Эдийн засагч Ж.Дэлгэрсайхантай ярилцлаа.

---

-ОУВС-тай өрнүүлж буй хэлэлцээрийн талаар та ямар бодолтой байгаа вэ. Ер нь Валютын сангийн хөтөлбөрийн хэрэгжилт эдийн засагт хэр нөлөө үзүүлж байна вэ. Анх зорьсон зорилго, төлөвлөгөөндөө хүрч чадаж байна уу?

-ОУВС-гийн хөтөлбөрийг ярихын тулд бид яагаад энэ хөтөлбөрт хамрагдах болсноо байнга санаж байх хэрэгтэй гэж боддогоо хэлэх нь зүйтэй байх. Монгол Улсын эдийн засаг тодорхой шалтгааны улмаас 2016 оны төгсгөлд маш хүнд байдалд орсон байсан. Үүний гол шалтгаан нь дотоодод эдийн засгийн буруу бодлого болон төсөв, мөнгөний бодлогын алдаа байсан гэж би хувьдаа үздэг. Төлөвлөгөөгүй их хэмжээний дотоод, гадаад эх үүсвэрийг эдийн засагт буруу нийлүүлснээс үүдэлтэй эдийн засгийн хямрал гүнзгийрсэн. Гадаад зах зээл дэх түүхий эдийн үнийн бууралт үүнд нөлөөлсөн боловч 2008 оны хямралтай харьцуулахад энэ хямрал ихэнх нь биднээс шалтгаалсан. Үүнээс үр дагаварт өмнө гаргасан төлөх хугацаа нь дөхсөн өрийг төлөх ямар чадамж эдийн засагт байгаагүй. Мөн Монгол Улсын эдийн засаг, санхүүгийн байдалтай холбоотой улсын санхүүгийн нэр хүндийн илэрхийлэл болсон зээлжих зэрэглэл муудсанаас хэн нэгний дэмжлэггүй эдийн засгийг бие даан сэргээх боломж бага байсныг дурдах нь зөв байх.

Иймээс бид ОУВС-гийн хөтөлбөрт тодорхой нөхцөлтэйгөөр орох нь тухайн нөхцөл байдалд харьцангуй зөв хувилбар байсан гэж үздэг. Тухайн хөтөлбөр нь хэрэгжсэн цагаасаа эерэг нөлөө үзүүлж байгаа гэж харж байна. Анхны нөлөө нь гадаад зах зээлд Монгол Улсын нэр хүнд дээшилж цаг нь тулсан өрийг төлөх боломж бий болсон явдал юм. Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх явцад төсөв, мөнгөний бодлогын шинэчлэл, эрх зүйн орчны шинэчлэлийг хэрэгжүүлж байгаа нь нэлээд үр дүнтэй болж байна гэж харж байна.

ОУВС-гийн хөтөлбөрийн хүрээнд тохиролцсон үндсэн чиглэлүүдээс дээр дурдсан санхүүгийн сектор болон төсвийн шинэчлэлээс гадна эдийн засгийн диверсификаци болон нийгмийн эмзэг давхаргыг хамгаалах асуудлуудад одоо анхаарах шаардлагатай гэж үзэж байна. Эдгээрийг хөтөлбөрийн үлдсэн хугацаанд хангах, засаглалын чадамжийг сайжруулах тал дээр анхаарч чадвал хөтөлбөр улам илүү үр дүнтэй болох боломжтой юм.

-Сангийнхантай тохиролцсоны дагуу цалин тэтгэврийн нэмэгдэл яригдаж байна. Эдийн засагт цалин, тэтгэвэр нэмэх боломж хэр байна вэ. ОУВС энэ тал дээр үнэхээр толгой дохисон болов уу?

-Сүүлийн жилүүдэд иргэдийн орлого хямралын нөлөөгөөр буурч иргэдийн амьжиргаа доройтож байгаа нь цалин тэтгэврийн асуудлыг хөндөх зайлшгүй шалтгаан болж байна. 2014-2016 онд өрхийн орлого, цалин хөлс тасралтгүй буурч ирсэн байдаг. Нөгөө талд бараа бүтээгдэхүүний үнийн өсөлт нь иргэдийн амьжиргаанд сөрөг нөлөөлж байна. Иймээс иргэдийн талаас харахад цалин, тэтгэврийг нэмэгдүүлэх асуудал нь зайлшгүй гэж хэлж болох юм. Харин нөгөө талаас Монгол Улсын эдийн засаг бүрэн сэргэсэн эсэх, цалин тэтгэврийг нэмэгдүүлэх санхүүгийн боломж бүрдсэн эсэх болон өнөөдөр цалин тэтгэврийг нэмэх нь эдийн засгийн хувьд зөв шийдвэр болж чадах уу, үгүй юу зэрэг олон асуудал бидний өмнө байна. 2017 оноос эдийн засаг сэргэж таван улирал дараалан өндөр өсөлттэй гарсан, төсвийн болон төлбөрийн тэнцлийн нөхцөл байдал эерэг байгаа зэрэг нааштай үзүүлэлт олон байгаа боловч би хувьдаа эдийн засаг бүрэн сэргэж хараахан амжаагүй байгаа гэж үзэж байгаа. Цалин тэтгэврийн нэмж болох боловч нийгмийн хүлээлтийн түвшинд их хэмжээгээр нэмэгдүүлэх боломж байхгүй хэвээр байгаа. Иймээс энэ асуудлыг ОУВС хүлээн авсан ч бодит нөхцөл байдлыг харгалзан шийдвэрлэх нь зүйтэй юм. Үүнийг зөвхөн улс төрийн шийдвэр талаас нь харж шийдвэрлэвэл алдаатай шийдвэр болж болох юм.

-Валютын сангийн хөтөлбөр хэрэгжиж байгаагийн нэг зорилго нь төсвийн алдагдлыг багасгах. Төсөв рүү чиглэсэн бодлогын хэрэгжилт нь ямархуу байгаа гэж та харж байна вэ?

-2017 оноос төсвийн үзүүлэлтүүд харьцангуй сайжирсан гэж үзэж байна. Өмнө байсан олон төсвийг нэг болгосон нь эрх баригчдын хамгийн түрүүн хийсэн зөв алхам байсан гэж харж байна. Төсвийн алдагдлын хувьд жил дараалан буурч байгаа нь төсвийн нөхцөл байдал сайжирч байгааг харуулж байна. Гэхдээ бидэнд нэн чухал байгаа болон ОУВС-гийн хөтөлбөрийн хүрээнд тавигдсан төсвийн бодлогын шинэчлэл, хариуцлага, сахилга батыг сайжруулах асуудал биднийг хүлээсээр байгааг хэлэх нь зүйтэй байх. Товчхондоо төсвийн нөхцөл байдал сайжирч байгаа боловч төсвийн бодлого, чанарын хувьд сайжруулах шаардлагатай байна.

-Төсөв дээр бид юуг анхаарвал эдийн засагт өгөөжтэй гэж та харж байна вэ?

-Төсвийн хувьд дээрх дээр нэмж хэлэхэд бид төсвийн иж бүрэн шинэчлэлийг хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна. Үүнд хамгийн чухал нь төсвийн зорилго, төлөвлөлтийг нийгэм, эдийн засгийн үр ашигт байдалд нийцүүлэн хийх асуудал юм. Одоогоор төсөв нь эдийн засгийн өсөлт болон төсвийн болон төсвийн тогтвортой байдлыг тухай хуулийн хэдэн шаардлагыг хангах хэлбэрээр хийгдэж байгаа нь учир дутагдалтай юм.

-Долларын ханшийг тогтворжуулах нь валютын сантай хэрэгжүүлж буй хөтөлбөрийн нэг зорилго. Энэ зорилго хэр биелж байгаа гэж харж байна вэ?

-Валютын ханш буурахгүй байгаа нь бидний хувьд гол асуудал болж байна. Учир нь эдийн засаг идэвхжихийн хэрээр импортын нөхцөл байдал нэмэгдэх хандлага болж байна. Мөн бидний эдийн засгийг төрөлжүүлэх, эдийн засгийн суурийг сайжруулах гол зорилтууд гадаадын хөрөнгө оруулалт, гадаад санхүүжилт, импортод суурилж хийгдэх нь тодорхой юм. Иймээс валютын ханшийн хувьд бид цаашид тодорхой хэмжээнд анхаарах хэрэгтэй. Ханшийн өнөөгийн байдлын хувьд хэдийгээр ханш буурахгүй жилийн үзүүлэлтээр өсөлттэй гарч байгаа боловч хөтөлбөр хэрэгжээгүй бол гэсэн хувилбартай харьцуулахад мэдээж сайн үзүүлэлт бөгөөд энэ агуулгаараа тухайн зорилт зохих түвшинд хэрэгжиж байна гэж үзэж байна.

-Долларын ханшийн сүүлийн үеийн өсөлтийн шалтгаан таныхаар юу вэ?

-Төсөв, санхүүгийн нөхцөл байдлыг харахад валютын ханшийн сүүлийн үеийн өсөлт нь нь цаг зуурын шинжтэй гэж үзэж болохоор байна. Гэхдээ үүний гол шалтгааныг би хувьдаа эдийн засгийн идэвхжлээс шалтгаалж байна гэж үзэж байгаа. Гадаад худалдааны нөхцөл байдлыг харахад эдийн засгийн идэвхжлийг илэрхийлэх импортын өсөлт ажиглагдаж байна гэж харж байна. Иймээс валютын ханш хэрхэх вэ гэдэг нь цаашид эдийн засгийн нөхцөл байдал, гадаад валютын урсгалын нөхцөл байдлаас шалтгаална гэж хэлж болох юм.

-Таван толгойн төсөл Засгийн газрын төлөвлөснөөр хөдөлж чадвал долларын ханш өнөөдрийнхөөс буурах боломжтой юу?

-Таван толгойн төслийн хувьд улстөржилт хэтэрсэний улмаас өнөөг хүртэл зохих түвшинд хүртэл ажиллаж чадсангүй. Уг нь боломжтой бол цаг алдалгүй хөдөлгөх хэрэгтэй байна. Хэрвээ энэ төсөл яригдаж буй хувилбараар хэрэгжиж чадвал богино, урт хугацаанд валютын ханшид эерэгээр нөлөөлөх нь тодорхой юм.

-Инфляци төв банкны зорьсон найман хувьдаа баригдахгүй гэж үзэх эдийн засагч цөөнгүй байна. Инфляци өсөх ямар нэг эрсдэл анзаарагдаж байна уу?

-Монгол Улсын хувьд эдийн засгийн нөхцөл байдал инфляци нь харьцангуй эерэг хамааралтай байсаар ирсэн. Эдийн засаг идэвхжиж сэргэхийн хэрээр инфляци нэмэгдэх хандлага ажиглагдаж байдаг. Хөгжиж буй орны хувьд энэ нь байх үзэгдэл юм. Иймээс миний хувьд тийм магадлал бий гэдэгтэй санал нэг байна. Үүнийг хавраас хойш боломжоороо сануулахыг оролдож байна. Хэдийгээр цалин, тэтгэвэр зохих хэмжээнд нэмэгдэж чадахгүй байгаа боловч эдийн засгийн өсөлтөөс бий болсон нөлөөлөл нийгмийн тодорхой хэсэг нь эерэг нөлөө үзүүлэх, эдийн засаг сэргэж байгаатай холбоотой инфляцийг нэмэгдүүлэх нөлөө байх боломжтой юм.

-Монголбанкны мөнгөний бодлого дээр таны санаа оноог сонсмоор байна. Олзуурхах зүйл нь юу байна, анзаарахаас аргагүй асуудал нь юу байгаа бол?

-Мөнгөний бодлогын хувьд миний байр суурь эерэг байгааг хэлэх хэрэгтэй байх. Төсөв мөнгөний бодлогын хувьд энэхүү эерэг байр суурь маань өмнөхтэй нь харьцуулсан байдлаар гараад байгаа хэрэг л дээ. 2012-2016 онд мөнгөниий бодлого, төсвийн нэгэн адил олон урсгалаар хэрэгжиж байсан нь мөнгөний удирдлагыг алдагдуулсан гэж үздэг. 2017 оны мөнгөний бодлогоос эхлэн тэдгээр “Уламжлалт бус” мөнгөний бодлогыг зогсоох, Монголбанк төсвийн шинжтэй санхүүжилт хийх зэрэг асуудлыг зогсоосон зэргийг онцлох хэрэгтэй байх. Ингэснээр мөнгөний нийлүүлэлт буураагүй. Харин ч сүүлийн үед нэмэгдэж байгаа байдал нь мөнгөний хэт хатуу бодлого барьсан үзэх боломжгүйг харуулж байна. Мөнгөний бодлогын хүрээнд анхаарах гол асуудал нь мөнгөний бодлого нь эдийн засгийн өсөлтөд хэрхэн нөлөө үзүүлж байгаа болон инфляцийн зорилт болон байгаа түвшин нь эдийн засгийн бодит нөхцөл байдалтай нийцэж байгаа эсэх зэрэг чанарын асуудлуудыг авч үзэх хэрэгтэй байх. Одоо бол бид төсөв мөнгөний бодлогын хүрээнд тоон гэхээсээ бодлогын шинэчлэлүүдийг хийх шаардлагатай байна. Мөн Монголбанкнаас саяхан гаргасан өрхийн орлого болон зээлийн харьцааг тогтоож өгсөн явдал нь хэрэглээ болон өрхөд ирэх зээлийн дарамтаас гадна эдийн засаг дахь мөнгөний удирдлагад ихээхэн ач холбогдолтой гэж харж байна.

-Зээлийн хүүг бууруулахын тулд хамгийн түрүүнд хийх алхам гэвэл та юуг онцлох вэ?

-Энэ асуудлыг сүүлийн жил гаруй бараг нийгмээрээ хэлэлцсэн тул товч хариулт өгье. Зээлийн хүүг бууруулах тулд эдийн засгаа сайжруулах л шаардлагатай. Өнөөдөр бид дан үр дүн, шинж чанарыг харж, ярьсаар цаг алдаж байна гэж би хувьдаа үздэг. Одоо зээлийн хүү яагаад өндөр байгаа гэдэг шалтгааныг нь олж түүнийг залруулах шаардлагатай. Үүний хамгийн гол шалтгаан нь эдийн засгийн сул дорой байдал, иргэдийн амьжиргаа муу байгаа байдал юм. Түүнчлэн эдийн засгийн хамт цогц хэрэгжүүлэх бусад зүйлсийг анхаарах шаардлагатай. Сүүлийн үед яригдаад байгаа зээлийн хүүг бууруулах цогц стратеги арга хэмжээ хэрэгтэй гэдэгтэй санал нэг байна.