Манай улс Манжийн дарлалд байх үеийн түүхэн баримт бичгийг тэр чигээр нь Хятадад худалджээ. Эдгээр бичиг баримтыг үндэслэн БНХАУ-д 600 боть ном гаргахаар төлөвлөжээ. Үүнээс эхний 20 боть нь худалдаанд гарчихсан интернэтээр аль хэдийнэ худалдагдаад эхэлчихэж. Энэ талаар Үндэсний номын сангийн сэргээн засварлагч Г.Ням-Очиртой ярилцсан юм.

---

-Та хэдхэн хоногийн өмнө ажлаар Хятадад очоод ирсэн юм байна. Тэнд байхдаа Монголын түүхийн нэгэн чухал үетэй холбоотой баримт бичгүүдийг ном болгон худалдаж байгаа талаар Хятадын мэргэжил нэгт нөхдөөсөө олж мэдсэн гэсэн.

-Тиймээ саяхан БНХАУ-д судалгааны ажлаар явж байхад Өмнөд Монголын судлаачид өнгөрсөн зургадугаар сараас эхлэн “Монголын түүхийн архивын Манж архив” нэртэй ном худалдаанд гарсан тухай надад ярьсан. Нийт 600 боть ном гаргахаар бэлтгэж байгаа гэнэ. Энэ бол Монголын 1691-1911 онууд буюу 273 жилийн түүх, 2880 боодол, 658 нүүр архивын баримт бичгүүд Хятадад гарсан байна. Эдгээр түүхэн баримт бичгүүдийг хятадууд 600 боть ном болон хэвлэхээр төлөвлөж байгаа гэнэ. Эхний 20 боть нь худалдаанд гараад эхэлчихсэн бөгөөд ойролцоогоор 3000 ам.доллараар зарагдаж байгаа юм. “Энэ түүхийн ном Монголд очсон уу, ер та нар ийм юм болсныг мэдсэн үү” гэж надаас асуусан. Ийм яриа байсныг сонссон харин ном хэвлэгдсэн эсэхийг нь мэдээгүй гэдгээ хэлэхэд интернэтэд Amazon-оор зарагдаж байгаа номнуудыг харуулсан. Япон хэл дээрх Amazon-оор уг ном нь борлогдоод дуусчихсан байсан. Яагаад ийм номнууд гарч, хурдан зарагдаад, хүмүүсийн сонирхлын туйлд хүрчихээд байгааг уншигчид ч сонирхож байгаа байх. Юуны түрүүн энэ бол манай улсын түүхийн хамгийн эмзэг үе. Манж, Чин улс хоёр нэг хөнжилд байсан үе. Энэ үеийн түүхийг судлах ажилд Хятадын эрх баригчдын зүгээс маш их хөрөнгө гаргаж байгаа. Үүнээс юм олж авах гэсэн Хятадын судалгааны байгууллагууд уг номыг маш ихээр худалдан авч байна. Эцсийн бүлэгт бол шашин, эдийн засаг, түүхийн хувьд Монгол, Хятад хоёр нэг юм байна гэсэн дүгнэлт өгөх гэсэн аюултай байдал үүсээд байгаа талаар ярьсан. Хятадын веб сайтуудаар эдгээр номнуудын талаар юу гэж бичснийг ч надад үзүүллээ л дээ. Ийм л аюултай нөхцөл байдал үүсээд байна.

-Эдгээр түүхэн баримт бичгүүдийг хэдэн онд Хятадад өгсөн юм бол?

-Энэ үйл явдалтай би гэрчийн хувьд холбоотой хүн. Би 2013 онд Соёл, спорт, аялал жуулчлалын яам гэж байхад тус яамны мэргэжлийн зөвлөлийн гишүүн байсан. Тус яамны мэргэжлийн зөвлөл гэдэг нь янз бүрийн мэргэжлийн хүмүүс Монгол улсын түүх, соёлтой холбоотой асуудлаар мэргэжлийн зөвлөгөө өгдөг байлаа. Нэг өдөр 2013 оны хавар Эрүүгийн цагдаагийн газраас тус зөвлөлд албан бичиг ирсэн. Архивын захирал Д.Өлзийбаатар нарын хүмүүс 2011 онд “Хятад Монгол архивын бичиг баримтыг хамтран эмхтгэн дижитал болгон хэвлүүлэх ажлын гэрээ”-г байгуулж Манжийн үетэй хамаатай архиваа дижиталдаад БНХАУ-ын Нийгмийн шинжлэх ухааны академийн Хил хязгаар судлалын хүрээлэнд өгсөн байсан.

Энэ хүрээлэн нь хилийн тагнуулын алба л гэсэн үг. Ийм байгууллагад чухал баримтуудыг өгсөн нь гэмт хэрэг мөн үү, биш үү гэдэг асуудал тавьсан. Архивын материалууд нь бол манайд байгаа л даа. Гэхдээ дижитал бүтэн хуулбарыг Хятадад өгчихсөн. Миний яриад байгаа мэргэжлийн зөвлөлд түүх соёлын чиглэлээр ажилладаг олон хүн байсан. Тухайн үед Эрүүгийн цагдаагийн газраас ийм албан бичиг ирэхэд зөвлөлийн гишүүдийн санал хоёр хуваагдсан. Нэг хэсэг нь үүнийг гэмт хэрэг мөн, нөгөө хэсэг нь биш гэсэн байр суурьтай байсан. Шийдэлд хүрч чадахгүй байсан тул бид Түүхийн архив дээр очиж хуралдаад нэгдүгээрт үүнийг гэмт хэрэг биш гэсэн дүгнэлтэд хүрсэн. Хоёрдугаарт, БНХАУ-аас тоног төхөөрөмж аваад архивын устах гэж байгаа бичиг баримтыг хадгалж авч үлдсэн гэж ойлгуулсан. Тухайн үед бидэнд Монголд хэн ч уншиж, ашигладаггүй, үгүй болж байгаа бичиг баримтуудыг Хятадын буцалтгүй тусламжаар сэргээж аваад хариуд нь архиваа өгсөн гэж тайлбарласан. Гэтэл он цагийн хувьд дөрвөн жилийн дараа энэ бүхнийг эргээд харахад бид чинь ой санамжаа БНХАУ-д өгчихсөн байна.

БНХАУ-д тус улсын Хил хязгаарын түүх судлах хүрээлэнгийн ажилтан Би Аон Ан уг цуврал номыг эрхлэн гаргаж байгаа. Энэ хүн уг номынхоо тухай “Монгол Улсад хадгалагдаж буй Чин гүрний Хүрээний хэрэг эрхлэх амбан сайдын яамны архивын материалыг танилцуулах нь” цуврал лекц тавьсан.Түүнийг нь бүрэн монгол хэл рүү орчуулсан байгаа.

Тэрээр лекцэндээ “Дундад улс анх удаа өөр улсад байгаа өөрийн улсын түүхийн бүхэл бүтэн архивыг авчирсан” гэж хэлсэн. Өөрөөр хэлбэл Хятадад байхгүй байсан түүхэн баримт бичгүүдийг авчирсандаа ихэд бахархалтай байна гэсэн үг. Хоёрдугаарт, асар их мөнгө хөрөнгө, цаг хугацаа зарцуулсан ажил байсан гэж хэлсэн байгаа. Гэтэл манай архиваас өгсөн албан ёсны мэдээллээр бол 54 мянган ам.долларын тоног төхөөрөмж авсны хариуд энэ бүхнийг өгсөн гэсэн.

-Энэ үйлдэл нь гэмт хэрэг мөн эсэхийг хуулийн байгууллагууд тогтоох ёстой биш үү?

-Хуулийн байгууллагаар тогтоох ёстой асуудлыг тухайн үед Соёл, спорт, аялал жуулчлалын яамны мэргэжлийн зөвлөлд оруулж ирсэн байдаг. Тэр үедээ би энэ үйлдлийг гэмт хэрэг биш гэж үзэж байсан хүмүүстэй санал нэг байсан. Харин өнөөдөр эргээд бодоход энэ үйлдэлд гүнээ харамсдаг. Уг үйлдэл нь гэмт хэрэг байсан гэдгийг хэлэх байна. Хоёрдугаарт, тухайн үед Эрүүгийн цагдаагийн газарт мөрдөн байцаагчаар ажиллаж байсан хошууч Баярбат гэж хүн үүнийг илрүүлсэн. Гэтэл энэ залуу хэргийг хэрэгсэхгүй болгоод дээр нь түүнийг араб хэл сургахаар болж өөр тийш нь томилон явуулаад хэргийг хаасан. Уг цуврал номыг эрхлэн гаргаж буй Хятадын эрдэмтэн лекцэн дээрээ хоёр улсын төрийн өндөр албаны хүмүүс хамгаалалт өгсөн гэдгийг ч хэлснийг бичлэгээс нь үзэж болно. Ямар ч байсан энэ бол нэг хүрээлэн эсвэл архивын дарга зөвшөөрөөд хийх ажил биш. Тиймээс төрийн өндөр алба хашдаг ямар хүн энэ ажлыг зохион байгуулсан юм бэ гэдэг асуудал гарч ирж байна. Миний бодлоор уг асуудлаар шинжлэх ухааны нээлттэй сонсгол зохион байгуулж, С.Чулуун, Д.Өлзийбаатар, А.Очир, Л.Ганбат энэ дөрвөн хүнийг оролцуулсан нээлттэй хэлэлцүүлэг хийх хэрэгтэй. Л.Ганбат нь Түүхийн хүрээлэнгийн эрдэмтэн нарийн бичгийн дарга байсан, А.Очир гуай бол Нүүдлийн соёл иргэншлийн хүрээлэнд ажилладаг. Дахин хэлэхэд ямар албан тушаалтны зөвшөөрлөөр энэ түүхэн баримт бичгийг Хятадад өгсөн юм бэ, энэ үйлдэл нь манай улсын шинжлэх ухаанд ямар ашиг тус авчирсан талаар тайлбар өгөх нь зүйтэй гэж судлаачийн хувьд үзэж байна.

-Үүний хамгийн аюултай үр дагавар нь юу вэ?

-Бидэнд болгоомжлуулаад байгаа нэг зүйл гэвэл Манжийн үетэй холбоотой архивыг авсны дараа монгол хэл дээрх Түвдтэй холбоотой архивыг яг ийм байдлаар аврах аюултай. Ингэснээр манай үндэсний аюулгүй байдал улам хэврэг болж байна гэсэн үг. Тиймээс цаашдаа ч ийм зүйл гарсаар байх уу гэдэг асуудал гарч ирж байна.