Эдийн засагч С.Оргилболдтой Монгол Улсын эдийн засгийн өсөлт, өнөөгийн нөхцөл байдлын талаар ярилцлаа.

-Он шувтарч байна. Энэ 2023 оны эдийн засгийн үзүүлэлт ямар байв. Мэдээж тодорхой өсөлт ажиглагдаж байх шиг байна, тийм үү?

– Ирэх оны төсвийг батлаад удаагүй байна. Миний хувьд УИХ Төсвийн тухай хуулиа он гаргаад дахиж харах болов уу гэж бодож байна. Учир нь маш замбараагүй төсөв батлагдсан.

Мэдээж эдийн засгийн нааштай үзүүлэлтүүд харагдсан нь үнэн. Гэхдээ улсын төсвийг батлахдаа эдийн засгийн өсөлттэйгөө илүү сайн уялдуулж өгөх ёстой байсан. Энэ ажлыг маш хариуцлагагүй дутуу хийсэн. Тиймээс бодит өсөлт харагдахгүй гэсэн үг. Угтаа боломж бидэнд байна. Гэвч тэр боломжоо бид ашиглаж чадахгүй байгаа нь харамсалтай. Энэ жилийн тухайд уул уурхайн бүтээгдэхүүний үнэ дэлхийн зах зээл дээр харьцангуй өндөр байлаа. Түүнээс гадна маш тогтвортой байж ирлээ. Энэ тогвортой байдал гэхдээ удаан үргэлжилдэггүйг өнгөрсөн хугацаанд бидэнд тодорхой харуулж байгаа шүү дээ. Гэтэл Засгийн газар энэ байдлыг өөдрөгөөр төсөөлж, төсвийн орлого бүрдүүлэлтээ хийсэн нь том алдаа. Он гараад нүүрсний болоод, зэсийн үнэ унах магадлалтай байгааг олон улсын эдийн засгийн судлаачид анхааруулж байна. Учир нь Хятад улсад одоо ч гэсэн цар тахлын нөлөөлөл арилаагүй байна. Эдийн засаг нь амаргүй үеийг туулж байна. Америкийн хувьд улс төрийн нөхцөл байдал тийм ч таатай биш байгаа нь дэлхийн эдийн засагт зарим нэг талаараа сөрөг нөлөө үзүүлэхээр байгаа юм билээ. Тиймээс бидний хувьд өнөө маргаашийн өсөлтөд тулгуурлаж улсын эдийн засгийн бодлогоо гаргах нь дэндүү эрсдэлтэй байлаа. Тиймээс л оны дараа УИХ, Засгийн газар төсөвт тодотгол хийх шаардлага үүсэх байх.

-Засгийн газрын зүгээс Монгол Улсын эдийн засаг энэ онд зургаан хувиар өслөө гэж байгаа. Энэ өсөлт нийгмийн амьдралд хэрхэн нөлөөлөх бол. Иргэдийн амьдралд мэдэгдэж байгаа зүйл ажиглагдах юм уу?

-Эдийн засгийн өсөлт бодитой нэмэгдээгүй. Гэхдээ өмнөх онуудтай хариуцуулахад өсөлт бол явагдаж байгаа.

Энэ оны хувьд 5.2 хувь, ирэх онд 6.5 хувиар өсөх хандлагатай байгаа нь үнэн. Энэ нь БНХАУ-д Монголоос авдаг түүхий эдийн эрэлт хэрэгцээ нэмэгдэж, Таван толгойн нүүрсний ордуудыг Хятадтай холбосон төмөр замууд ашиглалтад орж, гүний уурхай ажиллаж эхэлсэнтэй холбоотой гэж ойлгож болно.

Аялал жуулчлалын салбар бүрэн сэргэсэн нь ноос ноолууран бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний салбарын ажиллагааг сайжруулахад түлхэц болсон. Экспорт, уул уурхай, аялал жуулчлалын салбар өссөөр байвал хэтийн төлөвийг бэхжүүлж магадгүй юм. Гэхдээ дэлхий даяар бодлогын хүү нэмэгдэж, БНХАУ-ын эдийн засгийн өсөлт удааширч байгаа нь хэтийн төлвийн гол эрсдэл болно. Үүнийг бид маш сайн анхаарч харах хэрэгтэй. Манайд нэг сонин үзэгдэл байдаг. Яг эдийн засаг өсөх бололцоотой үед төсөв нь батлагддаг. Баахан халамж тараадаг. Давхцаад шинэ жил, цагаан сар гээд нийтийн тэмдэглэлт баярын өдрүүд тохиодог. Үүнээс шалтгаалж, эдийн засгийн үргүй зардлууд нэмэгддэг. Ямар ч амьгүй эдийн засгийн урсгал он дамжин явагддаг. Үүнээс болоод өсөх боломжоо бид үргүй зардлаараа таг зогсоочихдог. Дахиад мөнгөний ханш унадаг. Валютын нөөц эрс багасдаг. Үүнээс шалтгаалж эдийн засгийн өсөлт хасах руу тэмүүлдэг. Ийм нэг сонин “чөтгөрийн тойрогт” Монгол Улсын эдийн засаг эргэлдэж байна. Үүнээс гарах хамгийн энгийн шийдэл бол Улсын төсвийг батлахдаа нэгдүгээрт, ямар ч алдагдалгүй батлах. Хоёрдугаарт, халамжийг 2-3 дахин бууруулах шаардлагатай. Нэмээд бодлогын хүүгээ багасгах, мөнгөний бодлогоо зөөлрүүлэх шаардлагатай. Мөн импортын бараа бүтээгдэхүүний урсгалд хязгаарлалт тогтоох, дотоодын үйлдвэрлэлийг эрчимжүүлэх ёстой. Өөрөөр хэлбэл яг эдийн засаг өсөх бололцоотой үед нийтээрээ бүсээ чангалж байх бодлогыг авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай юм. Тэгэж чадвал бид энэ тойргоосоо гарч чадна.

-Инфляци хамгийн өндөр түвшинд буюу 16.9 хувьд хүрч байсан. Одоо яг ямар түвшинд байна. Цаашид Засгийн газрын дэвшүүлсэн зорилт болох зургаан хувь руу орох боломж бий юу?

-Энэ онд дэлхийн эдийн засгийн хямралын шалтгаан инфляцийн өндөр өсөлт хэвээр байхаар байна. Монгол Улсын хувьд энэ онд ам.доллараар төлөх зээл, бондын төлбөр өндөр байгаа нь эдийн засгийн ашиггүй нөхцөл байдлыг бүрдүүлж байгаа. Эрчим хүч, ялангуяа нефтийн бүтээгдэхүүний үнэ, хүнсний бараа, бүтээгдэхүүний үнэ, мөн олон улсын тээвэр ложистикийн хүндрэлээс улбаатай үнийн өсөлт нь хэрэглээний үнийн өсөлтөд нөлөөлж байгаа гол эрсдэлүүд юм. Мөн цаг агаар, өвөлжилтийн байдал гэх зэрэг манай орны өөрийн онцлог эрсдэлүүд нь хэдийгээр урьдчилж таамаглахад хүндрэлтэй, тодорхой бус зүйлс боловч инфляцийн төсөөлөлд хүчтэй нөлөөлөх эрсдэлтэй хүчин зүйлс. 2023 онд Монгол Улсад инфляцийн түвшин алгуур буурах хандлагатай байгаа. Яг одоогийн байдлаар инфляци нэг оронтой тоо руу орсон. Өөрөөр хэлбэл 9.4 хувьтай байгааг Монголбанкны мэдээллээс харж болно. Гэхдээ удахгүй баяр болох гэж байна. Тиймээс энэ бууралт дахиад хоёр оронтой тоо руу орох эрсдэлтэй. Ер нь цаашид инфляцийн түвшин алгуур буурах дүр зураг харагдаж байгаа. Мэдээж зургаан хувьд хүрэх эсэх нь Засгийн газрын авч хэрэгжүүлж байгаа бодлого, зохицуулалтаас шууд хамаарна.

-Цаашид ер нь Монголын эдийн засгийн өсөлтийг бодит байдлаар хэрхэн нэмэгдүүлэх боломжтой юм бэ?

-Ирэх 2024 оны төсвийг зарим нь ашигтай баталсан гэж яриад байгаа. Төсөв ашигтай байна гээд бүх зүйл сайхан болж байна гэсэн үг биш. Татварын орлого биелж байгаа. Цаашдаа Хятадын эдийн засгийн өсөлт тооцоолсноос илүү хурдтай саарвал яах вэ гэдгийг бид бодох хэрэгтэй. Хил дээр гацаа саад үүсэх, Хятад Монголоос импортоор авдаг түүхий эдийн хэмжээндээ хязгаарлалт тогтоовол яах вэ. Бид үүнд илүү анхаарч бэлдэх хэрэгтэй. Таваас дээш хувийн эдийн засгийн өсөлт ярьж байгаа тохиолдолд бүтцийн шинэчлэлээ ярих цаг нь болсон. Ийм шинэчлэл хийхгүй бол одоогийн эдийн засгийн өсөлт цаг зуурынх байгаад дахиад л хямралд өртөж мэднэ. Дотоод нөөц боломжоо ашиглан татварын сууриа тэлэх хэрэгтэй байна. Ингэвэл илүү тогтвортой татварын орлого төсөвт бүрдэнэ. Цаг үеийн шинж чанартай төсвийн тэлэлтийн бодлогоо дуусгавар болгон хумиж, эдийн засгийн хэвийн өсөлттэй үеийн бодлого хэрэгжүүлэх шаардлагатай. Нөгөөтэйгүүр хөрөнгө оруулалтуудын үр ашгийг дээшлүүлэх нь чухал. Эдгээр хөрөнгө оруулалт нь дандаа Монгол Улсын өрсөлдөх болон шингээх чадварыг сайжруулахад чиглэх учиртай. Төсвийн хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлэхдээ эдийн засгийн багтаамж шингээх чадвартай нь уялдуулахгүй бол улирлын шинжтэй эдийн засгийн мөчлөгдөө амждаггүй.Орлого өндөр байгаа үед төсвийн хуримтлалаа хийхгүй бол болохгүй.

Э.МӨНХТҮВШИН