“Харш” хамтлагийн дуучин Бааска буюу Сэрчмаагийн Баасандоржтой ярилцлаа.

---

-Та урлагт хүүхэд байхаасаа л хөл тавьсан. “Улаан бүч” чуулгаас урлагийн зам мөр тань эхэлсэн болов уу?

-Миний урлагийн зам мөр яалт ч байхгүй “Улаан бүч” чуулгаас эхэлсэн. Мэдээлэл радио телевизийн улсын хорооны дэргэд хүүхдийн “Улаан бүч” чуулгыг Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн нэрт хөгжмийн зохиолч Төмөрийн Чимэддорж санаачлан байгуулсан түүхтэй. Тэр чинь 1979 он. Олон улсын хүүхдийн жил байлаа. Чимэддорж гэж тэр мундаг хөгжмийн зохиолчийг “Ургацын далай”, “Нас тогтох сайхан” гээд олон дуугаар нь хүмүүс мэднэ. Мөн Монголын орчин үеийн страдын урлагийн тулгын чулууг тавьсан “Баян Монгол” чуулгыг байгуулсан гэдгээр нь урлагт хайртай хүмүүс хүндэтгэлтэй ханддаг. Чимэддорж багш урлагийн төлөө өөрийгөө тэгж зориулсан нуруутай, буурьтай сайхан хүн байлаа. “Манай гариг баярласаар”, “Цэнгэлийн орон” гээд дан хөгжмийн бүтээлүүд, хүүхдийн магтуу дуу олныг бичсэн дээ.

Энэ хүний удирдлагад миний бие таван жил болсон. “Улаан бүч” чуулгад “Аяны шувууд”, “Гэрлэж амжаагүй явна” киноны дуу гээд олон сайхан дууны хөгжим бичсэн төрийн шагналт Зундуйн Хангалын төрсөн эгч Оюун гэж хүн бидний багш байлаа. Мөн Зундуйн Зундарь бас л бидний хайртай багш байлаа. Бат-Өлзий гавьяатын төрсөн эгч Осорын Сарантуяа гэж багш маань байна. Урлагийн гэр бүлээс тодорсон тэр эрхэм хүн “Улаан бүч” чуулгад миний концертмейстер байсан бол дараа нь Соёл урлагийн их сургуулийн дуулаачийн ангид ороход мөн л миний багш байсан. Осор гэж мундаг жүжигчний хүүхэд шүү дээ. Манай “Улаан бүч”-ээс сор болон гялалзсан урлагийн одууд төрөөгүй. Анхны дөчөөд хүүх-дээс би “Харш” хамтлагийн дуучин гээд явж байна. Бүх цэргийн дуу бүжгийн чуулгын дуучин Болормаа гэж байлаа. Баасанжаргал гэж ардын дууг сайхан дуулдаг дуучин одоо Польшид амьдарч байгаа. Урлагаас гэвэл ийм хүмүүс байна.

Урлагийн мөр хөөгөөгүй ч гэсэн амжилттай яваа мундаг хүмүүс бий. Төрийн өмчийн хорооны дарга байсан Баярсайхан байна, Хашчимэг гэж хошууч цолтой, хүүхдийн байцаагчаар олон жил ажилласан бүсгүй байна. Ирэх жил чуулгын маань 40 жилийн ой тохиож байгаа. “Харш” хамтлагийн 30 жилийн ой мөн тохиож байна.

-Ерээд оны эхээр та СУИС-ийн дуулаачийн ангид орсон байдаг. Танай ангийнхан гэвэл поп Сараа, Алтанцэцэгээс аваад ёстой нөгөө урлагийн сорууд чинь байгаа даа?

-Наян хоёр онд наймдугаар ангиа төгсөөд багшийн сургуулийн соёлын ангид элсэж суралцсан. “Хөвөн зөөлөн цасан ширхэг хацар дээр чинь буулаа хайрт минь, Хүйтэн цасан хайрав уу гэтэл хайлан урслаа хонгор минь” хэмээх “Дөрвөн улирал хоёр амраг”-ийг дуулдаг Галхүү гэж мундаг дуучнаар онолын хичээл заалгаж явлаа. Ингээд ерэн хоёр онд хорин таван настай нөхөр СУИС-ийн оюутан боллоо. Тэр үед чинь хорин дөрвөн наснаас дээш настай хүмүүсийг оруулахгүй гэдэг байв. Тийм болохоор паспортоо нууж, насаа дарж байгаад шалгалт өгсөн. Овор багатай болохоор багш нарт залуу харагдсан байлгүй. Хөдөлмөрийн баатар Ц.Пүрэвдорж гуай, мөн одоогийн хөдөлмөрийн баатар Г.Хайдав гуай, зууны манлай Х.Уртнасан гуай, гавьяат Д.Жамьянжав гуай аваргууд шалгалт авсан. Би тэнцчихлээ, гэтэл 25-тай гэдэг асуудал гараад ирдэг юм. Нөгөө аваргууд чинь “Энэ хүүхдэд материал байна.

Авьяастай юм байна, цаашаа явна аа” гэж хэлээд нас харгалзалгүй элсүүлж билээ. Ингээд хорин таван настай амьдрал хэдийнэ үзчихсэн, авгай хүүхэдтэй болчихсон луухгар нөхөр дөнгөж сургуулиа төгсөөд ирж байгаа 18-тай охид хөвгүүдтэй нэг анги болсон. Манай ангийнхан гэвэл дуурийн Б.Эрдэнэтуяа гавьяат байна, поп Сараа байна, поп дива гавьяат Ж.Алтанцэцэг байна, “Тэнгисийн цагаан бороо”-гийн Б.Мягмарсүрэн байна, Д.Ширмэнтуяа гавьяат байна. Ардын дууны Г.Бямбажаргал, “Элкондр”-ын Жаргалсайхан, “Цэцгэн зүйрлэл”-ийн Н.Гантулга гээд Монголын урлагт нэртэй мөртэй яваа одууд нэг анги байсан. Сараа манай дээд ангид байсан ч дунд нь жилийн чөлөө авч сургуулиа өнжөөд манай ангид орж ирж байсан. Бидний дундаас өнөөдөр таван гавьяат төрөөд байна.

Ангийнхнаараа би үнэндээ бахархдаг. Удахгүй миний уран бүтээлийн тоглолт болно. Уг тоглолтод дуурийн Эрдэнэтуяатайгаа ч, Сараатайгаа ч, Алтанцэцэгтэйгээ ч дуулна. Эрдэнэтуяа бид хоёр Шарав гуайн “Аав ээж хоёр” сонгодог дууг дуулна. Ангийнхан маань надад хайртай байдаг юм. Таван жил хамтдаа бужигнасан болохоор арга ч үгүй биз дээ.

-Тэрхүү таван жилийн дурсамжаасаа хуваалцаач?

-Лекцэнд бүгдээрээ цуглаж аваад сууна. Гоо зүй, англи хэл, урлагийн түүх гээд хичээлүүд орно. Эрдэнэтуяа, Сараа энэ хэд англи, орос хэлэнд мундаг. Сараа чинь бүр унаган орос хэлтэй хүн. Сарантуяагаас би хичээлээ их хуулна. Манай хүн ч надад хуулуулна. Оюутан байхдаа би чинь орой үдэш бааранд дуулж хэдэн төгрөг олдог байлаа. Шөнөжингөө бааранд дуулаад маргааш нь хичээлдээ ирэхээр юу ч ойлгохгүй. Тэгээд л Сараа руугаа харна, түүнээс будаа иднэ. Тэрхүү дурсамжаа бид хоёр ярих дуртай. Шалгалтанд Сараа байхгүй бол би дууслаа л гэсэн үг. Оюутан насны аль ч хөгжөөнтэй, инээд наргиантай өдрүүдийг хэлж барах билээ. Сэлэнгийн Хүдрийн сангийн аж ахуйд намрын ажлаар явлаа. СУИС-ийн ихэнх оюутнууд оччихсон байсан. Дуурийн театрт ажиллаж байсан Батцэрэн гэж Дорнодын буриад багш биднийг хариуцан явж байв. Намрын ажилд би тогооч хийнэ. Манай гэр бүлийнхэн хоолонд гаргуун. Ээж маань нийтийн хоолны хүн байсан. Бид эхээс есүүлээ, бүгдээрээ л хоол сайхан хийнэ.

Сангийн аж ахуй дээр юм юм л болно. Амбий, Бооёо гээд кино драмын ангийнхан хамт явж байсан. Амбий маань үтрэмийн талбай руу гахай хөөж оруулаад түүнийгээ нударч надаар гахайн махтай цуйван сэгсрүүлж л байлаа (инээв). Үтрэмийн дарга гахай аллаа гээд асуудал дэгдээдэг юм. Тэгтэл Амбий, Бооёо тэр хэд “Үтрэмийн талбай руу орсон гахайг алаарай гэж та өөрөө хэлсэн биз дээ” хэмээн амыг нь таглаж байсан. Тэгж л зүггүйтэж явлаа даа. “Ус мөрөн олон чиг”, “Аав ээж хоёр минь” гээд олон шилдэг дууг дуулж амьдруулсан хүчирхэг дуучин гавьяат П.Ганбатын ангийнхан тэгэхэд бас л хамт явсан юм. Манай дээд анги л даа. Одоо Америкт байгаа дуучин Саран, Баярмаа гавьяат гээд тэдний ангийнхнаас бас л шилдгүүд төрсөн шүү. Ганбат гавьяатын ангийнхан, манай ангийнхан байх тэр үед Соёл урлагийн их сургуулийн алтан он жилүүд нь байж дээ гэж боддог.

-Таныг “Харш”-ийн Бааска л гэдэг. Ингэхэд хамтлаг байгуулагдсан түүхээс ярихгүй юу?

-1987 онд Тээвэрчдийн соёлын ордон гэж байхад Зундуйн Зундарь “Одод” нэртэй хамтлаг байгуулаад нэг хэсэгтээ л бужигнуулсан. Ингээд хоёр жилийн дараа буюу наян есөн онд “Одод” маань “Харш” нэртэй болсон. “Харш”-ийн түүх Монголын страдын хөгжмийн загалмайлсан эцэг Зундарь багштай минь холбогдоно. “Соёл-Эрдэнэ”-ийн “Сэтгэлийн жигүүр”, мөн “Ар цармын цэцэг” гээд зуун дамжигдан дуулах олон шилдэг дууг багш минь бүтээсэн. Одоо тэр тухай ярьдаг, дурсдаг хүн цөөрч дээ. Би багшийнхаа “Хунгийн дуу”, “Зөвхөн чи мэднэ”, “Бүжин” гээд олон дууг нь дуулдаг, хориод дууг нь дуулж радиогийн алтан фондод бичүүлж байсан. Дорнодын Энхтүвшин гэж залууг ерэн нэгэн онд хамтлагтаа татаж оролцуулсан. “Хос залуус гэдэг аз жаргалтай, хоёулаа бүхнээс дутахгүй ээ хайрт минь…” гэх энэ сайхан дууны хөгжмийг бичсэн залуу юм. Уг дууны шүлгийг Баатархүү гэж манай бөмбөрчин байсан залуу бичсэн түүхтэй. Энэ дууг хамгийн анх би дуулсан. Өнгөрсөн гучаад жил энэ дуу миний нэрийн хуудас болж явна. “Хос залуус”-ыг бичдэг Энхтүвшин бид хоёр мянгаад оны эхэн үеэр Монголын зохиолчдын эвлэлийн гүйцэтгэх захирал яруу найрагч Саруулдалай найзыгаа бараадаж зохиолчдын хороогоор орж гардаг, өрөө түрээсэлж уран бүтээлээ хийж байсан үе ч бий дээ. Энхтүвшин минь өнөөдөр бидний дунд алга. Гэвч хайртай хосууд, оюутан залуус дууг нь дуулаад алхалж явахад баяр төрдөг.

-“Би чамд хайртай” киноны Үрлээгийн дүрээр ард түмний танил болсон жүжигчин Пүрэвмаа таны төрсөн эгч юм билээ. Хүмүүс тэр бүр мэддэггүй байх шүү?

-Пүрэвмаа эгч бид хэд чинь Сэрчмаа гэж ээжээрээ овоглосон. Манай аав Пүрэвжавын Дашдорж гэж одоо ерэн нас руу дөхөж яваа сайхан буурал бий. “Би чамд хайртай”-гийн Үрлээг миний төрсөн эгч гэдгийг хүмүүс нээрээ тэр бүр мэддэггүй байх. Нэг гэр бүлээс тодорсон урлагийн хүмүүс гээд зураг хөрөгтэй мэдээлэл цацагдсан. Тэгэхэд эгч бид хоёрын зургийг хараад хүмүүс “Хүүш ээ, та чинь Үрлээгийн дүү юм уу” гээд байж билээ. Эгч маань оюутны ширээнээс гараад Хүүхэлдэйн театрын жүжигчин байхдаа 23 настайдаа Үрлээгийн дүрийг бүтээж байсан. Өөрөө овор багатай болохоор арван жилийн сурагч охины дүрд тоглосон. Тэр үед нь би оюутан байлаа. Манайх Хорооллын хоёр өрөө байранд байсан. “Би чамд хайртай” кино гарсны дараа нэг хэсэг манай хаалгыг залуучууд амраагаагүй. Бүгд л Үрлээд дурлаад сүйд болсон. Ямар сайндаа ээж минь “Хүүхдүүд ээ, наад хаалгаа онгорхой орхичих. Өдөржин хонх дуугараад хэцүү юм” гэж байхав. Тэгж л манай эгчийг залуучууд эргүүлж байсан. Үрлээг хөөрхөн царайтай, гоё нүдтэй гэдэг. Үнэндээ манай эгч царайлаг. Ээжийг минь дуурайсан. Манай ээж чинь ямар гоё нүдтэй, царайлаг, сайхан сэтгэлтэй гоё хүн байсан гэж бодно. Миний амьдралын утга учир ээж минь байсан. Би бол ааваасаа илүү ээждээ хайртай хүн юм.

-Удахгүй болох тоглол-тынхоо тухай сонирхуулахгүй юу?

-Энэ сарын 30-нд Соёлын төв өргөөнд “Яг ийм” нэртэй уран бүтээлийн тоглолтоо үзэгч олондоо хүргэнэ. СУИС-ийн ангийнхан оролцох талаар дээр би хэлсэн. Миний хувьд 25 дуу дуулахаар төлөвлөөд байна. Намайг сонсдог түмэндээ ингэж л тайлангаа тавья гэж бодсон. “Чингис хаан”-ы Жагаа, Ариунаа, Энхманлай гээд Монголын рок попын аваргууд бүгд ирнэ. Рок поп ч гэлтгүй зохиолын дууныхан ч надад хайртай байдаг.