ӨДРИЙН СОНИНЫ АРХИВААС……..

---

 

Монгол Улсын хүний гавьяат эмч, Эх нялхсын эрдэм шинжилгээний тө­вийн эмэгтэйчүүдийн кли­никийн зөвлөх эмч Д.Сүхээ­тэй уулзаж ярилцлаа.

---

–Хүний гавьяат эмч цол хүртсэнд тань баяр хүргэе?

-Их
баярлалаа. Төрийн өндөр шагналыг хүлээж авсан­даа үнэхээр их баяртай байна. Гэхдээ энэ шагнал зөвхөн миний гавьяа биш л дээ. Надтай хамт ажилладаг хамт олон, нэг баг болж ажил­ла­даг эмч нар, миний олон шавь, надаар үйлчлүүлдэг эмэгтэйчүүдийн л буян гэж бодож байна. Би чинь Мон­голын эмэгтэйчүүдийн эмч нарын дийлэнхийнх нь багш гэгддэг болохоор олон шавь­тай хүн л дээ. Тийм учраас энэ шагнал маань нэг талаас хамтын бүтээл юм.

–Таныг эмэгтэйчүүдийн эмч. Гэхдээ илүү нарийн мэргэшсэн гэж сонссон юм байна?

-Би
эмэгтэйчүүдийн эмч хүн. Эмэгтэй хүний өндгөвч даавар ялгаруулж байдаг. Жирэмслэлт, зан төрх, гадаад илрэл, сарын тэмдгийн мөч­лөг, нөхөн үржихүй зэрэг энэ бүх үйл ажиллагааг зохи­цуулж байдаг гол дааврууд тэндээс ялгардаг юм. Өнд­гөвчний ажиллагаа жаахан хямрахад л даавруудын тэнц­вэрт байдал алдагддаг. Үүнийг судалж, тод­руулж, даав­рын эмчилгээ хийхийг до­тоод шүүрлийн судлал гэдэг. Би энэ чиглэлээр ажил­ладаг.

–Та аль аймгийнх вэ?

-Би
Завхан аймгийн Урга­мал сумын хүн. Мэндэлсэн газар минь Ургамал сум.

–Эмчийн ажлын гараа­гаа хаанаас эхэлж байв?

-1969 онд Анагаахын дээдийг төгсөөд Нийслэлийн II амаржих газар буюу одоо­гийн II төрөх эмнэл­гээс л ажлын гараагаа эхэлсэн. Эх барих эмэгтэйчүүдийн эмчээр хуваарилагдаж очсон.

Түүнээс хойш одоог хүр­тэл эмэгтэйчүүдийн эмч гэдэг ажлаасаа ганц ч удаа холдож үзсэнгүй. 44 дэх жилдээ ажиллаж байна.

–Анагаах ухаанд олон төрөл чиглэл, салбар бай­хад чухам яагаад эмэгтэй­чүү­дийн эмч болохоор шийдсэн юм бэ?

-Оюутан
байхад хичээл дээр төрөлтийн агшныг үзүүл­нэ, жирэм­сэн эмэгтэйчүүдийг харуул­на. Жирэмсэн эмэгтэй­чүүдийн даралт ихэсч хаваг­наад хүнд­рэлүүд их гардаг. Архаг хууч өвчингүй жирэмсэн эмэгтэйчүүдэд хүртэл иймэр­хүү хүндрэл гардгийг хараад тэр үед “Яахаараа эрүүл бай­сан ч ингээд хүндрээд байдаг юм бол. Эмэгтэйчүүдийг эрүүл байлгаж байж л эдгээр хүндрэлүүдийг багасгаж бо­лох юм байна” гэж боддог байлаа.

Социализмын үед чинь дур зоргоороо “Би тийм, ийм ажил хийнэ” гэж шийдэж бо­лох­гүй. Очиж ажилла гэхээр нь II төрөхөд хуваарилагдсан нь тэр. Би тэнд их л баяртай очиж билээ. Очсон өдрөөсөө л жижүүрээ хийгээд, эх ба­риад ажлаа хийж эхэлсэн дээ.

–Та Москвад эмэгтэй­чүү­дийн эмчээр ажиллаж байсан билүү?

-Манайх
гэр бүлээрээ Моск­­­ва руу явсан юм. Тэнд зургаан жил амьдарсан. Моск­­­вад очингуутаа Эрүүл мэндийн яаманд нь “Би нөх­рөө дагаад удаан хугацаа­гаар амьдрахаар ирлээ. Мэр­гэжлээрээ ажиллах хүсэлтэй байна” гэж хүсэлт гаргасан чинь сарын дараа намайг тус хотын Эмэгтэйчүүдийн 51 дүгээр эмнэлэгт ажилд оруул­сан.

Монголд ажиллаж бай­гаад Орост очиж ажиллахад манайд тийм ч юм нь дутуу юм байна, ийм юм нь ч болдоггүй байж гэдгийг сайн ойлгосон. Тэгээд эх орондоо буцаж ирээд Анагаах ухааны дээд сургуулийн Эх барихын тэн­химд багшилсан даа. 1991-1997 он хүртэл дандаа мэр­гэ­жил дээшлүүлэх эмч нарт багшилсан. Би хойноос ирээд Эх нялхсын төвийн Эмэгтэй­чүү­дийн дотоод шүүрлийн тасгийг анх байгуулалцаад тэндээ зөвлөх эмчээр ажил­ласан юм. Тэгэхээр багшаар ажиллахын зэрэгцээ эмчийн ажлаа орхиогүй гэсэн үг л дээ. Эмчийн ажлаасаа би ерөө­сөө салаагүй байгаа юм.

–Орос бүсгүйчүүд өв­лийн дүн хүйтнээр нимгэн трикотой л гүйж яваа харагд­даг. Харин манайхан охид, бүсгүйчүүддээ доо­роо­соо даарч болохгүй гэж захидаг шүү дээ?

-Орос,
монгол эмэгтэйчүү­дийн өвчлөл төстэй. Гэхдээ үрэвсэлт өвчний тархалт орос эмэгтэй­чүүдийн дунд бага байдаг юм. Харин ма­найд эмэгтэйчүүдэд үрэвсэлт өвчний тархалт арай их.

–Цаг ууртай холбоотой юу?

-Манай
эмэгтэйчүүдийн бөөрний үрэвсэл их шүү дээ, одоо ч гэсэн. Тэр нь цаг уурын байдалтай холбоотой. Бөөр­ний үрэвсэл, эмэгтэйчүүдийн үрэвсэл ойролцоо л яваад байдаг юм. Эрс тэс цаг уурын нөхцөл үүнд нөлөөтэй.

Эмэгтэйчүүдийг ерөнхийд нь авч үзвэл эрүүл байх дүр зураг нь манайд муу л даа. Одоо энэ тал руу нэлээд ажиллаж байгаа.

Намайг залуухан эмч бай­хад эмэгтэйчүүдээ сайн, хэ­вийн төрүүлэх, жирэмсний хянал­тад л бүх анхаарлаа хан­дуулдаг байсан. Эмэгтэй­чүүд судлал манайд нэлээд хоц­рогдолтой байсан шүү. Үрэвслийн талын өвчнүүдийг судалж, энэ талаар хийж бай­сан ажлууд байдаг л юм. Үрэвслийн эмчилгээг л их хий­дэг байж. Харин дотоод шүүр­лийн судлалын салбар манайд байгаагүй. Угаасаа энэ салбар маш залуу салбар шинжлэх ухаан юм байхгүй юу.

–Эмэгтэйчүүд “Хүүхэд хүсээд байхаар хүүхэдтэй болохгүй байна. Тоохгүй орхичихоор жирэмсэлдэг” гэж ярьцгаадаг. Энэ ямар учиртай юм бэ?

-Сэтгэлзүйтэй холбоотой. Үргэлж л нэг юманд санаа зовж, тэр зүйл рүүгээ хэтэр­хий хазайгаад байхаар стресс үүсгэдэг. Толгойдоо нэг л юмыг ажиллуулаад бай­хаар нөгөө нарийн удирдлага нь хоцорч үлдээд байдаг. Маш нарийн зохицуулгаар сарын тэмдгийн үйл ажилла­гаа явагддаг юм шүү дээ. Энэ зохицуулга аль нэг түвшиндээ жаахан л алдагдахаар тэр үйл ажиллагаа хямардаг.

-II амаржих газарт очоод анхны хүүхдээ эх барьж авсан тэр мөч таны хувьд мартахын аргагүй дурсамж байдаг байх аа?

-Хүүхэд
ингэж төрдөг юм, анхны хүүхдээ ингэж эх барьж аваарай гэдгийг анх оюутан болж эхэлсэн цагаас минь л толгойд хийж өгдөг. Гардаад хийхгүй ч нүдээрээ харсаар байгаад дасчихдаг юм.

Би анхны хүүхдээ гардаж аваад нэг их сандраагүй. Мэс ажилбар хийх, эхэсийг гараар авах үед сандарна аа, сандарна.

Нэг удаа эх цус алдаад, эхэс нь салдаггүй. Эхэсийг гараараа авахдаа сандраад болдоггүй. Тэгэхээр нь жижүү­рийн ахлах Эрдэнэжав эмчээ дуудсан чинь байдаггүй, гараад явчихаж. Ахлахаа байхгүй байна гээд өнөө хү­нээ орхиод гараад явж болох­гүй. Тэгээд л нэг юм бүхнийг ном ёсоор нь хийгээд дуусга­чихаад байж байтал Эрдэнэ­жав гуай орж ирээд “Чи намайг байсан байгаагүй чадах л байсан юм байна ш дээ” гээд инээж билээ.

–Олон жил үр хүүхдийн хүслэн болсон гэр бүлүү­дэд хүүхэдтэй болоход нь тусална гэдэг их буян юм?

-Үргүйдэлтэй гэх эмэгтэй­чүүд миний үзлэгийн дийлэн­хийг эзэлдэг. Хүүхэдтэй бо­лохгүй байна, эхний хүүхдээ төрүүлээд арав гаруй жил боллоо, дахиад жирэмслэх­гүй байна гэх бүсгүйчүүд их байдаг.

Бидэнд хандсан бүсгүй­чүүдийн 63-64 хувь нь жирэм­сэлж байгаа. Түүнээс цааш хувьд нь нарийн технологи шаарддаг.

–Одоо үед эмэгтэйчүүд эрүүл мэнд, нөхөн үржи­хүйн талдаа ихэд анхаар­даг болсон шиг санагддаг?

-1970-аад оны үед чинь умайн хүзүүний улайлт, хав­дар болчих эрсдэлтэй хэсгийг л барьж авч эмчилнэ. Түүнээс цаашхийг нь эмчилж чаддаг­гүй л байсан. Одооных шиг эмэгтэйчүүдийн эмнэлэг гэж байсангүй. Өдөржингөө жирэм­сэн эмэгтэйчүүдээ үзээд, хяналтыг нь хийгээд үдээс хойш эмэгтэйчүү­дийн үзлэг хийнэ. Шинжилгээ муу­тай л байлаа. Тэр үед хэцүү л байдаг байсан.

–Эх баригч эмч нар жи­рэм­сэн эх, нярайтай хатуу ширүүн харьцахаас эхлүү­лээд элдэв янзын л юм дуулдах болж. Та ахмад, гавьяат эмчийн хувьд энэ талаар ямар бодолтой явдаг вэ?

-Эмч
хүн юмны ирмэг дээр л явдаг. Жаахан анхаарал сэрэмж алдахад, нэг асуум­жийг асуулгүй өнгөрөхөд л асуудал үүсдэг. Сүүлийн үед яригдаад байгаа эмч, эм­нэл­гийн ажилтны ёс зүй бол бидэнтэй холбоотой. Хүүх­дийг халуун усанд түлэх, гэм­тэл учруулна гэдэг чинь яах аргагүй хариуцлага суларсан хэрэг. Тэрийг эмч хүн, эмнэл­гийн ажилтнууд ерөөсөө л ингэдэг юм даа гэж ойлгож хүлээн авч  болохгүй.

–Эмэгтэйчүүд өндгөв­чөө эрүүл байлгаж, хям­раах­гүйн тулд юунд хам­гийн түрүүнд анхаарах ёстой вэ?

-Сарын
тэмдэг гэж эмэгтэй хүмүүст өвөрмөц нэг юм бий. Сарын тэмдгийн үйл ажилла­гаа хэвийн явагдаж байгаа эсэхийг эмэгтэйчүүд өөрсдөө мэддэг. Сарын тэмдэг тань тогтвортой байвал өндгөвч эхний ээлжинд харьцангуй гайгүй, ажиллаж байна гэж бодож болно.

Эмэгтэйчүүдийн үзлэгт жилдээ хоёр удаа ор гэдэг. Би хүүхнүүддээ “Эрүүл ч бай жилдээ ядаж нэг удаа үзлэгт орж бай” гэж зөвлөдөг. Одоо юм болгон хөгжчихсөн. Нэг удаа ороход бүхий л шин­жилгээ авдаг болчихсон.

Өөрт эргэлзээтэй байвал эмчид ханд. Өөртөө анхаа­рал­тай бай гэж захидаг.

–Таныг эх барих эмэг­тэйчүү­дийн эмч нарын хам­гийн том багш нь гэцгээдэг?

-Миний
багш нар гээд том мундаг улсууд байж л байна. Цэвэлмаа, Дамбадаржаа гээд л их эрдэм чадалтай хүмүүс.

Би өдий олон жил ажил­ла­сан ч надад мэдэх, сурах зүйл их байсаар л байдаг. Эмч хүн өдөр болгон хүнээс юм дуулж, ном үзэж өөрийгөө бэлтгэж байхгүй бол энэ шинж­лэх ухаан чинь улам өсч хөгжөөд байна. Өдрөөр, цагаар хөгжиж байна.

Багш гээд хүнд л юм хэлж өгөхөөс биш би боловсор­чих­лоо гэж ерөөсөө бодож болох­гүй. Би өдий настай болсон ч надад эргээд харах юм зөндөө л байдаг.

-“Д.Сүхээ эмчид эмч хүнд байх эелдэг сайхан харьцаа цөм бий” гэж ярьж байсан эмэгтэй­чүүдтэй олон таарч байлаа?

-Баярлалаа.

–Танаар олон жил үйлч­лүүлж байгаа эмэгтэйчүүд байдаг байх. Тэд охид, ач зээ охидоо танд авчирч үзүүлдэг болов уу?

-Тэгэлгүй
яахав. Би энд ийм хувийн эмнэлэгтэй, ингэж үзлэг хийдэг гэж ганц ч удаа сурталчилгаа хийж үзээгүй л дээ. Манай эмнэлэг хүний хөлөөр тасрахгүй, үргэлж л ийм олон үйлчлүүлэгчтэй байдаг юм.

Үзүүлж байгаа эмэгтэйчүү­дийн 30 гаруй хувь нь хөдөөнөөс ирдэг юм аа.

–Хайж сураглаад ирдэг байх нь?

-Ховд,
Завхан, Увсаас хүртэл ирдэг. Одоо чинь ха­рил­цаа холбоо сайхан хөгж­чих­лөө. Хөдөөнийхөнд ийм эмч байдгийг хэн хэлдэг юм бэ гэхээр надаар эмчлүүл­сэн хүмүүс ойр зуурынхандаа дуулгана. Бас миний зарим шавь намайг зорио­рой гэж хэлдэг байх. Үүнээс гадна “Манай ээж танд үзүүлдэг байсан” гээд ороод ирдэг л юм. Гэхдээ би чинь хүн болго­ноос яагаад нааш хүрээд ирэв гэж асуухгүй шүү дээ.

Над руу ирэхгүй газар, айм­гийнхан гэж байхгүй. Хэн­тийнхэн чинь утсаар яриад “Та өнөөдөр эмнэлэг дээр байх уу. Хэдэн цаг хүртэл байх вэ. Би одоо гарлаа” гээд л хэдхэн цагийн дараа хүрээд ирэх жишээтэй.

–Охид, бүсгүйчүүдийн хувьд эмэгтэйчүүдийн эмч нь дотнын хүн нь байдаг. Яагаад гэвэл баргийн хүн­тэй хуваалцахгүй нууцаа эмчдээ хэлж, зөвөлгөө авдаг шүү дээ?

-Тэр
бол мэдээжийн хэрэг. Ерөөсөө эмч хүн гэдэг бол өөрийг нь зорьж ирсэн хүний­хээ нууцыг бусдад хэлдэггүй онцлогтой. Анагаахын сур­гуульд орсон цагаас л бидэнд ийм ёс зүй тогтчихдог юм. Өөрийнхөө нууцыг хэлчихээд эмчдээ “Өөр хүнд битгий хэлээрэй” гэж хэлснийг бидэнд задлах эрх байхгүй.

–Таны үр хүүхэд ач зээ нараас мэргэжлийг тань өвлөсөн үү?

-Ач
зээ нар олон бий. Яг мэргэжлийн хувьд эмч болсон хүн байдаггүй ээ. АНУ-д сурч байгаа нэг ач маань хүний генетикийн чиглэлээр цааш сурах бодолтой гэж ярьдаг юм. Түүнийг эс тооцвол эмч болсон хүн байхгүй байна.

-44 жилийн турш эх барих, эмэгтэйчүүдийн эмчээр ажил­ласан гэхээр урт хугацаа шүү. Шантрах, бэрхшээх зүйл тохиолддог л байх даа?

-Эмчийн
ажил хүнд. Тэр дундаа эмэгтэйчүүдийн эм­чээр ажиллахад хүнд үе маш их байдаг. Эмчилчихээд л яваад өгдөггүй юм. Өнөө шөнө яаж хонох бол, дараа нь яах бол гээд л сэтгэл зовних хүнд үе гардаг. Хүндрэлтэй тийм нөхцөл, үеүд тохиолдож байсан ч ганц ч удаа “Яах гэж эмч болов доо. Больдог ч юм уу” гэсэн бодол төрөөгүй шүү. Эмэгтэйчүүдийн эмч байх хүнд хэцүү ч сайхан мэргэжил гэж боддог юм.

Д.ГАНСАРУУЛ