааллыг харж байгаад хандвал арай ирээдүйгээ харсан зөв сонголт хийх боломж бүрдэнэ.
-Нэг намд төрийн эрхийг удаан бариулах нь урхагтай гэгддэг. Онол, олон улсын практикийн хувьд энэ хэр бодитой дүгнэлт вэ?
-Хоёр талтай. Нэгдүгээрт, нэг нам удаан эрх барихаар түүнийг дагаад сөрөг хүчний байр суурь сул байгаа нөхцөлд дарангуйллын, монополь хандлага руу явж эхэлдэг. Энэ бол зайлшгүй зүйл. Энэ нь цаг хугацааны аясаар мэдэгдэхгүйгээр өөрөө аяндаа бий болдог.
Өмнө нь шударгаар ярьдаг бол тодорхой хугацааны дараа захиргааны чиглэл рүү орчихсон байдаг. Ийм хандлагууд үүсдэг.
Хоёрдугаарт, хүчтэй сөрөг хүчингүй үед эрх баригч нам фракцад хуваагдаж хоорондоо тэмцэлдэж эхэлдэг. Ингэснээр намууд өөрийгөө сөнөх замаа тавьж байгаа юм. Нэг ёсондоо бусад нь сөнөөж чадахгүй бол өөрөө өөрсдийгөө сөнөөдөг гэсэн үг.
Энгийнээр тайлбарлавал, XIII, XIV зуунд монголчууд дэлхийд ноёрхож байхдаа өөрсдөө хоорондоо иргэний дайн хийсээр байгаад үндсэндээ сөнөсөн. Аригбөх Хубилай хоёр ч юмуу, Бэрх хаан Хүлэгү хаан хоёр ч гэдэг юм уу бүлэг бүлгээрээ дайн хийж сөнөцгөөсөн. Ийм зам руу ордог. Ийн хэн нэгэн нурааж чадахгүй байгаа зүйлийг систем өөрөө нураадаг. Гэхдээ амархан нурахгүй. Цаг хугацаа л их ордог.
-Авлига албан тушаалын хэрэгт холбогдсон улстөрчийг нэр дэвшүүлэх нь нийгэм, улс төрийн тогтолцоонд ямар урхагтай байдаг вэ?
-Ийм хүмүүсийг нэр дэвшүүлэхээр шударга бус байдал, шударга бус өрсөлдөөн бий болдог. Хоёрдугаарт, “Ингэдэг л юм. Гүтгэлэг. Нотол. Нотолж чадахгүй шүү дээ” гэсэн юм яриад хугацаа авдаг. Хэсэг хугацаа өнгөрсний дараа хөөн хэлэлцэх хугацаа өнгөрсөн гээд тухайн хэрэг хаагдаж байх жишээтэй. Ийм гажиг систем тогтчихоод байна л даа.
Энэ нөхцөлд нэг нь хууль шүүхийн байгууллагад өглөө л гэдэг. Нөгөөх нь түүнийгээ аргалж явсаар хугацаа аваад хэрэг хаагдчихаад байна. Энэ бол шударга бус тогтолцоо. Зөв шударга болгохын тулд өөр улс төрийн хүчин хэрэгтэй. Өөр улс төрийн хүчин гарч ирж үүнийг хийнэ үү гэхээс одоогоороо явбал боломжгүй.

Ц.Батболд: Сонгуульд санал өгүүлэх зохион байгуулалттай ажиллагаа явж байна. Аль хүчтэй ажиллаж чадсан нам ялна DNN.mn

Эверестийн оргилд авирхаар явсан Ц.Өсөхжаргал, Л.Пүрэвсүрэн нарыг эрэн хайх ажиллагаа үргэлжилж байна.
Everest Today &#8220;Хүйтэн жавартай, цаг агаарын таагүй нөхцөлд хоол, ундгүй үхлийн бүсэд 100 гаруй цаг өнгөрлөө. Ийм нөхцөлд Монголын хоёр уулчин Цэдэндамбын Өсөхжаргал (53), Лхагважавын Пүрэвсүрэн (31) нарыг амьд эргэж ирнэ гэх магадлал буурч байна.
Тавдугаар сарын 13-нд оргилд гарсан уулчид монголын хоёр тамирчидтай тааралдаагүй. Мөн буцаж явсан зарим уулчин далайн түвшнээс дээш 8,749 метрийн өндөрт хоёр цогцос харсан. Одоогоор тус хоёр цогцсыг хэн болохыг нь тогтоож амжаагүй байна&#8221; гэж мэдээлжээ.
<img decoding="async" src="https://scontent.fuln1-1.fna.fbcdn.net/v/t1.15752-9/436340977_1788233271656552_7671155501415169065_n.jpg?_nc_cat=101&amp;ccb=1-7&amp;_nc_sid=5f2048&amp;_nc_ohc=d0yCXXS0YnsQ7kNvgF4b6i1&amp;_nc_ht=scontent.fuln1-1.fna&amp;oh=03_Q7cD1QFbCu4OH_Im78mwDI7srDiFMB-33DuYHJZ3mEBytYAjHA&amp;oe=666E47EA" alt="No description available." />

Everest Today: Монголын хоёр уулчны амьд байх магадлал буурч байна DNN.mn

ОХУ-ын ерөнхийлөгч Владимир Путин, БНХАУ-ын дарга Си Жиньпин нар тавдугаар сарын 16-ны пүрэв гаригт Бээжингийн Ардын их хурлын ордонд “нарийн” хэлэлцээ хийжээ.
Олон улсын хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд Си Жиньпин тав дахь удаагаа ОХУ-ын төрийн тэргүүнээр сонгогдсонд нь баяр хүргэж, “Хятад, Оросын харилцаа тогтвортой байж хөгжих нь бидний улс, ард түмний язгуур ашиг сонирхолд нийцэх төдийгүй, хоёр орны төрийн тэргүүний албан тушаалд дахин томилогдсонд нь баяр хүргэв. Хятадад хийсэн айлчлал нь Путины тав дахь Ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхийн хугацаанд хийж буй анхны гадаад айлчлал юм. Тэрээр хамгийн сүүлд 2023 оны аравдугаар сард Хятадад очжээ. Си Жиньпин “Путин бид хоёр дор хаяж 40 удаа уулзсан” гэжээ. Хятадын төрийн мэдээллийн Синьхуа агентлаг “Ийм ойр дотно харилцаа нь Орос-Хятадын харилцааны тогтвортой, хурдацтай өсөлтийн эрчмийг хадгалах стратегийг тодорхойлох боломжийг бидэнд олгодог. Энэ үр дүн тийм ч амар байгаагүй, тиймээс эмзэг хандах ёстой” гэсэн байна.
Харин Путин “Хятад улс бол Оросын худалдаа, эдийн засгийн салбарын гол түнш бөгөөд өнгөрсөн онд хоёр талын худалдааны эргэлт бараг дөрөвний нэгээр нэмэгдэж, 227 тэрбум ам.долларт хүрсэн. Барууны орнууд Оросын эргийн ажиллагаа Украинд нэвтэрч эхэлсний дараа Бээжин Москва барууны улсуудын тавьсан эдийн засгийн хориг арга хэмжээг тойрч гарахад тусалж байгаа” гэжээ.
Харин энэхүү санаа нь энэ сарын 17 хүртэл үргэлжлэх Путины айлчлал Хятадын эдийн засгийг “шороотой хутгаж” магадгүй болов. Учир нь Хятад улс Орост дрон болон бусад цэргийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд шаардагдах бараа нийлүүлж байгаа нь батлагдаж магадгүй болов.

ОХУ-ын тэргүүн БНХАУ-д айлчлав DNN.mn

Манчестер Юнайтед багийн хөгжөөн дэмжигч, Уэйн Рүүнийг шүтэн биширдэг Батболдын Очирваань 2023 оны тавдугаар сард Манчестер хотыг зорьж, ганцаархнаа дугуйгаа жийгээд Монголоос хөдөлсөн юм.
Олд Траффорд цэнгэлдэхэд хайртай багийнхаа тоглолтыг үзэх мөрөөдлөө биелүүлэхийн тулд тэрбээр 20 улсаар дамжиж, 14,000 километр замыг туулсны эцэст зорьсондоо хүрчээ.
Б.Очирваанийн аяллын тэмдэглэлийг <a href="https://www.facebook.com/mgltomanchester" target="_blank" rel="noopener">Wazza Bikepacking /MGL to Manchester/ </a>хуудаснаас унших боломжтой.
<div class="fb-video idrag fb_iframe_widget fb_iframe_widget_fluid_desktop" contenteditable="false" data-href="https://www.facebook.com/premierleague/videos/1424121011805653" data-show-text="false" data-width="678"><iframe loading="lazy" class="" title="fb:video Facebook Social Plugin" src="https://www.facebook.com/v19.0/plugins/video.php?app_id=1410230139213728&amp;channel=https%3A%2F%2Fstaticxx.facebook.com%2Fx%2Fconnect%2Fxd_arbiter%2F%3Fversion%3D46%23cb%3Dfde7539ef01be3cdb%26domain%3Dikon.mn%26is_canvas%3Dfalse%26origin%3Dhttps%253A%252F%252Fikon.mn%252Ff962a16817adbfa93%26relation%3Dparent.parent&amp;container_width=680&amp;href=https%3A%2F%2Fwww.facebook.com%2Fpremierleague%2Fvideos%2F1424121011805653&amp;locale=en_GB&amp;sdk=joey&amp;show_text=false&amp;width=678" name="ff29efa53d6df0b23" width="678px" height="1000px" frameborder="0" scrolling="no" allowfullscreen="allowfullscreen" data-testid="fb:video Facebook Social Plugin" data-mce-fragment="1"></iframe></div>

Б.Очирваань 14.000 километр замыг дугуйтай туулж, шүтэн биширдэг багийнхаа тоглолтыг үзэн мөрөөдлөө биелүүлжээ DNN.mn

Чингэлтэй дүүргийн дөрөвдүгээр хороо, Анкарагийн гудамж буюу &#8220;Зоос гоёл&#8221;-ын уулзвараас СУИС-ийн уулзвар хүртэлх авто замыг энэ сарын 15-ны 23:00 цагаас 18-ны 06:00 цаг хүртэл түр хааж, шинэчлэн засварлах хуваарьтай байсан.
Тэгвэл тус замыг хугацаанаас нь өмнө буюу өнөө өглөө нээсэн талаар нийслэлийн Замын хөгжлийн газраас мэдээллээ.

СУИС-ийн уулзвараас “Зоос гоёл“-ын уулзвар хүртэлх зам засварын ажил дуусаж, хөдөлгөөнийг нээлээ DNN.mn

Хайлсан цас, мөсний улмаас Алтай нуруунаас усжих Үенч, Ховд, Буянт Хангайн нууруунаас эхтэй Богд, Чигэртэй зэрэг голуудын усны түвшин өмнөх өдрийнхөөс 5-15 см нэмэгдэж, Булган, Идэр, Сэлбэ зэрэг голууд үерийн түвшинг 5-30 см, Хариг, Булган, Үенч үерийн аюултай түвшинг 5-10 см даван үерлэж байна.
Иймд дээрх голуудын сав дагуу нутаглаж буй малчид, тариаланчид, аж ахуйн нэгж байгууллага, ард иргэдийг үерийн аюулаас сонор сэрэмжтэй байхыг онцгойлон анхааруулж байна.

Үерийн аюулаас сэрэмжлүүлж байна DNN.mn

УИХ-ын 2024 оны сонгуулийн санал хураалт зургаадугаар сарын 28-ны Баасан гарагт орон даяар явагдана. Энэ удаад сонгогчид 126 нэр дэвшигчийг тодруулна.
Ингэхдээ 126 гишүүний 78 гишүүнийг сонгуулийн тойргоос олныг төлөөлөх (мажоритор) аргаар, 48 гишүүнийг хувь тэнцүүлэн төлөөлөх (пропорционал) аргаар сонгоно.
Саналын хуудас нь сонгуулийн тойрогт нэр дэвшигчид өгсөн саналыг тэмдэглэх болон нам, эвсэлд өгсөн саналыг тэмдэглэх хэсэгтэй байна.
&nbsp;

Мандатын тооноос илүү эсвэл дутуу нэр дэвшигч сонгож тэмдэглэвэл санал хүчингүйд тооцогдоно DNN.mn

Монголын логистикийн холбооны тэргүүн А.Мөнхболдтой ярилцлаа.
<hr />
-Таны “Би УИХ-д нэр дэвшихгүй. Надад сурталчилгаанд өгөх 1.3 тэрбум байхгүй” гэдэг бичлэг олон нийтэд нэлээд хүрсэн. Парламентад нийгмийн бүлгийг төлөөлсөн чадварлаг хүмүүс гарах ёстой. Гэвч бодит байдал дээр мөнгөөр л гарах боломжтой гэдгийг төрийн байгууллага нь нийтээрээ зарлачихав уу даа? 
-Сэтгүүлч надаас УИХ-д нэр дэвших талаар л асуусан. Мэдээж иргэн хүний хувьд улс орны хувь заяанд үргэлж санаа зовж явдаг. Миний бие Үндэсний хөгжлийн газрын Хөгжлийн бодлого төлөвлөлтийн газрын даргаар ажиллаж байсан хүний хувьд УИХ, Засгийн газраас гаргаж байгаа шийдвэрүүдийг анхааралтай ажиглаж, санал бодол, анализ, дүгнэлтээ твиттер, фейсбүүк зэрэг олон нийтийн сүлжээгээр бичдэг
Үр хойч маань үлдэх энэ нийгмийг гэрэлтэй байгаасай л гэж хүсч байна. Монгол Улс бол жижиг, авсаархан улс, хөгжилд хүргэх түмэн боломж байна. Харамсалтай нь бид боломжийг огт ашиглахгүй байгаад л учир байгаа юм.
-Энэ удаагийн сонгуулийн зардал нэг нэр дэвшигч 1.3 тэрбум хүртэл төгрөгийг зарцуулж болно гэж СЕХ-ноос албан ёсоор зарлачихсан. Ийм их хөрөнгө зарж байж УИХ-д гараад ажиллана гэдэг хэний төлөө юм бэ гэж асуухад хүрч байна шүү дээ?
-СЕХ-ноос зарласнаар хамгийн өндөр зардал 1,5 тэрбум төгрөгийг 10 мандаттай хоёрдугаар тойрог буюу Говь-Алтай, Завхан, Увс, Ховд аймагт нэр дэвшигч гаргахаар байгаа. 1.3 тэрбум төгрөг гэдэг бол дундаж хэмжээ гэж ойлгож байгаа. Ийм хэмжээний зардал гаргаад УИХ-д нэр дэвших хүн цөөхөн л байх. Харин ийм хэмжээний мөнгө гаргаад сонгогдсон УИХ-ын гишүүн өөрийнхөө төлөө ажиллах уу, эсвэл ард түмний, улс орны төлөө ажиллах уу гэдэг эргэлзээтэй байна.
Ер нь монгол төр өөрийнхөө “Удирдах зөвлөл”-ийг сонгож байгаа мөртлөө нэр дэвшигчид тавигдаж байгаа шалгуур нь “мөнгө” байхаар улс орон яаж хөгжих вэ гэсэн бодолтой байна. Уг нь бидэнд эрдэм мэдлэгтэй, туршлагатай, шударга, эрч хүчтэй манлайлагчид хэрэгтэй шүү дээ.
-УИХ-ын гишүүний цалин жилдээ ихдээ л 200 сая орчим төгрөг болно. Дөрвөн жил суулаа гэхэд тэрбум төгрөг ч хүрэхгүй. Гэтэл тийм ажил хийхийн тулд 1.3 тэрбум төгрөг зарлагадна гэхээр ард түмэн, улс орноо хайрласных юм болов уу?
-Хүн болсон юм хойно гаргасан зардлаа нөхөх хэрэгтэй шүү дээ. Тэгэхээр УИХ-ын гишүүний цалингаараа олно гэдэг бүтэшгүй. Тэгэхээр хулгай хийх, эсвэл хэн нэгэнд давуу тал олгож үйлчилж, авлига авах гээд хамгийн болохгүй бүтэхгүй зүйл хийх л байх. Хэрэв хэн нэгний, эсвэл аль нэг бүлэглэлийн мөнгөөр сонгуульд оролцож байгаа бол “кнопчин” л хийх байх даа.
Бид өнгөрсөн 34 жилийн хөгжлийн үр дүнд “мөнгө” гэдэг эх оронтой, иргэдтэй болсон. Өнөөдөр улс орныхоо төлөө 1.3 тэрбум төгрөг зараад УИХ-ын гишүүн болж өөрийгөө золиослох хүн нэн ховор байгаа даа гэж бодож байна. Ялангуяа бид хоёр том хөрштэй, ялангуяа Монгол Улсын ДНБ-тэй тэнцэх хэмжээний, манайтай худалдаа, наймаа хийдэг олон аж ахуйн нэгж урд, хойд хөршид байгаа. Мөнгөний сонгуульд гадны аж ахуйн нэгжүүд нөлөөлөх вий гэж айдаг.
-1.3 тэрбум гэдэг бол тийм ч өндөр тоо биш гэж үздэг юм байна. Бодит байдал дээр үүнээс ч илүү зарцуулдаг гэв үү?
-Маш энгийн тооцооллоор 1.3 тэрбум төгрөгөөс тав дахин өндөр тоо гарна. Энэ удаагийн сонгууль бүсчилж томсгосон тойргоор явагдана. Жишээлбэл, төвийн гэх тойрогт Сэлэнгэ 17 сум, Дарханы дөрвөн сум, Төв аймгийн 27 сум гэхэд 48 сум. Дээр нь бие даасан тосгод байгаа гэвэл 50 гаруй төв суурин газарт сурталчилгаа хийх шаардлагатай болно. Манай монголчуудын зан бол танихгүй хүнээ хэзээ ч сонгохгүй.
Тэгэхээр төвийн бүсийн тойрогт нэр дэвшигч 17 хоногт бүх суурин газраар тойрох шаардлагатай болно. Үүний тулд том штаб ажиллуулах хэрэгтэй. Цалин хөлс өгөх ёстой гэж тооцвол таван тэрбум гаруй төгрөг зарцуулах болов уу гэж харж байна. Ийм хэмжээний мөнгө гаргаж чадахгүй бол мэдээж сонгогдохгүй. Сонгуульд ялагдсан ч нам нь ялбал ямар нэг албан тушаал өгдөг практик байдаг юм билээ. Мэдээж “шарх”-аа нөхөж таарна.
-Ер нь нэр дэвшигчид ийм их хөрөнгө зарцуулах шаардлагатай юу. Гадны улсын жишгээр ийм байдаггүй шүү дээ. Өнөөдөр яагаад бид ийм гажуудалд орчихов?
-Манайх шиг ингэж мөнгө санхүү, хугацаа хоёроор шахдаг сонгууль дэлхийд байхгүй. Бусад орнуудад сонгууль дууссаны дараагаас өөрийгөө таниулах боломжийг төр олгодог. Өөрөөр хэлбэл, УИХ-ын гишүүн болох хүсэлтэй иргэнд дараагийн дөрвөн жилд тухайн тойрогт ажиллаж өөрийгөө таниулах эрх нээлттэй байх ёстой. Нөгөө талаар дөрвөн жил болоод сонгуулийн системээ өөрчлөөд байж болохгүй, тогтвортой байх ёстой.
Гадаадын орнуудад сонгуулийг аль болох шударга, ил тод байлгах, санхүүжилтийн тэгш байдлыг хангахад ихээхэн анхаардаг. Тиймээс сонгуульд гаргадаг зарим зардлыг төрөөс хариуцаж байдаг. Бид чинь ядуу мөртлөө дэлхийн хамгийн баян АНУ-ыг дуурайгаад байдаг юм билээ. Зүйрлэвэл “Галууг дуурайж хэрээ хөлөө хөлдөөв” гэдэг шиг.
Бид 34 жил сонгуульдлаа. Үр дүнд нь улс орон хүссэн хэмжээнд хүртэл хөгжсөнгүй, байдаг баялгаа алдаж байна. Тэгэхээр бид 1992 оных шиг “ардчилсан гэх Үндсэн хууль”-ийг шинэчлэн найруулж, цоо шинэ “хөгжлийн Үндсэн хууль”-тай болох цаг ирсэн гэж судлаач хүний хувьд хэлэх байна. Түүний дараа сонгуульд нэрээ дэвшүүлэх талаар бодож болох юм.

Хайх