Ерөнхийлөгч Үндсэн хуулийн Гучин гуравдугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1, Ерөнхийлөгчийн тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 8 дахь хэсгийг тус тус үндэслэн Монгол Улсын 2025 оны Төсвийн тухай хууль, хамт өргөн мэдүүлсэн болон холбогдуулан боловсруулж баталсан хууль тогтоомжид 2024 оны арваннэгдүгээр сарын 20-ны өдөр бүхэлд нь хориг тавилаа. УИХ ч хүлээж авлаа. Одоо Засгийн газар төсвөө танана.

За ингэх нь ч сүүлийн өдрүүдэд бараг тодорхой болсон доо.

Хоригийг хоёр талаас нь харах ёстой юм. Нэгдүгээрт эдийн засаг, хоёрдугаарт улс төр. Гэхдээ энэ хориг улс төр нь нэгдүгээрт, эдийн засгаа хоёрдугаарт бодсон. Улс төрийн хонжоотой, эдийн засгийн хохиролтой хориг боллоо. Нэг үгээр нэг хоёр хүнд улс төрийн хонжоо, нийт олонд эдийн засгийн хохирол авчирна.

Улс төр талаасаа Ерөнхийлөгч шууд оноо авчихаж байна. Гоё улс төр. Олон нийт шуугьж шүүмжлээд түүнд хандаад байсан учраас арга ч үгүй байсан байх. Бас 9 дүгээр сард Путины айлчлалаас хойш савлагаатай, байнга доошилж байсан рейтинг нь үүгээр дээшлэх нөхцөл үүсэв. Нөгөө талд нь мега төслүүдээс өөрийг ярихаа больж энэ төсвийг зохиож өргөн барьсан Ерөнхий сайдын рейтинг буурна. Ерөнхийлөгч хориг тавихыг Ерөнхий сайд мэдэж байсан байх талтай. Ерөнхийлөгчийн шийдвэрийг Тамгын дарга нь танилцуулсны дараахан Сангийн сайд төсвийг хэрхэн танах талаар бэлдсэн мэдээллээ олон нийтэд өгөв.

Ингээд Засгийн газар хэт сагасан төсөв өргөн барьсан гэх шалтгаанаар эсэргүүцэл бий болсон. Шүгэлдсэн гишүүд шал өөр шалтгаанаар ингэсэн нь анхнаасаа л тодорхой харагдсан. Монголчууд, ялангуяа сошиалд шүүлтүүр байх биш, популизм цэцэглэх тааламжтай хөрс юм чинь. Энэ дээр бас УИХ-ын алдаа байгаа. Хэдэн гишүүн төсвөөр шүгэлдээд, сошиалиар шуугиад ирэнгүүт айчихсан. Айсандаа 2025 оны төсвийг 2024 оны 12 дугаар сард тодотгоно гэдэг тогтоол баталчихсан. Гэрлийн хурдаар унаж явсан УИХ-ын рейтинг улам хурдтай доошлох үндэс энэ болов. УИХ өөрөө хаана ч байхгүй практик туршихын зэрэгцээ 2025 оны алдаатай төсвийг бид баталчихлаа гэдгээ илтгэчихсэн. Энэ нь бас Цэцэд очвол найдвартай унана. ЕТГ-ын дарга ч Ерөнхийлөгчийн хоригийг үүнтэй холбосон байна, тэр зөв. Төрийн институтүүд ийм рейтинг хуваарилалт хийчихсэн. Судалгаанууд ч дээшилж доошлоод эхнээсээ гарсан байна.

Гэхдээ улс төрд учир шалтгаангүй үйл явдал гэж байдаггүй. Цаана нь юу байна гэдэг хамгийн чухал.

Төсвийг өөрчлөх боломжит хугацаа өнгөрч батлах нь нэгэнт тодорхой болсны дараа гишүүд яагаад гэнэт шүгэлдэв? Сошиал сэвэлт яагаад тийм хүчтэй байв? Хэн хаанаас чулуу шидэв?

Өнөөдөр энэ бүхний учрыг хэн ч сонсохыг хүсэхгүй. Харахыг ч, ойлгохыг ч хүсэхгүй. Хэсэг хугацааны дараа бол бүлтрээд гарч ирнэ. Мега төслүүдэд олон жил зуучлагч хийж ирсэн ч Гашуунсухайтын төслөөс эхлээд мултарч байгаа, эзэмшсэн ордынхоо 34 хувийг Үндэсний баялгийн санд алдах гээд сандарсан бизнесүүдийн л ажил гэдэг нь илэрнэ. Тэд гал тавьж улс төр шатсан л явдал юм.

Зэрэгцээд Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд хоёрын харилцаа тааламжгүй болоод удаж байгаа тухай их эртнээс яригдсан. Ерөнхийлөгч 2027 онд бүрэн эрхээ дахин сунгана гээд Ерөнхий сайд Үгүй гэж гүрийгээд байгаа гэдэг. Түүнд шаралхсан Ерөнхийлөгч хориг тавьж бяраа үзүүлэв үү? Зангилаа нь бас л өнөөдөртөө нууц хэвээр үлдэнэ.

Зарим нь Наад хоёр чинь жүжиж байгаа юм, салъя гэсэн ч салж болохооргүй холбоотой гэдэг. Тэгэхээр энэ хориг Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд хоёрын зодоон уу, зөвшилцөл үү? Ийм л үндэслэлүүд ард нь бий.

Эдийн засаг талаас гарах үр дагаврыг одоохондоо олон нийт, зарим улстөрчид хүлээн зөвшөөрөхгүй. Харамсалтай нь ирэх 2025 он өнгийгөөд л үүнийг хүчтэй мэдрэх болно. Хориг маш зөв гээд нийтээрээ давлагаалчихсан ийм үед улстөрчид Ерөнхийлөгчийн хориг эдийн засгийн хохирол авчрах үр дагавартай гэж бодохоос айж байгаа нь ойлгомжтой.

Засгийн газар уул нь өнгөрсөн гурван жилийнхээ ололтод дулдуйдаж 2025 оны төсвийг зохиосон. Маш сайн төсөв болсон. Одоо байхгүй болно. Төсвийг эсэргүүцсэн популизм гаарах үеэр зарим бизнесүүд Татвар төлөхгүй байсан ч яадаг юм гэж мэдэгдсэн. Уучлаарай, Төр буй дор татвар байдаг. Татвар төлөхгүй гэж хэлсэн, уриалсан этгээд нэн даруй хуулийн өмнө зогсох ёстой. Сошиалаар голдуу сэвэгдсэн дүнгүүд бол төсөвт байх л ёстой, байгаад ч ирсэн зардлууд. Хурал уулзалт, гадаад томилолт ч төрийн ажил. Бүх жилийн төсөвт суудаг л зардал. Монголын төр шүү дээ. Гэвч УИХ Ерөнхийлөгчийн хоригийг хүлээж авлаа.

Энэ хориг тавигдсанаар юу болох вэ?

-Олон улсын байгууллагууд Монгол Улсын эдийн засгийн төсөөллөө бууруулна. IMF л гэхэд 7 хувь гэж төсөөлөөд байсан юм.

-Монгол Улс сүүлийн гурван жилд өсөн нэмэгдсэн эдийн засгаа буурууллаа гэдэг дохиог олон улсад өгнө.

-Хөрөнгө оруулалт хумигдана.

-Төсвийн хөрөнгө оруулалт саарна.

-Төсвөөр хийж болох байсан бүтээн байгуулалтуудыг заавал гаднын зээлээр гүйцэтгэх шаардлага үүснэ.

-Хувийн хэвшил, бизнесүүд өөрсдөдөө оногдох төсвийн 2 их наяд гаруй төгрөгөөс сална.

-Засгийн газар бол жаргана. Орлого дайчлах шаардлагагүй. Тендер зарлахгүй.

-УИХ-ын гишүүд 2028 онд хийсэн бүтээсэн гэж хэлэхэд хэцүү, хуулиа л сайн санаачилж, үндсэн ажлаа л хийх орон зайтай үлдэнэ.

Яг одоо Ерөнхийлөгчийн хоригийн араас ийм үр дүнгүүд залгахаар харагдаж байна. Яах нь вэ, харж л байя.

Ажиглагч А.Батболд