Ирэх долоо хоногт УИХ-ын чуулганаар хэлэлцэх асуудлууд

Ерөнхий сайдын мэдээллийг сонсож, хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг хэлэлцэхийг дэмжив

<div dir="auto">Нийслэл Улаанбаатар хотын иргэдийн өдөр “Хүрээ цам-Даншиг наадам 2025” энэ амралтын өдрүүдэд буюу зургаадугаар сарын 28, 29-ний өдрүүдэд Хүй долоон худагт болно. Наадамчин олондоо зориулж Улаанбаатар өртөөнөөс Давааны зөрлөг /Хүй 7 худаг/ хүртэл өдөрт гурван удаагийн давтамжтайгаар галт тэрэг аялж байна.</div>
<div dir="auto"><img decoding="async" class="graf-image" src="https://cdn-images-1.medium.com/max/800/1*ejsyscWNbv7qMYwrJaKUSA.jpeg" data-image-id="1*ejsyscWNbv7qMYwrJaKUSA.jpeg" data-width="2048" data-height="1476" data-delayed-src="https://cdn-images-1.medium.com/max/800/1*ejsyscWNbv7qMYwrJaKUSA.jpeg" /></div>

“Хүрээ цам-Даншиг наадам 2025”-аар Улаанбаатар–Давааны–Улаанбаатар чиглэлд галт тэрэг аялж байна

Баянгол дүүргийн 24, 26 дугаар хороо Алтай хотхоны хажууд буюу Нарны гүүрний баруун урд ус зайлуулах шугам хоолойг өргөтгөн шинэчлэх ажлыг ГУББГ-аас гүйцэтгэж байна. Тухайн орчимд ус ихээр тогтдог учир 1428 метр шугам угсралтын ажлыг зургаадугаар сарын 2-ноос эхлүүлсэн. Ажлын явц 70 орчим хувьтай байна. Энэ талаар болон энэ онд ус ихээр тогтдог байршлуудад угсрах шугам хоолойн ажлын талаар Геодези, усны барилга, байгууламжийн газрын дарга Б.Бямбасайханаас тодрууллаа.
<img decoding="async" src="https://ulaanbaatar.mn/files/mn/images/rgmvuugo3id/685e4f1958634c4a0f5603d5.jpg" />
Тэрбээр “Алтай хотхоны зүүн Нарны гүүрний урд өнгөрсөн жилүүдэд их хэмжээгээр ус тогтож байсныг иргэд мэдэж байгаа байх. Сүүлд орсон хоёр удаагийн борооноор ус тогтоогүй. Энэ жил Их дэлгүүр, Баянгол зочид буудлын хажууд буюу Хүүхдийн ордон орчимд, Олимпын гүүрний хажууд буюу хүүхдийн паркийн зүүн талд ус тогтсон. Эдгээр байршилд ус зайлуулах шугам байгаа хэдий ч ус тогтсон шалтгаан нөхцөлийг манай байгууллагаас шуурхай илрүүлж, зохион байгуулалт хийж ажиллаж байна. Шугам угсралт дээр 4 бригад, засварын ажилд 1 бригад, цэвэрлэгээний нэг бригад дээрх ус тогтсон байршлуудад ажиллаж байна. Ус тогтоод байгаа шалтгаан гэвэл Улаанбаатар хотын шугам хоолой 1980 он хүртэл ихэнх байгууламжууд баригдсан буюу насжилт хэтэрсэн. Улаанбаатар хотын одоогийнх шиг барилгажаагүй үед шугам хоолойгоо хийсэн учраас 300, 400-гийн шугам хоолойг ихэвчлэн угсарсан байдаг. Тиймээс барилгажилт ихсэхэд шингээх талбай байхгүй, ус их орж ирээд шугам ачааллаа дийлэхгүй нөхцөл байдал үүсээд байна. Мөн иргэд, ААНБ санаатай болон санамсаргүй шугам хоолойг эвдэх, таслах үйл ажиллагаанууд гардаг. Ус тогтсон байршил бүр дээр бид шуурхай ажиллаж, нөхцөл байдлыг тодруулдаг гэдгийг иргэд маань ойлгоосой. Жишээлбэл, Олимпын гүүрэн дээр насос шахаж дийлэхгүй болсныг сайжруулж сольсон. Ер нь шугам угсралтын ажил гүйцэтгэх явцад газар доогуурх шугам сүлжээ мэдээллийн сантай зөрөх, бүр мэдээллийн санд байхгүй шугам сүлжээ ч тааралдах нь бий” гэлээ.
<img decoding="async" src="https://ulaanbaatar.mn/files/mn/images/90yzjxwl53g/685e4fed58634c4a0f5603d6.jpg" />
Энэ онд нийслэлийн хамгийн их ус тогтдог долоон байршилд ус зайлуулах шугам хоолойг өргөтгөж шинэчилнэ. Тухайлбал, Энхтайваны гүүрний дор, Хувьсгалчдын гудамж буюу Бөмбөгөрийн орчимд, Вокзал орчим, Ажилчны гудамж зэрэг байршилд ус зайлуулах шугам хоолойг үе шаттай угсарч байна.
<img decoding="async" src="https://ulaanbaatar.mn/files/mn/images/0dlxnbv2dcce/685e4ff358634c4a0f5603d7.jpg" />
<img decoding="async" src="https://ulaanbaatar.mn/files/mn/images/5kb20kysfix/685e4ffb58634c4a0f5603d8.jpg" />
<img decoding="async" src="https://ulaanbaatar.mn/files/mn/images/4ave290ps28/685e500158634c4a0f5603d9.jpg" />
<img decoding="async" src="https://ulaanbaatar.mn/files/mn/images/skea0cq9a7f/685e500a58634c4a0f5603da.jpg" />

Нарны гүүрний баруун урд ус зайлуулах шугам хоолойг өргөтгөн шинэчлэх ажил 70 орчим хувьтай байна

Монгол Улсын Их Хурлын Төсвийн байнгын хороо (2025.06.27) хуралдаж Монгол Улсын 2025 оны төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай болон хамт өргөн мэдүүлсэн хууль, тогтоолын төслүүдийг хэлэлцэх, эсэх асуудлыг хэлэлцэн, эдгээр хууль, тогтоолын төслүүдийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэх ажлын хэсгийг байгууллаа.
Хууль санаачлагчийн илтгэлийг Аж үйлдвэр, эрдэс баялгийн сайд Г.Дамдинням танилцууллаа. Монгол Улсын 2025 оны төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөлтэй хамт Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай, Төрийн албаны тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Төсвийн тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслүүд болон “Төсвийн тодотгол батлагдсантай холбогдуулан авах зарим арга хэмжээний тухай”, ““Алт-3” аяны хүрээнд хэрэгжүүлэх зарим арга хэмжээний тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслүүдийг боловсруулсан талаар тэрбээр дурдаж, төслүүдэд тусгагдсан гол асуулгыг тайлбарласан юм.
Хууль, тогтоолын төслүүдэд Боловсролын салбарт хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтыг татах, тэдний идэвх оролцоог нэмэгдүүлэх, дэмжлэг үзүүлэх зорилгоор цэцэрлэг, ерөнхий боловсролын сургуулийн зориулалтаар барилга байгууламж шинээр барьсан бүх аж ахуйн нэгж, байгууллагад татварын хөнгөлөлт олгох, төрийн албан хаагчийн цалин хөлс, нэг удаагийн буцалтгүй тусламжтай холбоотой зарим зохицуулалтыг цэгцлэх, төсвийн хуулиар баталсан төвлөрүүлэх орлогыг дайчлах, төсвийн сахилга батыг чангатгах болон төсвийн зардлын хэмнэлт, үр нөлөөтэй санхүүжилтийн үндэс суурийг тавихад чиглэсэн цогц арга хэмжээ, алтны геологийн судалгаа, эрэл хайгуул, олборлолтын үйл ажиллагааг идэвхжүүлж, гадаад валютын нөөцийг богино хугацаанд нэмэгдүүлэх, Үндэсний баялгийн сангийн хуримтлалыг нэмэгдүүлэхтэй холбоотой арга хэмжээг тус тус тусгасан байна.
Хууль санаачлагчийн илтгэлтэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Пүрэвдаваа, Н.Алтанхуяг нар 14 000 төрийн албан хаагчийг цомхотгох тооцоо болон хуулийн үндэслэлийн тухай, халаа сэлгээнээс өмнө бүтцийн өөрчлөлт хийх бодлого боловсруулж байгаа эсэхийг асууж, хариулт авсан юм. Улсын Их Хурлын гишүүдийн асуултад Сангийн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга Ж.Ганбат хариулахдаа Монгол Улсын хөгжлийн 2026 оны төлөвлөгөөг Улсын Их Хурлаас батлахдаа төрийн албан хаагчдын тоог 9.0 хувиар цомхотгохоор тусгасныг дурдаад, үүнд багш, эмч нар хамаарахгүй гэдгийг онцолсон юм. Багш, эмч нараас бусад төрийн албаны сул орон тоог тооцож үзэхэд 6000 гэсэн тоо гарсан байна. Цомхотголыг эдгээр сул орон тоонд тулгуурласан тухай тэрбээр дурдаж, одоо ажлаа хийж байгаа төрийн албан хаагчдыг цомхотголд оруулахгүйгээр сул орон тоо, ажлын байрны давхардал, нягтралтай уялдуулж, сул орон тооноос хэмнэж цалингийн санг гаргахыг Засгийн газраас чиглэл болгосон байна. Энэ чиглэлийн дагуу тооцоо хийгээд улсын хэмжээнд 12800 орон тоог сул орон тоонд хамруулах бололцоотой гэж Сангийн яам үзжээ.
Хууль, тогтоолын төслүүдтэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Пүрэвдаваа, Б.Түвшин, Ж.Батжаргал, Б.Мөнхсоёл, Байнгын хорооны дарга Ц.Даваасүрэн нар үг хэллээ. Улсын Их Хурлын гишүүд төсөв ихээхэн тэлснийг шүүмжилж, уул уурхайгаас хамааралтай эдийн засгийг зөв удирдаж, урсгал зардлыг бууруулан, эрсдлээс хамгаалах, гадаад валютын нөөцийг нэмэгдүүлэх, төсвийн төвлөрлийг задлахад чиглэсэн бодлогын арга хэмжээ авч хэрэгжүүлэх, төрийн албаны шинэчлэлийг эрчимжүүлэх, цалин, урамшууллын системийг тэгшитгэх, хөрөнгийн удирдлагыг сайжруулах шаардлагатайг дурдсан юм. Мөн төрийн зарим чиг үүргийг мэргэжлийн холбоод, хувийн хэвшилд шилжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг эрэмбэлж, гүйцэтгэл, үр дүнд чиглүүлэх, хүний амьдралын чухал асуудал учир цомхотголыг сайтар судалж, тооцож хийхийг зөвлөж, төсвийн гүйцэтгэлд тавих Улсын Их Хурлын хяналтыг чангаруулах хэрэгцээ шаардлага байгааг тэмдэглэж байлаа.
Санал хураалт явуулахад Монгол Улсын 2025 оны төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай болон хамт өргөн мэдүүлсэн Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай, Төрийн албаны тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Төсвийн тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслүүд, “Төсвийн тодотгол батлагдсантай холбогдуулан авах зарим арга хэмжээний тухай”, ““Алт-3” аяны хүрээнд хэрэгжүүлэх зарим арга хэмжээний тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслүүдийг үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэхийг Байнгын хороны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжлээ.
Хууль, тогтоолын төслүүдийг хэлэлцэхийг дэмжсэн учир Монгол Улсын 2025 оны төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Үндэсний баялгийн сангийн 2025 оны төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Нийгмийн даатгалын сангийн 2025 оны төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн 2025 оны төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслүүд болон хамт өргөн мэдүүлсэн хууль, тогтоолын төслүүдийг Байнгын хорооны болон Улсын Их Хурлын чуулганы нэгдсэн хуралдааны хэлэлцүүлэгт бэлтгэх үүрэг бүхий “Ажлын хэсэг байгуулах тухай” Байнгын хорооны тогтоолыг хэлэлцэн баталлаа. Ажлын хэсгийг Улсын Их Хурлын гишүүн Х.Ганхуяг ахалж, бүрэлдэхүүнд Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Батжаргал, Г.Ганбаатар, Б.Заяабал, Б.Мөнхсоёл, Д.Пүрэвдаваа, Дав.Цогтбаатар, Г.Тэмүүлэн нар ажиллахаар болов.
Дараа нь Улсын Их Хурлын дэд дарга Х.Булгантуяа нарын 16 гишүүний санаачлан, өргөн мэдүүлсэн Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалтын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Төсвийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Хөгжлийн бодлого төлөвлөлт, түүний удирдлагын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслүүдийн анхны хэлэлцүүлгийг хийлээ. Хуулийн төслүүдийн анхны хэлэлцүүлгийг Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуульд заасны дагуу зүйл бүрээр явуулсан юм. Улсын Их Хурлаар төсөв хэлэлцэхтэй холбоотой Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн эхний заалтыг хасах тухай Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Батжаргалын гаргасан зарчмын зөрүүтэй саналыг Байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэнгүй. Мөн Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалтын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөлд тусгасан Улсын Их Хурлын Тамгын газрын Төсвийн хяналт, шинжилгээний хэлтсийг Төсвийн тогтвортой байдлын зөвлөл рүү шилжүүлэх тухай зохицуулалтын талаар Улсын Их Хурлын гишүүн Х.Ганхуяг асуулт асууж, хариулт авав. Бусад зүйл, заалтуудын талаар Улсын Их Хурлын гишүүд асуулт асууж, зарчмын зөрүүтэй санал гаргасангүй гэж Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээлэв.

ТБХ: Монгол Улсын 2025 оны төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг хэлэлцэхийг дэмжиж, ажлын хэсэг байгуулав

Наадам дөхөхөөр Хадаа аваргын барилдсан, түрүүлж үзүүрлэсэн, мөн цуут хүлэг Сүрэнхорын хээрийн ирж уралдсан, хол саахалт түрүүлсэн наадам ард түмний сэтгэлд бодогддог. Гэхдээ энэ их бөх эгэлгүй хүчтэн, цуут ажнай хоёрын хувь заяа даанч харуусмаар. Хадааг шоронд байхад хорихын даргаар ажиллаж байсан хоёр хурандаатай миний бие уулзаж байлаа. Бэрлэгийн хорихын дарга Б.Нацаг хурандаа “Хадаад таарах хувцас байхгүй. Орос цэргүүдийн гутал авчрахад дээд тал нь 44 размер. Хадаа 46-г өмсөнө. Ингээд бөхийн гутал болох хүрэн гутлаа баглаж чирээд, зундаа шуудагтайгаа явж байдаг сан” гэж хэлсэн.
1974 онд очоод далан таван оны наадмын өмнөхөн суллагдсан байдаг. “Алдар”-ын Ч.Өвгөнхүү багш нь АИХ-ын тэргүүлэгчдийн нарийн бичгийн дарга Готовын гарын үсэгтэй бичигтэй очсон гэдэг. Суллагдсан тэр жилээ зодоглоод заан болжээ. Наян найман онд гурав дахиа хоригдоход нь хурандаа П.Бадамдорж Мааньтын чанга дэглэмтэй хорих ангийн орлогч дарга байв. Хадаатай хэдэн жил “зууралдсан” нэгэн. “Аавын цээж”-ийн арын хаалган дээр хаалт маягаар суугаад 10 хоригдлын хамт 10 жилийн ялтай иржээ. “Хадаа яг үнэнээ хэлдэг байсан” гэж хурандаа хэлсэн.
Нэг шөнө Хадаа архи уугаад хоножээ гэсэн дуудлага ирлээ, дуудуултал чехийн нөхөд 10 шил пиво өгсөн, тавыг нь уусан гэв. Хүмүүс талх, хиам, молоко гээд байгаа бүхнээ өгнө. Албан хаагчид борцгүй байхад Хадаа л борцтой байна. 1986 онд аварга болоход нь Арвай генерал чиргүүлтэй 30 өгч, түүнийгээ бариад давхиж явахад нь нэг бүсгүй таарч “Аварга цолыг чинь мялааж байна, ганцаараа уугаарай” гээд архи өгсөн. Тэр шөнө нөгөө хүүхэнтэйгээ хоносон, гэхдээ янз бүрийн юм болоогүй гэж өөрөө хэлдэг. Өглөө хар машинтай хүмүүс ирээд “За хулгайч минь шорондоо явна аа” гээд баривчилжээ.
Гавьяат хуульч хурандаа П.Бадамдоржийн ярианаас анзаарахад Хадаа аваргад одоогийнхоор бол гүйцэтгэх ажиллагаа явсан юм байна гэж анзаарагддаг. Шоронд уурын зууханд ажиллаж байхад нь хар савхитай жижигхэн шар хүүхэн ирж хацар дээр нь үнссэн тухай хурандаа хэлсэн. “Намайг ийм хэрэг хийсэн гээд байгаа юм” гэж өчсөн Халхын их аваргын үнэн үг байжуу гэж бодогддог.
Н.Гантулга 
&nbsp;

Хадаа аваргын хоригдож байсныг П.Бадамдорж хурандаа ингэж ярьдаг

Эрүүл мэндийн сайд Ж.Чинбүрэнгээс дараахь тодруулгыг авлаа.
<hr />
-Эрүүл мэндийн төлбөртэй тусламж үйлчилгээний өртгийг нэмэгдүүлэх тухай яригдаж байна. Чухам яагаад ийм шийдвэр гаргаж байгаа вэ?
-Шийдвэр яг гараагүй байгаа гэдгийг хэлье. Төсвийн тодотгол хийж байгаа. Монгол Улсын эдийн засаг хүндрэлтэй байдалд орсон. Гол бүрдүүлэлт хийдэг нүүрсний үнэ унасан. Дэлхий дахинаа болж байгаа дайн тулаан, тогтворгүй байдал энэ бүхэн эдийн засагт маш хүчтэй нөлөө үзүүлж байгааг бид харж байна. Тийм учраас төсөвт зайлшгүй тодотгол хийхгүй бол болохгүй болсон. Энэ утгаараа бид дарга нарын тоог цөөлөх, давхардсан бүтцийг арилгах, бүтээмжтэй ажиллах бүх бололцоог ашиглаж аль болох эдийн засгийн хүндрэлийг ард иргэдийн нуруун дээр үүрүүлэхгүй байх бодлогыг Засгийн газар хийхээр оролдож байна. Үүнтэй холбоотой манай эрүүл мэндийн салбарт тулгамдаж байгаа гол асуудал бол Эрүүл мэндийн даатгалын төсөв хүрэхгүй байгаа. Үүнийг би байнга ярьдаг байсан. Төсөв дутаж байгаатай холбоотойгоор энэ ондоо эрүүл мэндийн салбараа яаж өөрийг нь тогтолцоогоор нь хэвтүүлчихгүй байх вэ гэсэн гаргалгааг гаргахаар элдэв янзын тоо бодож байна. Тэр тухайгаа л чуулганы хуралдаан дээр хэлсэн.
-Түүнээс биш одоогоор шийдвэр гараагүй юм байна, тийм ээ?
-Шийдвэр албажиж гараагүй. Төсвийн тодотголын дүн гарсны дараагаар тэр тоондоо уялдаж яаж хийвэл бид эмнэлгүүдээ өргүй, эмийн ханган нийлүүлэгч нар авлагагүй, эрүүл мэндийн салбарын ажилчид нь цалингаа бүрэн авах вэ гэдэг л асуудал яригдаж байна. Мөн эмнэлэг, иргэн хоёрыг сөргөлдүүлэх биш, зүй зохистой эмнэлгийн тусламж үйлчилгээг яаж чанартай хүргэх вэ гэдэг бодлого л гол ажил болчихсон явж байна.
-Төсвийн тодотгол, төрийн албан хаагчдын цомхотгол танай яаманд яаж нөлөөлөхөөр байна вэ?
-Хуулийн төсөл дотор эмч, эмнэлгийн ажилчдын тоог цөөлөхгүй гэж байгаа. Харин ч сувилагч, эрх баригч нарын хүрэлцээ тийм ч хангалттай биш байна. Тиймээс энэ чиглэлд ямар нэгэн цомхотголын асуудал яригдахгүй. Зөвхөн удирдлага, зохион байгуулалттай холбоотой асуудал л яригдана.
-Сайдаар яваад очсон чинь эрүүл мэндийн салбар ер нь ямар байдалтай байна вэ?
-Сайдаар томилогдоод яг долоо хоночихлоо. Энэ салбараа мэдэх хүний хувьд шууд л ажилдаа орлоо. Хамгийн гол тулгамдаж байгаа нэгдүгээр асуудал бол өнөөдөр халдварт өвчин байсан. Би ганцхан тоо хэлье. Өнгөрсөн долоо хоногт улаанбурхан өвчний халдвараас урьдчилан сэргийлэх авах арга хэмжээний тухай ярьж байхад 8160 гаруй тохиолдлын тухай л ярьж байсан. Гэтэл долоо хоногийн дараа 9600 гарч, долоон хүүхэд эндчихлээ. Энэ асуудал дээр яаралтай арга хэмжээ авахгүй бол одоо зуны дэлгэр цаг болж байгаа. Халдвар тээдэг далд хугацаа урт, 10-14 хоног. Яг халдвар тээвэрлэж, тараадаг нь 10-14 насны хүүхдүүд байгаа нь сая нотлогдчихлоо. Одоо наадам болно, олон хүн цуглана. Наадмын дараагаас олон хүн өвдөж эхлэх магадлалтай. Ингээд хамгийн хүндэрч байгаа нь тун авч чадаагүй нярай, нялх хүүхдүүд байна. Яаж хамгаалахыг нь мэдсээр байж тэрийг хийхгүй суугаад байх юм бол энэ бол гамшиг. Ингэж болохгүй. Тийм болохоор яаралтай Ерөнхий сайдад танилцууллаа. Өнөөдөр/өчигдөр/ засгийн хурлаар оруулаад нөхөн дархлаажуулалтыг хийхээр Засгийн газрын нөөцөөс 5 тэрбум төгрөг батлууллаа. Авах арга хэмжээнийхээ хөтөлбөрийг баталсан. Албан даалгавар мөн гарсан. Наадмын үеэр эмнэлгүүд, ялангуяа анхан шатны, сумын эмнэлгүүдийн хаалга хаалттай байж болохгүй. Энэ мэтчилэн арга хэмжээнүүд авч байна. Үүний хажуугаар төсвийн тодотгол байна. Хөрөнгө оруулалттай холбоотой 69 тэрбум төгрөгөө хураалгачихсан. Хэмнэлтийн хуулиараа тавдугаар сарын 31-нээс өмнө гэрээ нь хийгдсэн байх ёстой байсан. Харин гэрээ нь хийгдээгүй учраас санхүүжилт татагдсан харамсалтай мэдээ байна.
-Төсвийн тодотголоор үүнийг буцааж, салбартаа илүү хөрөнгө тавиулж болохгүй юу?
-Ямар ч боломж гарсангүй. Их олон янзаар тайлбарлаж үзлээ. Угаасаа 3.3 их наяд төгрөгийг баталсан төсвөөсөө хасч байгаа. Хэрвээ үүнийг оруулаад хийнэ гэвэл Хүүхдийн мөнгө, цалин хасах асуудал яригдах гэж байна. Бид ингэж болохгүй. Тийм буцалт, ухралт байж болохгүй.
-Санаатай, санамсаргүй байдлаар вакциныг буруушаах, хамрагдахгүй байхыг уриалах явдал их гарах боллоо. Энэ тал дээр ер нь ямар нэгэн хариу арга хэмжээ авах уу?
-Цар тахлын дараагаар вакцинд хамрагдсан хувь ердөө 40-хөн хувь. Гэтэл жирийн он жилүүдэд 95-аас дээш хувьтай байдаг байсан. Ковидын вакцинтай холбоотой хүндрэлүүд гарсан. Харин улаанбурханд хийж байгаа, эсвэл бага насныхаа хийж байгаа товлолт вакцинууд чинь тэртээх 1973 оноос хойш хэрэгжээд, хийгдээд явж байгаа аюулгүй вакцин шүү. Үүнийг битгий хольж хутгаарай. Хийлгэчихвэл хүүхэд нь хүндэрч зовохгүй, илүү аюулгүй болно. Сая долоон сайхан хүүхдээ алдчихлаа. Хамгаалж болох байхад чинь худлаа яриад нотлогдсон зүйлийг буруутгаад байж болохгүй. Өнгөрсөн ням гаригт Улсын онцгой комиссыг хуралдуулсан. Үүгээр Тагнуулын ерөнхий газар, цагдаа, хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудад үүрэг өгсөн. Худал мэдээлэл тараасан бол Зөрчлийн хуулиийн дагуу хариуцлага тооцно гэдгийг зарласан шүү. Хүний амь нас эрсдэхэд хариуцлага хүлээж чадахгүй байж шинжлэх ухааны нотолгоотой зүйлийг үгүйсгэж ярихаа боль. Нас барсан хүүхэд болгоны амь буруу мэдээлэл өгсөн нөхдүүдтэй холбоотой болно шүү. Үүнийг хатуу хэлчихье.
Т.ДАРХАНХӨВСГӨЛ

Ж.Чинбүрэн: Нас барсан хүүхэд бүрийн амь буруу мэдээлэл өгсөн нөхдүүдтэй холбоотой болно шүү

Монголын залуучуудын холбооны дэргэдэх эмэгтэйчүүдийн зөвлөлийн тэргүүн Ж.Нямаатай дэлхийн хар тамхитай тэмцэх өдрийг тохиолдуулан ярилцлаа.
<hr />
-Манай улсын хар тамхи хэрэглэгчдийн бодит нөхцөл байдал болон тоо баримтын талаар ярихгүй юу?
-Одоогийн байдлаар Монгол Улсад 600 гаруй хар тамхи хэрэглэгч байна. Сүүлийн таван жилийн хугацаанд 1300 гаруй хүн хар тамхи хэрэглэсэн болон хар тамхитай холбоотой гэмт хэрэг зөрчил бүртгэгдсэн. Нэг хар тамхи хэрэглэсэн хүний ард дөрвөөс таван хүн бий гэж судлаачид үздэг. Харин Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагаас Монгол Улс хар тамхи хэрэглэгчдийнхээ тоог судалж чаддаггүй гэх дүгнэлт гаргасан.
<img loading="lazy" decoding="async" class="size-medium wp-image-648323 alignleft" src="https://admin.dnn.mn/wp/wp-content/uploads/2025/06/21eb516f-910f-426e-90b3-7cbdea151ccd-212x420.jpg" alt="" width="212" height="420" srcset="https://admin.dnn.mn/wp/wp-content/uploads/2025/06/21eb516f-910f-426e-90b3-7cbdea151ccd-212x420.jpg 212w, https://admin.dnn.mn/wp/wp-content/uploads/2025/06/21eb516f-910f-426e-90b3-7cbdea151ccd-516x1024.jpg 516w, https://admin.dnn.mn/wp/wp-content/uploads/2025/06/21eb516f-910f-426e-90b3-7cbdea151ccd.jpg 521w" sizes="auto, (max-width: 212px) 100vw, 212px" />
Би хар тамхи хэрэглэгчдийн талаар судалгаа явуулахад хүн бүр энэ сэдвээс зугтах хандлага ажиглагдсан. Яагаад гэвэл манайх хар тамхи хэрэглэсэн хүнийг шууд баривчилдаг. Тиймээс хүн бүр энэ сэдвийг өөрөөсөө холдуулж, зугтдаг. Манайд хар тамхи хэрэглэгчдийн тоо тодорхой бус байгаа нь үнэн. Энэ 1300 гаруй гэх тоо нь зөвхөн цагдаагийн байгууллагад бүртгэгдсэн тоо баримт. Сэтгэцийн эрүүл мэндийн төв болон холбогдох газруудад 600 хүртэлх хэрэглэгч мөн бүртгэгдсэн байх жишээтэй.
-Хар тамхи хэрэглэгчид насны хувьд ихэвчлэн залуу хүмүүс байдаг уу?
-Нийт бүртгэгдсэн хэрэглэгчдийн 92 хувь нь 35-аас доош насны залуучууд байна. Харин хамгийн доод буюу залуу хэрэглэгч нь 14 настай хүүхэд байна шүү дээ. Энэ хүүхэд нь хоёр жил хар тамхины төрлийн зүйл хэрэглээд донтогч болж, СЭМҮТ-д очсон байх жишээтэй. Тэгэхээр ердөө 12 наснаасаа эхэлж хэрэглэсэн болж таарч байна. Энэ хүүхдийг бүтэн хоёр жилийн хугацаанд хар тамхи хэрэглэсэн байхад яагаад эцэг эх, багш нар нь мэдэхгүй байсан юм бэ. Тиймээс энэ бүх нөхцөл байдлыг харгалзан үзэж Монгол Улс боловсролын хөтөлбөрөө шинэчлэх хэрэгтэй. Бусад улс орнуудын сайн жишээнүүдээс эш татаж хэрэгжүүлмээр байна. Боловсролын хөтөлбөртөө хар тамхины сөрөг үр дагаврыг зайлшгүй оруулах ёстой. Хэрэв боловсролын хөтөлбөрт хар тамхины эсрэг сэдэв, агуулга тусгайлан байсан бол нөхцөл байдал арай өөр байх байлаа. Мөн эцэг эх, багш, сурган хүмүүжүүлэгч нар илүү анхааралтай байсан бол энэ хүүхэд донтогч болтлоо хэрэглэхгүй шүү дээ. Хар тамхины талаар бид бүгд мэдлэгтэй болох ёстой. Хамгийн гол нь багш болон эцэг эхчүүд хар тамхины талаар хангалттай сайн мэддэг байсан бол хоёр жилийн хугацаанд энэ хүүхдийн нүүр ам, дуу хоолойны өөрчлөлтийг хараад л мэднэ шүү дээ. Үнэхээр энэ талаар хангалттай мэдлэггүй байсан учраас хоёр жил өнгөрөхөд огт анзаараагүй. Хүүхдүүдийн хувьд ийм байна. Харин залуучуудын хувьд хянах боломж хомс байдаг нь үнэн. Нас биед хүрсэн хүн гэрээсээ гараад юу хийж буйг шууд хянах боломжгүй. Тиймээс цаашдаа аль болох бага наснаас нь хар тамхи ямар аюултай хор уршигтай талаарх ойлголтыг хүүхдүүдэд суулгаж өгөх хэрэгтэй. Хүүхдүүдээ бага наснаас нь хар тамхитай нөхөрлүүлэхгүй байх боломж бий.
<img loading="lazy" decoding="async" class="alignnone size-medium wp-image-648324" src="https://admin.dnn.mn/wp/wp-content/uploads/2025/06/09040da4-3ca0-4c95-88f9-ee94f1b9bbff-420x278.jpg" alt="" width="420" height="278" srcset="https://admin.dnn.mn/wp/wp-content/uploads/2025/06/09040da4-3ca0-4c95-88f9-ee94f1b9bbff-420x278.jpg 420w, https://admin.dnn.mn/wp/wp-content/uploads/2025/06/09040da4-3ca0-4c95-88f9-ee94f1b9bbff-1024x677.jpg 1024w, https://admin.dnn.mn/wp/wp-content/uploads/2025/06/09040da4-3ca0-4c95-88f9-ee94f1b9bbff-768x507.jpg 768w, https://admin.dnn.mn/wp/wp-content/uploads/2025/06/09040da4-3ca0-4c95-88f9-ee94f1b9bbff.jpg 1079w" sizes="auto, (max-width: 420px) 100vw, 420px" />
-Манай улсын хувьд хар тамхи харьцангуй нээлттэй сэдэв биш учраас бүхий л насныханд энэ талын мэдлэг дутмаг байна уу?
-Монгол Улс хар тамхи гэдэг үгийг хэлэх, хар тамхитай холбоотой зураг, постер тавьсан тохиолдолд сурталчилсан гэж үздэг учраас энэ сэдэв хаалттай байдаг. Гэтэл бусад улс орнууд хар тамхины тухай постер, зургаар дамжуулан үүний цаана ямар эрсдэл нуугдаж буйг сайн тайлбарлаж, суртал ухуулга хийдэг. Анх удаа, ганц удаа хар тамхи хэрэглэсэн гэх ойлголт байдаггүй. Нэг л удаа хар тамхи хэрэглэвэл энэ нь өөрөө эхлэл юм. Үүнээс үүдэн эрсдэл гэх зүйл бий шүү гэх бодлыг ухамсарт нь суулгаж өгмөөр байна. Ингэснээр хүүхэд багаасаа хар тамхи болон элдэв донтуулах бодисоос өөрийгөө хамгаалах, урьдчилан сэргийлэх сэтгэл зүйн дархлаатай болно. Ийм дархлаа байхгүй учраас л хэн нэгэн хүн сургуулийн орчин руу ороод л хүүхдүүдийг олзолж байна шүү дээ. Хар тамхины талаар ямар ч ойлголтгүй хүүхдэд үүнийг хэрэглээд үз. Сэтгэл санаа сайхан болгодог шүү гэж ятгаад л хар тамхичин болгох эхлэл тавьсан жишээ асар олон бий. Ер нь бол иймэрхүү хар тамхины наймаачид эхэндээ хүүхдүүдэд үнэгүй өгч татан оролцуулаад дараа нь худалдан борлуулах сувгаа нээдэг юм. Жишээ нь, 14-15 насны нэг анги дотор есөн хүүхэд хар тамхи хэрэглэдэг байсан кейс бий. Энэ хэрэг анх нэг хүүхдийнх нь бие муудаж ил болсон юм. Бид нүүрэн дээрээ энэ сэдвийг мянга хаагаад асуудал шийдэгдэхгүй. Бодит нөхцөл байдлаа ил болгож, дорвитой арга хэмжээ авах цаг болсон. Цаашдаа ийм хаалттай байх юм бол хүүхдүүдээ хохироосоор байна. Хар тамхины хохирогчид улам залуужиж, илүү олон болно.
-Тэгвэл “Ирмэг дээр” хэмээх нэртэй энэ музей та бүгдийн хар тамхины эсрэг тэмцэж буй нэг хэлбэр үү?
-Тийм ээ. Бидний хийхээр төлөвлөсөн “Ирмэг дээр” музей нь хар тамхи хэрэглэсэн тохиолдолд ийм аймшигтай бие организмтай болно шүү гэх эмээх, айх мэдрэмжийг бүх насныханд өгөх зорилготой юм. Музей энэ оны дөрөвдүгээр улирал гэхэд олон нийтэд үүд хаалгаа нээнэ. Яагаад хүмүүст заавал айх мэдрэмж өгөх гээд байна вэ гэвэл хар тамхи хэрэглэсэн хүний биед ийм өөрчлөлт орно гэдгийг баримлаар харуулбал илүү бодитой болно шүү дээ. Бие нь бүхэлдээ шарх, хөхөрсөн толбо, идээт үрэвсэлд баригдсан хүний баримлыг гараараа барьж үзэх юм. Ийм нөхцөлд хүүхдүүд болон насанд хүрэгчдэд хар тамхи хэрэглэх сэдэл төрөх үү. Харин ч эсрэгээрээ илүү жигшиж, зэвүүцнэ. Өнөөдөр жишээ болгон авчирсан уг баримлыг хүмүүс барьж үзээд бие эвгүй оргиж байна гэсэн. Мөн ямар аймар юм бэ. Бие зарс хийлээ гэх мэтчилэн мэдрэмжээ илэрхийлсэн. Үнэхээр хар тамхи хэрэглэвэл чиний бие организм ийм аймшигтай болно шүү гэх мессэжийг хүмүүсийн дотоод ухамсарт суулгаж өгөх зорилготой музей юм. Зүгээр л хар тамхи ийм хор уршигтай шүү гэж хэдхэн өгүүлбэр хэлээд ямар ч үр дүн гарахгүй. Үүнийг бидний одоогийн нөхцөл байдал баталсан. Түүний оронд иймэрхүү бодит арга хэмжээ авч тэмцэх хэрэгтэй.
А.Даваадулам

Хайх