Монгол Улсын гавьяат багш, физикийн шинжлэх ухааны доктор, профессор Х.Цоохүүтэй хүүхэд залуучууд яагаад байгалийн шинжлэх ухаанд дурлахгүй байгаа шалтгааны талаар ярилцлаа.

---

-Сүүлийн үед ЕБС-ийн сурагчид математик, хими, физикийн хичээл уйтгартай, хүнд хэцүү гэж ярих боллоо. Үүнийгээ дагаад тус хичээлээр ЭЕШ өгөх хүүхдийн тоо буурсан. Ер нь хүүхдүүд суурь шинжлэх ухааны хичээлээс ийнхүү зайлсхийх болсныг та юу гэж харж байна вэ?

-Байгалийн шинжлэх ухаан буюу хими, физик, математик, биологи нь тухайн судлаач, сонирхогчоосоо шаргуу төвлөрч ажиллахыг шаарддаг. Нэгэнт энэ шинжлэх ухааны замаар алхаж байгаа бол амьдралынхаа ихэнх цаг хугацааг зарцуулах зайлшгүй шаардлагыг ч хүлээн авах ёстой. Юун түрүүнд үүнийг хүлээн зөвшөөрөхөөс бүх зүйл эхэлдэг. Манай монголчууд ихэвчлэн хими, физик, математикийн хичээл тоо боддог учраас маш хэцүү, хүнд гэж эндүүрэх тал бий. Түүнээс болоод хүүхэд багачууд багаасаа байгалийн шинжлэх ухаанаас зугтдаг, айдаг. Бүр “Би математик хими, физикийн томьёог мэддэггүй. Тиймээс бодлого бодож чадахгүй. Угаасаа ойлгохгүй” гэсэн тогтсон бодолтой явдаг юм билээ. Үүнээсээ үүдэн тархи нь ид ажиллаж, хөгжиж байгаа насан дээрээ шинжлэх ухааныг огт оролдож үздэггүй. Энэ бол үнэхээр эмгэнэл шүү. Ойлгоё, мэдье, байгалийн юмс үзэгдлийн учир зангилааг тайлъя гэх итгэл үнэмшил, урам зориггүй явдаг. Хүн хүүхэд насандаа аливаа зүйлийг маш сайн сурдаг. Мөн хүүхэд нас шиг хүний тархи сийрэг ажилладаг үе байхгүй. Тиймдээ ч Европын орнуудын хүүхдүүд хамгийн сайн шинжлэх ухаан сонирхогч, судлаач, шинэ санаа тээгчид байдаг. Тэдгээр хүүхдүүд тоо бодох гэж хичээдэггүй. Өөрийн оршин буй амьдралынхаа юмс үзэгдлийн зангилааг тайлах гэж санаагаа уралдуулж байна. Харин манайд нөхцөл байдал ямар байгаа билээ.

-Тэгэхээр та суурь шинжлэх ухаан шиг сонирхолтой зүйл байхгүй гэж хэлж байна уу?

-Жинхэнэ мөн чанартаа суурь шинжлэх ухааны хичээлийн хамгийн амархан зүйл нь бодлого байдаг. Түүн шиг амархан зүйл байхгүй. Харин хамгийн хэцүү нь эрдэм шинжилгээний өгүүлэл, сэтгүүл, ном сонин уншаад түүндээ анализ хийгээд цоо шинэ санаа олох юм. Ер нь ямар ч бодлогын онолын зүй тогтлыг л ойлгоход хангалттай. Үлдсэн нь тухайн хүүхдийн сэтгэн бодох чадвараас л шалтгаална. Мөн манай залуучууд сүүлийн үед онол их цээжилдэг болсон байна. Зөвхөн онолыг дангаар нь цээжлээд хэзээ ч амжилт олохгүй. Бид бэлэн байгаа мэдлэгийг өөрийнхөөрөө ойлгож эзэмшээд шинийг санаачлах нь чухал шүү дээ. Альберт Эйнштейн гэхэд хэзээ ч, хэний ч онолыг цээжилж байгаагүй. Зүгээр л өөрийнхөөрөө сэтгэн бодох эрх чөлөөг өөртөө олгосон. Тиймдээ ч шинэ нээлт хийсэн. Өнөөдөр түүний нэрийг дэлхийд мэдэхгүй хүн гэж алга.

-Өөр шалтгаан бий юу?

-Багш сурган хүмүүжүүлэгч бидэнд бас дутагдал байгаа юм. Байгалийн ухааны хичээлийг хүүхдүүд сонирхох хэмжээнд хүртэл зааж чадахгүй байна. Ерөөсөө хичээлийн онол нь ихдээд амьдрал практиктай холбох нь ховордсон. Шинжлэх ухааны сонирхолтой туршилт хийж үзүүлдэг багш хүртэл ховор болжээ. Шууд онол уншуулаад энэ тоог бод гэсэн боловсролын системтэй боллоо. Энд ямар ч сэтгэн бодох зай үлдэхгүй байна. Мэдээж багш хүн хичээл заах үүрэгтэй. Гэхдээ сурагчдынхаа сонирхлыг татаж, дурлуулах хэрэгтэй. Зүгээр л нэг самбарт гараад энэ томьёогоор номон дээр байгаа бодлогыг бодно гэж заахыг хэлээгүй шүү. Байгалийн юмс үзэгдлийг бодитоор мэдрүүлэхгүй болохоор шинжлэх ухааны хичээл хүүхдэд уйтгартай санагдах нь аргагүй. Тэгэхээр хүүхэд энэ хичээлийг хийе, сурья гэж бодохгүй. Тиймдээ ч й хүүхдүүд байгалийн шинжлэх ухааны хичээлээр ЭЕШ өгөх нь багассан. Ялангуяа физик, химийн хичээлээр бол үнэхээр бага тооны боловсон хүчин бэлтгэгдэж байна. Яагаад гэвэл эхнээсээ өөрийгөө тоо бодож чадахгүй гэх тогтсон бодол, сэтгэгдэлтэй болчихсон. Энэ бүхэн эргээд манай шинжлэх ухааны судлаачид бага буюу хүний нөөц муу байгаагийн гол үндэс болсон.

-Шинжлэх ухааны академиуд эрдэм шинжилгээний ажилтан авна гэх зар их тавьдаг. Өнөөгийн нийгэмд залуучууд яагаад судалгаа шинжилгээний ажил хийх сонирхол бага байна вэ?

-Шинжлэх ухаанч буюу эрдэмтэн, судлаач хүн баян байдаггүй юм. Физикч, химич, математикч, биологич нарт мөнгө, эд хөрөнгө гол зорилго нь биш. Танин мэдэхүйн таашаал авах нь чухал байдаг. Түүгээрээ баясаж, сэтгэлийн аз жаргалтай амьдрахыг л хүсдэг хүмүүс. Нийгэмд хамгийн хэрэгтэй ч юм шиг. Эсвэл хэрэггүй ч юм шиг тийм л хүмүүс дээ. \Инээв\ Гэтэл өнөөгийн өнгө мөнгөний нийгэмд ийм амьдралаар хэчнээн залуучууд амьдарч чадах вэ. Үүнийг бид тэр бүр ярьдаггүй ч шинжлэх ухааны боловсон хүчин цөөрөхөд хамгийн гол хөшүүрэг болж байгаа зүйл бол энэ.

А.Дулам