Хууль зүйн ухааны доктор Б.Гүнбилэгтэй ярилцлаа.

---

-Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга бага насны хүүхдийг хүчирхийлсэн, амийг нь хөнөөсөн, тарчлаан зовоосон, балмад хэрцгий аллагын гэмт этгээдүүдэд цаазаар авах ялыг сэргээн хэрэглэх тухай саналаа ХЗДХ-ийн сайд Ц.Нямдоржид хүргүүлээд байна. Таны бодлоор цаазын ялыг сэргээх нь хэр нүдээ олсон шийдвэр гэж бодож байгаа вэ?

-Цаазын ялыг сэргээж болно, болохгүй гэж ярихаас урьтаж эрх зүйг нь яаж зохицуулах вэ гэдгийг нь харах ёстой. 2017 оны долдугаар сарын 1-нээс хэрэгжиж байгаа Эрүүгийн хуулинд цаазын ялыг бүр мөсөн хассан. 2012 онд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдоржийн идэвх, санаачилгаар цаазын ялыг халахаар болсон. Учир нь 1966 оны цаазын ялыг халах Иргэний ба улстөрийн эрхийн фактын II протоколд манай улс нэгдэж орсон. Ингэснээр Монгол Улс цаазын ялыг халах тухай хууль гаргасан юм. Өөрөөр хэлбэл, Олон улсын олон талт гэрээнд нэгдэж орсон гэсэн үг. Энэхүү гэрээгээр зохицуулагддаг Олон улсын гэрээний эрх зүйн тухай Венийн конвенцийг 1969 онд байгуулсан байдаг. Тус гэрээний 26 дугаар зүйлд “Pacta sund servan­da” гэсэн зарчим бий. Энэ зарчимд “Хүчин төгөлдөр гэрээг түүний оролцогчид заавал биелүүлэх үүрэгтэй бөгөөд гэрээг шударга сайн санаагаар хэрэгжүүлэх ёстой” гэсэн байгаа. Мөн 27 дугаар зүйлд “Оролцогч нь гэрээг биелүүлэхгүй байгаагаа зөвтгөхийн тулд дотоодынхоо эрх зүйн заалтаас иш татах ёсгүй” гэсэн байдаг. Тэгэхээр Монгол Улсын үндсэн хууль бол дотоодын эрх зүй шүү дээ. Харин Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 16 дугаар зүйлийн нэг дэх хэсэгт цаазаар авч болохоор мэт уншигддаг. Энэ хэсэгт “Монгол Улсын Эрүүгийн хуульд заасан онц хүнд гэмт хэрэг үйлдсэний учир шүүхийн хүчин төгөлдөр тогтоолоор ялын дээд хэмжээ оногдуулснаас бусад тохиолдолд хүний амь нас бусниулахыг хатуу хориглоно” гэсэн байгаа юм. Тэгэхээр Эрүүгийн хуульд заасан онц ноцтой гэмт хэрэг үйлдсэн тохиолдолд ялын дээд хэмжээ буюу цаазаар авах ял байж болох юм байна гэсэн санаа байгаад байна л даа.

-Тэгэхээр яах ёстой гэсэн үг вэ?

-Үүнээс дүгнэхэд Монгол Улсын Үндсэн хууль, Олон улсын гэрээ хоёрын аль нь илүү хүчин чадалтай вэ гэсэн энгийн асуулт гарч ирнэ. Энэ асуулт дээр олон улсын эрх зүйч, эрдэмтэн судлаачид хоёр өөр байр суурьтай байдаг. Нэг хэсэг нь “Үндэсний эрх зүй давуу. Тусгаар тогтносон улс дотроо юу хийх нь хамаагүй” гэдэг. Нөгөө талаас Олон улсын гэрээ давуу байх ёстой гэсэн Венийн конвенц 1969 онд байгуулагдчихсан. Иймд Улсын их хурлаас Монгол Улс ганцаараа оршин тогтнож, өөрийнхөө онцлогийг хадгалж шийднэ гэж үзэх юм бол цаазаар авах ялыг сэргээж болох байх. Гэхдээ энэ нь гадагшаагаа хандсан буюу олон улсын харилцаанд сөргөөр нөлөөлнө. Тиймээс олон улсын эсвэл дотоодын эрх зүй давуу хүчинтэй гэж хоёр туйл руу зүтгэхгүйгээр зөв тэнцвэрийг олох хэрэгтэй.

Би тус протоколд нэгдэхээс өмнө “Монгол Улс цаазаар авах ялыг халах энэхүү протоколд нэгдэх цаг болоогүй. Тийм учраас энэ шийдвэрээ болиочээ” гэж цөөнгүй хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр ярьсан. Тухайн үед парламент ч тэр, Монгол Улсын Ерөнхийлөгч ч тэр тоогоогүй. Яахав 2012 онд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдорж “Цаазаар авах ял нь хүнлэг бус юм” гэж үзэн Олон улсын байгууллагууд, маш олон хүний дэмжлэгтэйгээр энэ протоколд элсчихсэн юм.

Ер нь бол цаазаар авах ялыг заавал дээрх протоколд нэгдсэнээр бус тухайн улс бодлогоороо шийдэх боломж бий. Жишээ нь цаазаар авах ял нь хэвээр байх боловч тухайн улсын ерөнхийлөгч нь уучлал үзүүлж хорих ялаар солих боломж байдаг. Зүйл заалтыг нь хадгалдаг хэрнээ хэрэглэдэггүй гэсэн үг. Сүүлийн 15-20 жил хэрэглээгүй улсууд байна. Хуулинд нь байж л байдаг. Шүүх нь ялаа өгөхдөө өгнө. Харин ялыг нь хорих ялаар сольчихдог. Улсын бодлого байгаад байна шүү дээ. Үнэхээр нийгмийг цочроосон, жигшүүрт хэрэг гарах юм бол өнөөх ялаа хэрэгжүүлчих нь байна.

-Хэрэв бид цаазын ялаа сэргээчих юм бол олон улсын харилцаанд сөргөөр нөлөөлнө гэсэн үг үү?

-Бид цаазын ялаа эрүүгийн хуулиндаа сэргээчих юм бол цаашид олон улсын харилцаанд багагүй төвөг учирна. Иргэний ба улс төрийн факт бол НҮБ-аас гаргасан факт шүү дээ. Дээр дурдсан “Pacta sund servanda” гэх зарчмын гол үндэс нь нэгэнт олон улсын гэрээнд гарын үсэг зураад орсон бол дотоодын хууль тогтоомжоороо түрүү барьж энэхүү зарчим, үүргээсээ битгий татгалзаачээ гэсэн санаа байдаг. Ерөнхийдөө гар барьж хэлцэл хийхээсээ өмнө бүх зүйлээ шийдэж, бодоочээ гэсэн үг. Бодохгүй шийдсний улмаас өнөөдрийн энэ хүндрэл гарч байгаа юм. Гэхдээ бид 2012 онд нэгэнт гарын үсэг зурчихсан. Дээрх протоколд нэгдэж ороод хууль гаргачихсан. Одоо бид татгалзах юм бол эдийн засгийн харилцаа, зээл тусламж зэрэг зүйлүүд дээр олон улсад нэр хүндгүй болно. Тэгэхээр өөрчлөлт хийхэд цаг нь оройтсон гэж судлаач хүний хувьд бодож байна.

-Цаазын ялыг сэргээх хүсэлтэй нэг хэсэг байхад онц ноцтой гэмт хэрэг улам гаарах юм бишүү гэж харж байгаа хүмүүс ч байна. Энэ тухайд?

-Энэ асуудлыг 30, 40 жил ярьж байгаа. Үүнийг аль ч талаас нь ярьж болно. Нэг тал нь цаазын ялыг сэргээснээр хилс хэрэгт гүтгэх аюул тулгарах магадлалтай. Нөгөө талаас нийгэмд байгаа засрашгүй, хүнлэг бус хүмүүсийг өршөөлгүйгээр цаазаар авч бусдад нь харуулах ёстой гэдэг. Зарим хэсэг нь гэмт хэрэгтнийг хүнд нөхцөлд хоривол цаазаар авахаас илүү тарчлаадаг ч гэх нь бий. Өөрөөр хэлбэл тарчлаах гэдэг нь хүмүүст их хүрээд байна шүү дээ. Энэ мэт мянга, мянган үндэслэл гаргаж ирээд тоочиж болно. Гэхдээ мэтгэлцэх цаг маань 2012 онд өнгөрчихсөн.