Өнгөрөгч наймдугаар сарын 31-ээс есдүгээр сарын 31-ний хооронд Гаалийн холбооны гишүүн орнууд болох ОХУ, Беларусь, Казахстан зэрэг улсын мал, эмнэлэг хорио цээрийн албаны арав гаруй хүн манай улсад ажиллаж, дээрх улсууд руу мах экспортлохоор зэхэж буй манай 12 үйлдвэрт шалгалт хийсэн байна. Шалгалтын дүнд “Преком”, “Эрдмит” гэх хоёр компани л тэнцсэн байна. Уг шалгалт нь жил бүр хийгддэг бөгөөд өнгөрсөн жил 14 үйлдвэр хамрагдаж, мөн хоёр нь л тэнцэж байсан юм.

Тиймээс өнөө жилийн шалгалтын талаар болон цаашид дээрх үйлдвэрүүд ямар бэлтгэл хангасан байх талаар өчигдөр Үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн яам болон Мал эмнэлэг үржлийн газар, МХЕГ хамтран мах экспортлогчдод сургалт зохион байгуулсан билээ.

Гаалийн холбооны орон буюу дээрх орны төлөөлөгчид манай оронд ажилласан шалтгаан нь тус холбооны улсуудын байгуулсан Евро Азийн эдийн засгийн комиссын шийдвэрийг хэрэгжүүлэхтэй холбоотой ажээ. Тодруулбал, дээрх орнуудад мал эмнэлэг ариун цэврийн нэгдсэн арга хэмжээ хэрэгжүүлэхийн тулд бүтээгдэхүүн экспортолж байгаа улсуудын үйлдвэрт ч тодорхой хяналт, шалгалт хийх ёстой байдаг байна. Энэ нь дээрх комиссын 2010 оны зургадугаар сарын 18-ны өдрийн 317-р тоот тогтоолын дагуу хийгддэг бөгөөд таван баримт бичиг, гурван техникийн горимыг дагаж мөрдөхөөр тогтоосон байдаг байна. Өөрөөр хэлбэл, эдгээр журмуудыг манай махны үйлдвэрүүд хэрхэн мөрдөж байгааг шалгасан гэсэн үг юм.

Дээрх горимуудын эхэнд мах экспортлогч компаниуд нь юуны түрүүнд тухайн улсынхаа “Махны хяналтын дүрэм”-ийн дагуу холбогдох төрийн байгууллага, хяналтын байгууллагаар хянуулан магадлагаанд орсон байх шаардлагатай байдаг байна. Уг шалгалтын дүнд шалгалтад хамрагдсан аж ахуй нэгжүүдэд “ААА”, “АА” зэрэглэл тогтоож, албан ёсны хувийн дугаар бүхий итгэмжлэл олгодог байна.

“ААА” зэрэглэлийн үйлдвэр гэдэг нь дотоодын болон олон улсын зах зээлийн стандартын шаардлагад бүрэн нийцсэн барилга, байгууламж, тоног, үйл ажиллагааны горимтой үйлдвэрийг хэлдэг бол “АА” зэрэглэлийн үйлдвэрийн дотоодын зах зээлд бүтээгдэхүүнээ нийлүүлэхээс гадна хоёрдогч орны эрх бүхий байгууллагын зөвшөөрлөөр зөвхөн тухайн оронд экспортын үйл ажиллагаа явуулах эрхтэй үйлдвэрийг хэлдэг байна.

Манай үйлдвэрүүдийн хувьд хоёр нь л “АА” зэрэглэлийг авах эрхтэй болсон бөгөөд ингэснээр шууд мах экспортлох эрхтэй болсон гэсэн үг биш гэнэ. Дээр хэлсэнчлэн одоо тэд дахин ОХУ-ын Мал эмнэлэг, ургамал хорио цээрийн хяналтын газарт хандах юм. Тодруулбал, эдгээр хоёр үйлдвэрийг аттестатчлалд хамруулах тухай хүсэлтийг манай Мал эмнэлэг, үржлийн газраас албан ёсоор хүргүүлнэ. Уг хүсэлтийг хүлээн авч мах, махан бүтээгдэхүүн экспортлоход тавигдах шаардлага хангаж байгаа эсэх талаар эхний ээлжинд асуумж, судалгаа, лавлагаа авах бөгөөд улмаар тухайн орнуудаас хөндлөнгийн экспертүүдийг томилон манайд нарийвчилсан хяналт шалгалтыг хийнэ. Зөвхөн энэ хяналт шалгалтад тэнцсэн тохиолдолд манай “Преком”, “Эрпмит” компаниуд нь дээрх гурван оронд бүтээгдэхүүнээ гаргах боломжтой болох ажээ. Өөрөөр хэлбэл, хоёр, гурван “даваа” давж байж мах экспортлох эрхтэй болох юм байна.

Харин шалгалтад тэнцээгүй арван үйлдвэрийн тухайд тийм ч “том” зүйл дээр унаагүй тухай Мал эмнэлэг үржлийн газрын мэргэжилтэн Ш.Мөнхтөр хэлж байна лээ. Өөрөөр хэлбэл, бүтээгдэхүүн тээвэрлэж байгаа автомашинаа бүрэн ариутгаагүй эсвэл зөөвөрлөх үйл ажиллагаа жигд бус гэх мэтчилэн аар саар зөрчлийн улмаас дахин шалгалтад орохоор болсон байна.

Гаалийн холбооны орны тухайд манайхаас мах авахдаа эрүүл ахуй талаас нь нэлээд анхаарч буйгаа хэлсэн байна. Ингэхдээ хорио цээрийн бүсээс ирсэн эсэхийг онцгой шалгасан байна. Манай улсын Засгийн газраас 834 дүгээр журам баталсан бөгөөд уг журамд хорио цээрийн бүсийг нарийвчлан заасан юм. Уг журамд зааснаар баруун бүсийн долоон аймаг, хяналтын бүс буюу Орхон, Дархан аймгуудаас үхэр, адууны мах бэлтгэж болно. Харин зүүн аймгаас зөвхөн адууны мах бэлтгэх боломжтой ажээ.

Түүнчлэн экспортолж буй мах нь бүх шалгалтын байгууллагын зэрэглэлийн тамга тэмдэгтэй байх, сав баглаа боодол нь дахин ашиглах болон сэргээн засварлах боломжгүй байх зэрэг шаардлагыг тавих юм байна.

Нөгөө талаас үхэр гэхэд эрсдэлт бүсэд хамаарахгүй газраас бэлтгэсэн байхаас гадна тус бүс нутагт мялзан, цээж, бруцеллёз өвчин сүүлийн 24 сар, шүлхий өвчин нэг жил гараагүй байх, адууны хувьд дугаар, тэмдэг, мал, эмнэлгийн албаны тэмдэгтэй байхаас гадна адууны сахуу өвчин сүүлийн 36 сар, боом өвчин 20 хоног гараагүй байх шаардлагыг тавьж байгаа ажээ.

Нөгөө талаас тухайн нядалгаанд орж буй мал нь нядалгаанд орохын өмнө болон орсны дараахь мал эмнэлэг, ариун цэврийн үзлэгт заавал хамрагдсан байх ёстойг ч хэлсэн байна.

Харин манай үйлд­вэрүүдийн хувьд эд­гээ­рийг биелүүлэх бү­рэн боломжтой бөгөөд энэ удаагийн шалгалтад тэнцээгүй аж ахуйн нэгжүүд дахин хүсэлт гаргаж, хоёр дахь удаагийн шалгаруулалтад хамрагдах боломжтой ажээ.

Т.ГЭРЭЛ