Экологийн цагдаагийн албаны Урьдчилан сэргийлэх, хамтын ажиллагааны хэлтсийн дарга, цагдаагийн дэд хурандаа Б.Өсөхбаяртай ярилцлаа.

---

-Экологийн цагдаагийн алба ямар чиг үүрэгтэй байгууллага вэ?

-Улсын хэмжээнд хүрээлэн байгаа орчны гэмт хэрэг, зөрчилтэй тэмцэх, нэгдсэн нэг бодлогыг барьж ажиллах, урьдчилан сэргийлэх, таслан зогсоох гэсэн чиг үүрэгтэйгээр ЦЕГ-ын бүтцэд Экологийн цагдаагийн алба 2020 онд байгуулагдсан. Нийслэл хотод долоон хэлтэстэй, 21 аймаг, 64 суманд экологийн асуудал хариуцсан ахлах мөрдөгч, байцаагчийн орон тоотойгоор энэ жил долоо дахь жилдээ үйл ажиллагаагаа явуулж байна.

Хууль бусаар ан агнах, ашигт малтмал олборлох, мод хулгайлах гэсэн гурван төрөл нь нийт үйлдэгдэж байгаа гэмт хэргийн 90 орчим хувийг эзэлдэг. Энэ оны эхний таван сард 203 гэмт хэрэг бүртгэгдсэн. Илрүүлэлтийн хувьд 55.1 хувьтай. Өмнөх оны мөн үеийнхээс гэмт хэргийн тоо гурван хувиар, илрүүлэлт 15 хувиар өссөн нь илрүүлэлт өндөр байгаатай холбоотой.

-Гэмт хэргийг ихэвчлэн ямар шалтгаанаар үйлдсэн байдаг вэ?

-Ажилгүйдэл, байгаль орчны үйл хэрэгжилтийн уялдаа холбоо сул, иргэдийн эрх зүйн мэдлэг дутмаг, амьжиргааны эх үүсвэр болох шалтгаануудын улмаас дээрх гэмт хэргүүд үйлдэгддэг.

Хууль бусаар ашигт малтмал олборлогчид түргэн хугацаанд мөнгө олох зорилготой байдаг. Ан агнах гэмт хэргийн хувьд зугаагаа гаргах, уламжлалт заншил буюу мухар сүсгээр хандаж, хуучны ташаа мэдээллээс болоод эд эрхтэн нь хүний биед сайн гэх ойлголттой агнадаг. Урд, хойд хөрш рүү ан амьтдын эд эрхтнийг худалдах буюу шунахайн сэдэлтэйгээр ч үйлддэг.

-Экологийн гэмт хэрэгтэй тэмцэх чиглэлээр ямар, ямар ажлуудыг хийж хэрэгжүүлж байна вэ?

-Хууль бусаар ашигт малтмал хайх, олборлох чиглэлээр 2022 оны ЦЕГ-ын даргын А/92 дугаар тушаалаар гэмт хэрэг ихээр гардаг газруудад буюу 16 байршилд түр ажиллагаатай хяналтын постуудыг байгуулснаар тодорхой хэмжээнд гэмт хэргийн тоо буурч байгаа.

Сэлэнгэ аймгийн Ерөө, Завхан аймгийн Тосонцэнгэл, Хөвсгөл аймгийн Жаргалант сумын нутаг дэвсгэрт хууль бусаар мод бэлтгэхтэй тэмцэх зорилгоор нийт дөрвөн удаагийн хяналт, шалгалт явуулсан.

Аж ахуйн нэгжүүд тодорхой заасан цэг байршилд хэр хэмжээгээр мод бэлтгэх, зах зээлд борлуулах зэрэг зөвшөөрлийг БОАЖЯ-наас авдаг. Энэ ажиллагааны явцад заасан газрын хэмжээг хэтрүүлэх, өөр байршлаас мод бэлтгэх зэрэг зөрчилтэй 18 аж ахуйн нэгжийн “Зил-130” маркийн 52 авто машин, 450 куб метр модыг эд мөрийн баримтаар хураан авч, мөрдөн шалгах ажиллагааг явуулж байна.

Мөн хууль бусаар ашигт малтмал олборлохтой тэмцэх чиглэлээр Булган, Говь-Алтай, Дорноговь, Дорнод, Сэлэнгэ аймгийн нутаг дэвсгэрт зургаан удаа хяналт шалгалт зохион байгуулсан. Энэхүү хяналт шалгалтаар 10 байршилд 85 бүлэг этгээд хууль бусаар ашигт малтмал олборлож байсан үйлдлийг илрүүлсэн. Хууль бус үйл ажиллагаандаа ашигласан алт угаах төхөөрөмж дөрөв, Зил-130 маркийн автомашин зэрэг 35 техник хэрэгслийг эд мөрийн баримтаар хурааж авсан. Ууланд жалга, суваг ухаад трактор нуусан зэрэг үйлдлүүдийг таслан зогсоосон.

-Хууль бус ан агнуурын зөрчлийн дийлэнхийг тарвага эзлэх үү?

-Хууль бусаар ан агнах гэмт хэрэгтэй тэмцэх чиглэлээр Монгол оронд төдийгүй дэлхийн хэмжээнд нэн ховорт тооцогддог, Улаан номонд ордог, цоохор ирвэс агнасан гурван хэргийг илрүүлсэн. Халиун буга агнасан нэг, хүрэн баавгай агнасан гурав, тул загас барьсан найм, хотон шувуу агнасан дөрөв, улсын тусгай хамгаалалттай газар зэрлэг гахай агнасан дөрвөн хэрэг илэрсэн. Улаанбаатар хотыг тойрсон хяналт шалгалтын цэгүүдэд 839 зөрчил илрүүлснээс хамгийн ихээр хууль бусаар агнагдаж ирж буй нь тарвага байна. Энэ оны эхний таван сарын байдлаар 329 тарвагыг Улаанбаатар хот руу тээвэрлэж байсан зөрчлийг илрүүлж, холбогдох мэргэжлийн байгууллагуудад шилжүүлэн ажиллалаа.

Гурван жилийн хугацаанд тарвагыг үйлдвэрлэлийн болон хувийн зорилгоор агнахыг хориглосон байдаг. Нийслэлийн иргэдийн аюулгүй байдал, тархац нутгийн үржил, тарваганы тоо толгойг тогтоох зорилгоор хийгдэж буй ажил юм. Ан агнах зөвшөөрлийг БОАЖЯ-наас өгдөг. Тодорхой аймаг, сумын байгаль орчны байцаагч, мэргэжилтнүүдэд тарвага ч юм уу амьтдын агнах тоо толгойг тогтоож өгдөг гэсэн үг. Иргэд орон нутгаасаа зөвшөөрлөө авахдаа тодорхой хэмжээний хураамж төлнө. Нарийвчлан зохицуулсан хэм хэмжээний акт гэж ойлгож болно.

-Дээхнэ үед хууль бусаар нинжа нар буюу гар аргаар алт олборлодог байсан бол сүүлийн үед техник ашиглан ашигт малтмал олборлох нь ихэсчээ?

-Өмнө нь урин дулааны үе буюу дөрөвдүгээр сараас эхлэн хууль бусаар ашигт малтмал олборлох хэрэг, зөрчлүүд их гардаг байсан. Сүүлийн жилүүдэд технологийн дэвшилттэй холбоотойгоор техник, технологийг ашиглах, хөлдүү газрыг гэсгээх зорилготойгоор ойр хавийн ой модыг сүйтгэн гал түлж, байгаль орчиндоо илүү их хохирол учруулж, гэмт хэргээ үйлдэх болсон. Зуны цагт ашигт малтмал олборлодог процесс өвлийн хоёрдугаар сард хийгдэж байхыг хяналт, шалгалтаар илрүүлсэн. Улирлын чанартай ажлыг улирал харгалзахгүйгээр хууль бусаар хийж буй нь байгаль экологид ихээхэн хор хохиролтой байгаа юм.

-Гэмт хэргийг илрүүлэхэд та бүхэн ямар технологийн дэвшлийг ашиглаж байна вэ?

-Нисгэгчгүй төхөөрөмж буюу дрон ашиглаж байгаа. 20 км хүртэлх зайнд нислэгийг үйлдэж, удирдах боломжтой. Олон уул дамнасан, хүн техник очиход бартаа саад ихтэй газруудад цаг хугацааг хэмнэсэн, хөдөлгөөн мэдрэгчтэй, дулаан илрүүлдэг. Зөрчлийн байршил, координатыг тогтоох давуу талтай. Мөн интернэтгүй орчинд ашиглах боломжтой. Түүнчлэн хууль бусаар мод тээвэрлэж яваа машины ачааг буулгахгүйгээр эзлэхүүнийг нь хэмждэг багажтай болсон.

-Дээрх хэргүүдэд хуулийн ямар зүйл заалтаар хариуцлага хүлээлгэдэг вэ?

-Эрүүгийн хуулийн 24 дүгээр бүлгийн хоёрдугаар зүйлд зааснаар тусгай зөвшөөрөлгүйгээр ашигт малтмалын эрэл хайгуул, олборлолт, боловсруулалт, ашиглалт явуулсан, эсхүл ашигт малтмал олборлохоос өөр зариулалтаар хууль бусаар газрын хэвлийд халдсан бол 5.4-7.0 сая хүртэл төгрөгөөр торгох, эсхүл 1-5 жил хүртэлх хугацаатайгаар хорих ял шийтгэнэ гэж заасан байдаг.

Мөн зөвшөөрөлгүйгээр ой мод бэлтгэсэн, гарал үүслийн гэрчилгээгүйгээр мод, модон материалыг бэлтгэсэн, тээвэрлэсэн, худалдсан, худалдан авсан бол 450.0-5.4 сая төгрөгөөр торгох, 240-720 цаг хүртэлх хугацаатайгар нийтэд тустай ажил хийлгэх, нэг сараас нэг жил хүртэлх хугацаагаар зорчих эрхийг хязгаарлах юм. Түүнчлэн дээрх гэмт хэргийг байнга тогтвортой бүлэглэж, улсын тусгай хамгаалалттай газар нутгийн ойд, төрийн албан хаагч үйлдсэн бол 1-5 жил хүртэлх хугацаагаар зорчих эрхийг хязгаарлах, эсхүл уг хугацаатай дүйцэх хорих ял шийтгэнэ. Энэ гэмт хэргийг хуулийн этгээдийн нэрийн өмнөөс, тэдний ашиг сонирхлын төлөө үйлдсэн бол хуулийн этгээдийг тодорхой төрлийн үйл ажиллагаа явуулах эрхийг нь хасаж 20-120 сая төгрөгөөр торгох ял шийтгэл оногдуулдаг.

-Аялал зугаалгын цаг эхэлсэн энэ үед иргэдэд юу гэж зөвлөх вэ?

-Хүрээлэн байгаа орчны гэмт хэрэг нь тухайн үед ашиг орлого өгч байгаа боловч экологийн тэнцвэрт байдал алдагдах сөрөг нөлөөтэй тул энэ төрлийн гэмт хэргээс аль болох татгалзаасай гэж хүсч байна. Экологийн цагдаагийн албаны 70191070, цагдаагийн байгууллагын 102 дугаарт хүрээлэн байгаа орчны хэрэг, зөрчлийг мэдээлэх боломжтой.

Аялал жуулчлалын улирал ирсэнтэй холбоотойгоор байгаль орчинд сөргөөр нөлөөлж болзошгүй олон зүйлүүд байна. Нэгдүгээрт хог хаягдлын асуудал. Улаанбаатар хотын ногоон бүсэд хууль бусаар газар эзэмших гэсэн үйлдлүүд, зөвшөөрөлгүй хашаа хороо татдаг, зуслангийн бүсүүдийн хог хаягдал, нүхэн жорлонгийн асуудлууд байна. Нийслэлийн удирдах шатны байгууллагуудын хамтарсан ажлын хэсгийн хүрээнд төдийгүй хөдөө орон нутагт ч өнгөрсөн зургадугаар сарын 10-наас эхлэн хоёр сарын хугацаатай хяналт, шалгалтын ажлыг эхлүүлж, хог хаягдлыг ачих, тээвэрлэх, устгах ажлыг зохион байгуулж байна. Мөн тодорхой цэгүүдийн нүхэн жорлонг устгаж, оронд нь эко нойл барих ажил хийгдэнэ. Аж ахуйн нэгжүүд болох шатахуун түгээх газар, зам зуурын хоолны газруудын нүхэн жорлонг буулгах тал дээр түлхүү анхаарах юм.

-Хөдөө орон нутгийн зам дагуу голын хажууханд эко нойл шинээр барьсан харагдсан. Гол үерлэснээс тухайн нойл усанд автсан байдалтай байна лээ.

-Улаанбаатар хотоос хөдөө орон нутагт зорчиж байгаа тохиолдолд 100 км-т юм уу олон улсын стандартаар амрах цэгүүдийг байгуулж байгаа. Голын ай сав хэсэгт хамаарах эсэхийг хэмжилтээр тогтоох боломжтой. Энэ тухайд байршил цэгийг нь бидэнд өгснөөр, тодорхой хариуцсан газарт нь мэдэгдэл шаардлага хүргүүлж, шаардлагатай гэж үзвэл тус нойлыг замын эсрэг тал руу нь нүүлгэн шилжүүлэх боломжтой.

Л.МИНЖМАА