УИХ-ын гишүүн Ж.Баярмаатай ярилцлаа.

---

-Шинэ Засгийн газрын бүтэц, бүрэлдэхүүн ерөнхийдөө бэлэн болж байх шиг байна. Өнөөдөр/өчигдөр/ чуулган хуралдвал батлагдчих байх гэсэн хүлээлт хаа хаанаа байгаа. Бүтцийн хувьд та ямар байр суурьтай байна вэ?

Засгийн бүтцийг хэвлэлээс л харлаа. Хуучин бүтэц нь яг л тэр чигтээ шахуу орж ирж байгаа юм байна. Үндэсний хорооны дарга нар, сайдууд байхгүй болж байгаа юм шиг байна. Уг нь бол бидний асуултад хариулахдаа шинэ Ерөнхий сайд ямар ч байсан төрийг цомхон болгон, бүтцэд өөрчлөлт хийнэ гэж хэлсэн. Харамсалтай нь хэлсэндээ хүрэхгүй бололтой. Мэдээж бүтцийн өөрчлөлтийг хийх гэхээр хугацаа шаардаж байгаа байх гэж найдаж байна. Хоёрдугаарт, төрийн ажил хурдан явах ёстой гэдэг агуулгаар яаран ийм бүтэц оруулж байгаа болов уу гэж бодож байгаа. Ер нь кабинетыг л цомхон болго гээд байгаа шүү дээ. Дэлхий нийтийн жишээнүүд ч энэ тал руу л явж байна. Манай улс ч гэсэн 1996-2000 онд есөн сайдтай байсан. Ингэхдээ хамаг улс төр, эдийн засгийн реформуудын суурийг тавьж чадсан. Одоо хамгийн чухал зүйл чинь МАН-ын амлалтууд байгаа. Тэр дотроо төрийг цомхон болгоно гээд биччихсэн. Амлалтаа биелүүлэхгүй л бол энэ чинь бараг залилан гэсэн үг. Одоо хоёр дахь жилдээ орж байна. Тиймээс шинэ засаг урт удаан хугацаанд тогтвортой ажиллая гэвэл амлалтаа биелүүлж, иргэдийнхээ дуу хоолойг сонсох хэрэгтэй. Хамгийн гол нь олон нийтийн хүсэл зорилгод нийцүүлэх ёстой.

-Дахиад хамтарсан засаг байгуулагдах нь тодорхой болчихлоо. Ер нь олонх болсон МАН дангаараа засаглаж чадахгүй байгааг юу гэж харж байна вэ?

Ардын нам дотроо нэгдмэл бус, хагарал зөрчилтэй байгаа юм байна гэж бодож байна. Түүнээс биш Үндсэн хуулиараа олонх болсон нам дангаараа засаглах ёстой. Гэтэл одоо чинь бид чадахгүй юм байна гээд бусдыг урьж дуудаад байдаг болчихлоо. Уг нь тэд чадна л гэж хэлээд ялалт авсан. Тэгсэн хэрнээ дангаараа засаглахгүй байгаа болохоор нам дотроо хагаралтай, бие биедээ итгэхгүй байгаа юм болов уу гэж хараад байна. Мэдээж улс төрийн намууд эвслийн Засгийн газар байгуулдаг.

Гэхдээ дангаараа ялалт байгуулаагүй тохиолдолд л олон суудал нь бусдыгаа урьдаг. Гэхдээ үзэл баримтлал ойролцоо намууд эвсдэг. Харин саяны эвсэл бол зүүн, барууны хоёр нам нэгдээд засаг байгуулсан нь логикийн хувьд алдаатай байсан. Одоо засагт урьчихаад байгаа намуудын үзэл баримтлалыг мэдэхгүй юм. Гэхдээ үзэл баримтлал ойролцоо болоод л урьсан байх гэж найдаж байна.

-Ингэж хамтарч засаг байгуулаад байгаа нь дараагийн сонгуулийн үеэр шалтаг тоочих, одоогийн хариуцлагаас зугтаах арга гэж зарим нь үзээд байна. Үүн дээр та юу хэлэх вэ?

-Яг тийм, энэ бол МАН-ын башир арга л даа. Дээрээс нь тэд энэ парламентыг сөрөг хүчингүй болгох, засаглах явцдаа шүүмжлэл бага байлгахыг хүсээд байна. Мөн сонгууль болоод хариуцлага ярих гэхээр би яасан юм, бүгдээрээ л хийгээгүй шүү дээ гэдэг зүйлийг ярихдаа бэлдээд байна. Гэхдээ одоо дөнгөж бүрдэж байгаа засагт итгэх хэрэгтэй. Байнга л шүүмжлээд байна гэж юу байх вэ. Дүгнэх шиг амархан зүйл байхгүй. Тун удахгүй харагдана.

-Нэр бүхий сайд нар улирч, зарим нь өөр албанд шилжин томилогдож байна. Үүнийг та хэр ёс зүйтэй гэж үзэж байна вэ?

-Кабинетаа бүрдүүлэх эрх нь Үндсэн хуулиар олгогдсон Ерөнхий сайдын бүрэн эрх. Тийм болохоор ямар нэгэн хуулийн зөрчил байхгүй. Сайд нарыг дахин томилоход асуудал байхгүй. Гагцхүү ажлаа хэр сайн хийх юм гэдэг дээр үнэлэлт өгсний дараа шийддэг байх ёстой. Гэтэл одоо бол юу нь тодорхойгүй байна. Улирч байгаа сайд нар дотор Сангийн сайд Б.Жавхланг оруулаад ирсэнд би маш их гайхаж байгаа. Төсвөө буруу төлөвлөлөө, төсвийг тодотголоо гэдэг шалтгаанаар Засгийн газар огцордог. Гэтэл сунгаад ажилд нь үлдээгээд байгааг ерөөсөө ойлгохгүй байна. Тодотгоод байна гэдэг чинь анхнаасаа төлөвлөлт буруу байсныг л харуулаад байгаа юм. Дэлхий нийтийн бүх мэдээлэл ил байсан. Ирэх жилүүдэд маш хэцүүхэн болох нь гэдгийг бүх судлаачид байнга хэлж байлаа. Гэтэл тийм юм байхгүй ээ л гэсэн. Одоо үнэнд гүйцэгдэж байна шүү дээ.

-Энэ удаагийн 126 гишүүнтэй парламент албан ёсоор сөрөг хүчинтэй болж байна. Танай намын дарга Л.Гантөмөр “Арьсыг нь өвчинө” гэсэн. Тэгэхээр сөрөг хүчний үүргээ яаж гүйцэтгэх юм. Өнгөрсөн удаад хамтарсан учраас нэлээд асуудлууд орхигдож, дарагдсан байх?

-Тэгсэн, тэгсэн. Үүнээс чинь болоод түрүүний хэлдэг хамтарчихаар шүүмжилж болохгүй болчихоод байгаа юм. Гэтэл эрүүл шүүмжлэл гэдэг бол өвчинөөр бол эм байхгүй юу. Сануулж хэлэх хүн байхгүй бол сайн засаг ч ялзардаг гэсэн үгтэй. Үүний ард маш том философи явж байгаа юм. Тийм ч болохоор намын дарга тэр үгээ хүчтэй сөрөг хүчин байна гэдэг утгаар л хэлсэн байх гэж бодож байна. Ер нь сөрөг хүчин ямар их хэрэгтэй байдгийг эрдэмтэн мэргэд ч хэлсэн байдаг. Сая бид ч амьдрал дээр ч нотоллоо шүү дээ.

-Таныхаар парламент маань одоо л байр байрандаа орж байна гэсэн үг үү?

-Ёстой байр байрандаа орж байна. Парламент бол мэтгэлцээний талбар. Гэтэл өнгөрсөн хугацаанд мэтгэлцэх ямар ч боломжгүй болчихсон байсан. Жаахан эсэргүүцсэн хүмүүсээ ёстой хүн биш болгож, зэрлэг нохдод шидэж байгаа юм шиг болсон. Миний амьдралд яг л ийм зүйл тохиолдсон. Тэгэхээр одоо хүчтэй сөрөг хүчинтэй болчихоор арай гайгүй болох байх гэж бодож байна.

-Шинэ томилогдсон Ерөнхий сайдын хувьд ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Манайхан чинь үнэхээр халширчихсан юм байна. Ямар сайндаа Ерөнхий сайдыг томилох үеэр ядаж асуултаа ойлгодог юм байна гэж байх вэ дээ. Асуултуудад маш оновчтой, тодорхой хариулсан. Гэхдээ ярих нэг хэрэг, хийх нэг хэрэг. Эцсийн дүгнэлтийг ярьснаар биш, хийснээр нь үнэлнэ. Үнэхээр хэлсэн шигээ байж чадахгүй, энэ улсыг дахиад буруу зөрүү удирдах юм бол ёстой Л.Гантөмөр даргын хэлдгээр “Арьсыг нь өвчинө”. Мэдээж огцрох амархан. Гэхдээ ер нь улс эх орныг бодсон ийм засаг байхгүй бол баларлаа шүү. Пропогандо, популизм огт хэрэггүй. Олон улсын валютын сангийн өргөтгөсөн хөтөлбөрт хамрагдах эсэх тухай яригдаж байна. Төсвийн орлого тасарчихсан. Төсвийн тэнцвэржүүлсэн тэнцэл эхний таван сард 259.9 төгрөгийн алдагдалтай гарсан. Гэтэл 2024 оны мөн үед тэнцэл 1.6 их наяд төгрөгийн ашигтай гарсан байдаг. Оны эцэст төсвийн алдагдлыг Сангийн яам 2.4 их наяд, Монголбанк 3.4 орчим их наядад хүрнэ гэж тооцоолж байгаа гэсэн. Зарим судлаачид бүр 5 их наяд хүрнэ гээд байгаа. Тиймээс л төсвөө тодотго гээд байгаа юм. Ердөө нэг жил гаруйхны өмнө буюу 2023 онд 22.5 их наяд төгрөгөөр амьдарч болоод байсан. Одоо ч болж л таарна. Иргэд нь гэдсээ тасартал тураад байхад төр засаг нь бүсээ тасартал таргалдгаа болих хэрэгтэй.

Одоо хийх тодотголыг жинхэнэ үнэнээр хийх хэрэгтэй. Үнэнтэйгээ нүүр тулаад 3-5 орчим их наядыг танах ёстой. Тэгж байж энэ Засгийн газрын зоригтой реформ хийх эсэх нь шийдэгдэнэ. Эрс тэс шинэчлэл хийж байж л үр дүн гарна. Тэгэхгүйгээр өмнөх шигээ хуурсан, аргалсан байдлаар явах юм бол жинхэнэ Венесуэлийн араас орно.