Монголд анх удаа их чадлын найман ширхэг пуужин хөөргөсөн талаар “Сонирхогчийн пуужингийн техникийн холбоо”-ны зөвлөх, доктор, Н.Тэгшбаяртай ярилцлаа.

---

-Монголд анх удаа их чадлын найман ширхэг пуужин хөөргөсөн талаар ярихгүй юу. Танай холбооны хүүхдүүд өөрсдийн гараар пуужингаа хийдэг гэсэн үг үү?

-Манай “Сонирхогчийн пуужингийн техникийн холбоо”-ноос хоёр төрлийн сургалт зохион байгуулдаг. Нэг нь хүүхдүүд их чадлын пуужинг өөрсдөө хийж хөөргөдөг, нөгөөх нь механикийн сургалт буюу жирийн унадаг дугуйтай хүүхэд манай сургалтад ирж суугаад, механикаа заалгаад механик унадаг дугуйг цахилгаан унадаг дугуй болгодог сургалт байгаа. Энэхүү хүрээнд энэ жил анх удаа найман ширхэг их чадлын пуужин хийж, хөөргөлөө. Энэ пуужинг хийхдээ хүүхдүүд өөрсдөө сургалтад суугаад, хатуу түлшнийхээ хэв найрлагыг ойлгоод, пуужингийн их биеийг нь хийж байгаа юм. Агаарт хэдэн метрт өндөр гарах, яаж нисэх, шүхрээр яаж буух гэх мэт багшийн удирдлага дор тооцоогоо хийгээд хөдөлгүүрээ хийдэг гэсэн үг. Дунджаар 1000 метрт хөөрдөг пуужингуудыг анх удаа хийлээ. Монголд хатуу түлштэй пуужинг хөгжүүлэх ажлын хүрээнд Сонирхогчийн пуужингийн техникийн холбоо пуужингийн өндөрт хөөрөх рекордуудыг эзэмшиж байгаа гэсэн үг. Сая 3000 метр өндөрт хөөргөсөн. Урт хугацаандаа 10 мянга, 20 мянга, 100 мянган метрт хөөргөх зорилго тавьсан. 100 мянган метрт пуужингаа хөөргөнө гэдэг нь Монгол Улсыг сансарт гарцтай болгоно гэсэн үг. Сансарт гарцтай болгоно гэдэг нь саяхан Америкийн хэдэн бүсгүйчүүд сансарт аялал жуулчлал хийгээд ирлээ. Тэр өндөрлөгийг хэлж байгаа юм. 100 километрт буюу 100 мянган метрт пуужинг хөөргөсөн улс сансарт гарцтай улс гэж тооцогддог. Бидний хувьд сансарт гарцтай цөөхөн улсын нэг болох зорилтыг тавиад ажиллаж байна. Урьд нь Монголыг сансарт гарцтай болгох нь бидний мөрөөдөл байсан бол одоо зорилго болсон. Пуужинг хөөргөх, пуужинтай холбоотой ажил нь урт хугацаандаа Монголын үндэсний амбиц болох ёстой. Сонирхогчийн пуужингийн техникийн холбоо 100 мянган метрт пуужингаа хөөргөсөн тохиолдолд Монгол Улс саран дээр пуужинтай холбоотой суурь судалгааны ажлыг хийх боломжтой болно гэсэн үг. Алсдаа Марс руу пуужин хөөргөх суурь тавигдана гэж ойлгож болно. Хатуу түлштэй пуужин, хатуу шингэн хосолмол хабрид түлштэй пуужин, шингэн түлштэй пуужин гээд гурван төрлийн пуужинг хийх ёстой. Энэ ажлуудын суурь тавигдаж байна

-Хүүхдүүд өөрсдийн гараар пуужинг хийснээр давхар ямар мэдлэг, ур чадвартай болох вэ?

-Хүүхдүүд маань пуужин хийснээрээ химийн талаар мэдлэгтэй болж түлш хийж сурна, мөн материал судлал, цахилгаан хэлхээ хийх, электрон хавтан хийх гээд маш олон талын мэдлэгтэй болоод төгсдөгөөрөө давуу талтай. Сая л гэхэд хамгийн бага нь долдугаар ангийн хүүхэд хоёр дахь пуужингаа хөөргөсөн байна. Хувийн сургуулиуд хүртэл төлбөрөөс нь чөлөөлье гээд сургуульдаа элсүүлэх жишээтэй. Энэ мэт олон боломж хүүхдэд нээгддэг.

Мөн дэлхийн топ 100 сургуулиас урилга авсан хүүхдүүдэд Монгол Улс тэтгэлэг өгнө гэж зарлаад байгаа. Манай “Apogee Engineering” хөтөлбөрийн сансарт пуужин хөөргөх, цойлуур хөөргөх сургалтад суусан хүүхдүүд бүгдээр тэр 100 сургуулиас урилга авах түвшинд чадамжтай болдог. Энэ бүхний үр дүнд хүүхдүүд лабораторид өөрийн гараар юм хийж сурах, аюулгүй ажиллах талаар сурна гэсэн үг. Энэ сарын 22-нд найман төгсөгч пуужингаа хөөргөлөө. Сүүлийн үед энэ чиглэлд эмэгтэй хүүхдүүд олон болж байна. Сая л гэхэд найман хүүхэд пуужин хөөргөхөд тав нь эмэгтэй, гурав нь эрэгтэй байсан. Ер нь сүүлийн үед шинжлэх ухаанд хүйсийн ялгаа алга болчихоод байгаа. Хүүхдүүд өөрийн гараар хийж байгаа учраас пуужин хийх сургалтад сууж байхдаа бага зэрэг шантрах, эсвэл мэдэхгүй зүйл олон гарна. Тэр бүгдийг нь багш нар зааж сургаад явна. Эцсийн дүндээ хүүхдүүд маань пуужинг өөрийн биеэр хийгээд, тэнгэр лүү цойлж байгааг харах, чимээг сонсох нь маш сайхан сэтгэгдэл төрүүлдэг.

-Мэдээж гэр бүлийн дэмжлэг чухал байх л даа?

-Гэр бүлийн дэмжлэггүй бол энэ сургалтад суухад хэцүү. Би нэг жишээ хэлье л дээ. Би өөрөө Увс аймгийн Өмнөговь суманд төрсөн. Сумын маань 100 жилийн ой өнгөрсөн жил болсон. Энэ үед надад хоёр сонголт байсан. Нутаг руугаа явах уу, эсвэл хүүхдүүдийнхээ пуужингийн түлшний мөнгө, хөдөлгүүрт цаг зав зарцуулах уу гэсэн сонголтоос би пуужиндаа цаг хугацаа, хөрөнгө мөнгөө зарцуулах нь зөв гээд сонгосон. Ингэж л харамгүй сэтгэлээ хүүхдийнхээ ирээдүйд зориулж анхаарч чадвал хүүхдүүд маань амжилтад хүрнэ.

-Улс орныг хөгжүүлэх гол салбар нь байгалийн шинжлэх ухаан гэж ярьдаг шүү дээ?

-Тийм ээ. Байгалийн шинжлэх ухаан бол улс орныг хөгжүүлэх үндэс болдог. Тэр утгаараа ч дэлхий нийтэд нэр хүндтэй байдаг юм билээ. Би Солонгост 68 настай профессортой уулзаж байсан юм л даа. Тэр хүн надаас “Та юугаар доктор хамгаалсан бэ” гэхэд нь би физикийн ухааны доктор гэдгээ хэлэхэд “Би эдийн засгаар хамгаалсан, та дээшээ суу” гэж хүндэтгэл үзүүлж байсан. Хөгжил сайтай улс орнууд байгалийн шинжлэх ухаанд хэчнээн өндөр ач холбогдол өгдөг вэ гэдгийг энэ жишээнээс харж болно. Манай хүүхдүүд төгсөөд Монголдоо ажиллах ч дэлхийтэй өрсөлдөнө шүү дээ. 20-30 жилийн өмнө эцэг эхчүүд хүүхдээ англи хэлний ангид оруулчихъя гэж ярьдаг байсан. Дэлхийн хаана ч очсон англи хэл байж л байдаг. Харин англи хэл мэргэжил гэхээсээ илүү өдөр тутмын хүнтэй ойлголцох хэрэглээ байдаг. Жишээ нь, барууны оронд сэтгүүлч, хуульч гэх мэт мэргэжилтэй болохын тулд өөр нэгэн суурь мэргэжлээр сурчихаад нөгөө ангидаа сурдаг. Тийм учраас суурь шинжлэх ухаан маш чухал. Энэ дотроо хүн төрөлхтний хүсэл мөрөөдөл болох хил хязгааргүй тэнгэр огторгуйг эзэмдэх чухал болсон байна.

-Цаашдын зорилтууд юу байна вэ?

-Тэнгэр, гариг эрхсийг эзэмших, дэлхийтэй төстэй гаригууд дээр очих, магадгүй ирээдүйд тэндээс ашигт малтмал олборлох гээд алсын зорилтууд байна. Манайх нүүрсийг түүхийгээр нь хилээр гаргаад зарж байна. Зүй нь нүүрсний аман дээр станц бариад, цахилгааны хараат байдлаас бүрэн гарч экспортлох хэрэгтэй. Эрчим хүчийг үйлдвэрлэнэ гэдэг бол алтан гол урсахтай адил зүйл. Энэ чиглэлд хүүхдүүдээ бэлдэх л хэрэгтэй болж байна. Ер нь пуужин хийнэ гэдэг олон мэргэжлийн уулзвар. Хүүхдүүд юмыг олон талаас нь харж чадах, сууж сурах гэх мэт хувь хүний хувьд маш олон эерэг дадалтай болгодог. Энэ хөтөлбөр бол хүүхдийн хүсэл мөрөөдлийн галыг асаах, тэнгэрийг эзэгнэх, үндэсний амбицыг тодорхойлохоос гадна Монгол Улс сансарт гарцтай болох, сансарт Монголын хиймэл дагуулыг хөөргөж судалгаа хийх, харилцаа холбооны хувьд бусдаас биет байдлыг бэхжүүлэх үндэсний хэмжээний хөтөлбөр гэж хэлмээр байна.

Г.БАЛГАРМАА