Ард түмнийхээ дунд “Хээгүй” хэмээн алдаршсан Монгол Улсын анхны ерөнхийлөгч Пунсалмаагийн Очирбат агсан бурханы оронд одлоо. Эл хүмүүний халамжит хань, хайртай үр хүүхэд, ах, дүү, найз нөхөд, ар гэрийнхэнд нь “Өдрийн сонин” уншигч, олныхоо өмнөөс гүнээ эмгэнэл илэрхийлье. Тэрбээр ардчиллын зарчмаар сонгогдсон Монгол Улсын анхны Ерөнхийлөгч билээ. Ард түмний эрхэм хүү П.Очирбат 1942 оны нэгдүгээр сарын 23-нд буюу Морин жилийн өвлийн адаг сарын шинийн наймны өдөр Завхан аймгийн Түдэвтэй сумын Бунхантын өвөлжөөнд малчин ард Пунсалмаагийн хүү болон мэндэлж, 1951-1960 онд Улаанбаатар хотын VIII, арван жилийн XIV дунд сургуульд суралцан, 1960-1965 онд ЗХУ-ын Ленинград хотын Уул уурхайн дээд сургуулийг уул уурхайн ашиглалтын инженер мэргэжлээр төгсжээ. Тэрбээр 1966 онд Аж үйлдвэрийн яамны мэргэжилтнээр ажил хөдөлмөрийн гараагаа эхэлж, 1967-1972 онд Шарын голын уурхайд ерөнхий инженер, 1972-1976 онд Түлш, эрчим хүчний үйлдвэр, геологийн яамны орлогч сайд, 1976-1985 онд Түлш, эрчим хүчний яамны сайд, 1985-1987 онд Гадаадтай эдийн засгийн талаар харилцах Улсын хорооны дарга, 1987-1990 онд Эдийн засгийн гадаад харилцаа, хангамжийн яамны сайдын албыг хашиж байсан. Анх 1924 онд Улсын бага хурлын Тэргүүлэгчдийн дарга гэсэн албан тушаалыг Монголын төрийн тэргүүн болгож байсан. Бага хурлыг татан буулгасны дараа Улсын Их Хурлын Тэргүүлэгчдийн дарга, хожим нь Ардын Их Хурлын Тэргүүлэгчдийн дарга төрийн тэргүүний үүрэг гүйцэтгэдэг болсон байна. Хамгийн сүүлд 1990 онд ардчилсан хөдөлгөөн гарснаар Ерөнхийлөгч гэсэн цолыг бий болгосон түүхтэй.

Тухайн үеийн нэрээр Монгол Улсыг Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс гэдэг байсан бөгөөд Пунсалмаагийн Очирбат нь БНМАУ-ын эхний бөгөөд эцсийн, цор ганц ерөнхийлөгч байв.

Тэртээ 1921 оноос хойш буюу П.Очирбат агсныг төрийн тэргүүнээр сонгогдох хүртэл Монголын төрийг удирдагчид бүгд нам, засгийн үүрэг даалгавраар томилогдож байсан түүхтэй. Харин 1992 оны Ардчилсан шинэ Үндсэн хууль батлагдсанаар Монголын ард түмэн төрийн тэргүүнээ өөрсдийн үзэл бодлынхоо хүрээнд чөлөөтэй сонгох хамгийн анхны ардчилсан сонгуулиа 1993 онд явуулсан нь улс төрийн шинэ содон үзэгдэл байв. Энэхүү сонгуульд тэрбээр нэр дэвшиж, бүх ард түмнийхээ итгэлийг хүлээн Монгол Улсын анхны Ерөнхийлөгч болж байсан түүхэн хүн билээ. Тэрбээр МАН буюу хуучнаар МАХН-аас сонгогдон АИХТ дарга буюу төрийн тэргүүн, ардчилсан хувьсгал ялсны дараа анхны Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар АН-аас буюу тэр үеийн Социал-Демократ намаас нэр дэвшиж, ялалт байгуулсан онцлогтой улстөрч байв. Цаг хугацаа баатрыг төрүүлдэг ч бас үгүйсгэдэг. Харин цаг хугацаанд хэзээ ч хувиршгүй үнэт зүйл байдаг нь хүний мөн чанар, хайр юм хэмээх мэргэн ишлэл бий. Анхны ерөнхийлөгч П.Очирбат агсны ард түмэн, улс орныхоо төлөө хийсэн улс төр, гадаад бодлогын шинэ зоригтой үйлс, байгуулсан гавьяаг үнэлшгүй их ээ. П.Очирбат агсны Ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхийн хугацаа Монгол Улс нийгэм, эдийн засаг, тусгаар тогтонолын хувьд бүрэн бэхжиж амжаагүй, эрс шилжилтийн ээдрээтэй он цаг үед тохиож байв. Шуудхан хэлэхэд, Монголд ардчилал хэдий тайван замаар ирсэн ч дөнгөж амаржсан эх шиг эмзэг, нярай байсныг ард түмэн мартаагүй. Ийм амаргүй он цагт Монгол Улсыг бусад “Стан”-ы орнууд шиг дарангуйллын зам руу хөтлөөгүй нь П.Очирбат агсны хамгийн том гавьяа гэдгийг Монголын ард түмэн болон олон улсад хүлээн зөвшөөрдөг билээ. Хожим тэрбээр манай сонинд ярилцлага өгөхдөө “Миний бие Монгол Улсын тусгаар тогтнолыг ардчилал хангана гэж үздэгийн хувьд ардчилсан хувьсгал нь тэнгэрээс бидний ивээсэн эх хувь заяа байлаа” хэмээн хэлсэн удаатай. Үнэхээр ч тухайн үед тэрбээр дарангуйллыг биеэрээ хааж, ардчиллыг үйлдлээрээ хөгжүүлж, дэлхийд алдаршсан Монголын ардчиллыг зөв бодлогоор замчилсан гавьяатай хүн билээ. Ерөнхийлөгчийн засаглалтай байх уу парламентын засаглалтай байх уу гэсэн торгон мөчид тэрбээр парламентын засаглалыг сонгоход түүхэн гавьяа байгуулсан төр нийгмийн нэрт зүтгэлтэн юм. Түүнчлэн өнөөгийн бид бүхний мөрдөж байгаа Үндсэн хуулийг анх санаачлан боловсруулж, баталахад гар бие оролцож, манлайлан удирдсан, Монголыг улс төрийн хувьд олон намын тогтолцоотой болгоход биечлэн зүтгэсэн эрхэм хүмүүний нэг байсан. П.Очирбат агсан мэргэшсэн уул уурхайн инженер хүн байлаа. Өнөөгийн Монгол Улсын эдийн засаг уул, уурхайн салбар дээр тогтож, хөгжиж яваа. Тэгвэл П.Очирбат агсны энэ салбарт оруулсан хувь нэмэр, мэргэжлийн ур чадвар дээр суурилсан төрийн бодлого асар том үүргийг гүйцэтгэсэн нь туйлын үнэн билээ. Монголд Ардчилал мэндэлсэн амаргүй жилүүдэд ардчиллыг хөлд оруулахын төлөө биечлэн зүтгэсэн энэ эрхэм хүмүүний хээгүй зан төрх, харилцаа, хандлагыг монголын ард түмэн хэзээ ч мартахгүй биз ээ. Тэртээгээс шангийн татсан нефтийн үйлдвэр, уул уурхайн бүтээгдэхүүний экспорт, гуравдагч хөрш орнуудтай хамтран ажиллах гадаад бодлого өнөөдөр биеллээ олж эхнээсээ монголын ард түмэнд үр өгөөжөө хүртээж байна. Түүний ярьсан, санаачилсан байгалийн баялаг ард түмний мэдэлд байх Үндсэн хуулийн заалт Үндэсний хуримтлалын сан, Баялгийн сан зэргээр монголын ард түмэнд үр өгөөж нь бодитой хүрдэг боллоо. Монгол Улсыг уул уурхайн орон болгож чадсан П.Очирбат агсан улстөрчийнхөө хувьд төрийн өндөр албан тушаалыг амин хувьдаа бус ард түмэн, улс орныхоо хөгжлийн төлөө ашиглаж, “хүн шиг л яваарай” хэмээх ижийнхээ захиасыг биелүүлж чадсан хүү нь байлаа. Авлига, албан тушаалын хэрэгт нэр холбогдож үзээгүй ёстой нэр цэвэр явснаараа өнөөгийн албан тушаалд шунасан, сандал, суудлын хэрүүл хийсэн улстөрчдөд зөв үлгэр дууриалал үзүүлж чадсан төрийн зүтгэлтэн гэдгийг монголын ард түмэн хүлээн зөвшөөрдөг. Монголчууд бид аливаа шинэ зүйлийн эхлэлийг юу юунаас илүү чухалд тооцон бэлгэшээдэг. “Мордохын хазгай болчих вий дээ” хэмээн болгоомжилдог. Энэ утгаараа анхны ардчилсан Ерөнхийлөгч П.Очирбат агсны бодлого, үйлс, гишгэсэн мөр болгон нь ард түмнийхээ нүд, чихэнд хамгийн ойр явсан нь үнэн. Ард түмний хүү, анхны ардчилсан Ерөнхийлөгч П.Очирбат агсны нийгэм, улс төр, эдийн засагт оруулсан гавьяаг үнэлшгүй их. Тиймээс Монголын төр энэ эрхэм хүмүүнийг төрийн нэрт зүтгэлтний ёсоор эцсийн замд нь үдэх ажлыг тусгай комисс гарган нэр төртэйгөөр гүйцэтгэнэ гэдэгт найдаж байна.

Ард түмэндээ “Хээгүй” хэмээн алдаршсан Монголын анхны Ерөнхийлөгч маань өөрөөсөө инээд, наргиан, баяр баясгалан цацруулж, түмэн олныхоо дунд халгиж, цалгисан амьдралаар энэхэн хорвоогийн жамыг үзэн, бурханы оронд одлоо. Алдарт хүмүүн та амар амгалангийн орноо тайван нойрсоорой. Ум Ма Ни Бад Мэ Хум…

Э.МӨНХТҮВШИН