Эдийн засагч Ж.Дэлгэрсайхантай ярилцлаа.

---

-Өргөн хэрэглээний барааны үнэ өдрөөс өдөрт нэмэгдэж байна. Яавал бараа бүтээгдэхүүний үнийг буулгах боломжтой вэ?

-2024 оны эцэст жилийн инфляцийн түвшин есөн хувьтай гарсныг ҮСХ мэдээлсэн. Энэ нь жилийн дунд үеэс хойш өссөн дүн бөгөөд Монголбанкны зорилтот түвшнээс давсан үзүүлэлт. Үүний ард гол нөлөөлөл нь орон сууц, ус, цахилгаан, дулааны үнийн өсөлт байгаа бол дараа нь хүнс, хувцас гэх мэт өргөн хэрэглээний барааны үнийн өсөлтөөс шалтгаалсан. Энэ нь иргэдийн амьжиргаатай холбоотой гол суурь хэрэглээнд ихээхэн нөлөөтэй байгааг харуулж байгаа хэрэг юм. Та яавал бараа бүтээгдэхүүний үнийг бууруулах вэ гэж асууж байна. Асуудлын гол нь бид үүний шалтгааныг зөв тодорхойлох хэрэгтэй. Улс оронд үнэ тогтвортой байхад олон хүчин зүйл нөлөөлнө. Гол нөлөөллийг дурдвал бараа бүтээгдэхүүний болон мөнгөний нийлүүлэлт гэсэн хоёр хүчин зүйл байж болно. Бараа бүтээгдэхүүн хомсдвол, мөнгө ихэдвэл үнэ өснө гэсэн үг. Манай улсын хувьд эдгээр шалтгаан хоёул байгаа боловч мөнгөний нийлүүлэлттэй холбоотой үнийн өсөлт илүү давамгайлж байна гэж би хувьдаа хардаг. Эдийн засгаа төрөлжүүлэх, ялангуяа эдийн засаг дахь бүтээмжийг нэмэгдүүлээгүй байж олон сувгаар эдийн засагт мөнгөний нийлүүлэлт хийдэг. Үүний нэг гол суваг нь төсвийн тэлэлт юм. Тиймээс эдийн засгийн суурь хүчин чадал нэмэгдээгүй байхад тодорхой салбараас бий болсон орлого, эдийн засгийн өсөлтөд дулдуйдсан халамж болон бусад мөнгөний хэмжээг ихэсгэх үйлдэл нь өнөөгийн инфляцийн гол шалтгаан болж байна. Үүний эсрэг Монголбанкны зүгээс мөнгөний хатуу бодлого буюу банкны салбараар дамжиж эдийн засагт орох мөнгөний хэмжээг бууруулах арга хэмжээг авахаас өөр аргагүй байдалд орж байгаа юм.

Тиймээс бид эдийн засгийн хүчин чадал, ажлын байр, бүтээмжийг нэмэгдүүлэх замаар иргэдийн бодит орлогыг нэмэгдүүлэх чиглэлд бодлогоо чиглүүлэх, нөгөө талд нь макро эдийн засгийн суурь нөхцөлдөө нийцээгүй мөнгөний хэмжээг нэмэгдүүлэх арга хэмжээгээ зогсоохгүй бол үнийн өсөлтийн энэ асуудал байсаар байна.

Энэ удаад инфляцид саяхан нэмсэн эрчим хүчний үнийн өсөлт ихээхэн нөлөөлж байна. Эргээд бусад бараа бүтээгдэхүүнд дам байдлаар нөлөөлнө. Үүний эсрэг дахиад цалин тэтгэвэр нэмнэ. Үр дүнд үнийн өсөлт буурахгүй. Ийм л нөхцөл байдалд бид байна.

-Үнийн өсөлтөд татвар нөлөөлж байгаа биз дээ?

-Монгол Улсад мөрдөгдөж буй аливаа татвар нь аж ахуйн нэгж байгууллагуудын зардлын нэг хэсэг гэдэг агуулгаараа үнэнд нөлөөлөх нөлөөлөл бол бий. Гэхдээ 2019 оны татварын багц хуулийн шинэчлэлээс хойш татвар нэмэгдээгүй. Тиймээс өнөөдрийн үнийн өсөлтийг татварын өсөлттэй шууд холбох нь тийм ч үндэслэлтэй зүйл биш. Харин одоо татварын эрх зүйн орчны шинэчлэлийг ярьж байгаа энэ үед татварын бодлогоо эдийн засгийг төрөлжүүлэх, бизнесүүд өргөжих, томрох боломжийг нээх чиглэлд бодитойгоор чиглүүлэх шаардлагатай.

-НДШ 27 хувь, НӨАТ 10 хувь, ХХОАТ 10 хувь байгаа нь бидний авч буй цалин хөлстэй харьцуулахад хэт өндөр байна. Тэгвэл эдгээр татварыг хэдэн хувь бууруулбал барааны үнэ хэдэн хувь хямдрах боломжтой вэ?

-Манай улсын өнөөдөр мөрдөж байгаа нийгмийн даатгал, татварын хувь хэмжээний хувьд харьцангуй асуудал юм. Таны дурдсан хувь хэмжээг дэлхийн улсуудтай харьцуулбал тийм ч их өндөр дүн биш байдаг. Тэрийг зарим төлөөллүүд дурдаад бид өндөр татвар, шимтгэлтэй улсууд биш гэж ярьдаг. Энэ нь зөвхөн тоон харьцуулалт хийж байгаа үед тийм байдлаар харагддаг. Тэгвэл яагаад өнөөдөр иргэд, ААН-үүд татвар, шимтгэл өндөр байна гэж яриад байгаа хэрэг вэ. Үүний шалтгаан нь таны асуултад байгаа юм. Таны асуултад тодорхой үнэн бий. Авч буй цалинтай харьцуулахад өндөр гэдэг нь үнэхээр өндөр юм. Статистикийн мэдээгээр дундаж цалин 2.5 сая орчим төгрөг байна. Эндээс НДШ, ХАОАТ хасахаар хоёр сая орчим төгрөг гар дээрээ авч байгаа юм. Энэ нь өнөөдрийн амьжиргааны өртөгтэй харьцуулахад иргэдийн хэрэглээнд хүрэлцээтэй байх боломжгүй. Иймээс иргэд цалингаас цалин, өрнөөс өрний хооронд амьдарч байна. Хэрвээ өнөөгийн амьжиргааны түвшинд дундаж цалин хоёр сая биш хоёр мянган ам.доллар байсан бол энэ шимтгэл татвар их дарамт болохгүй. Үлдсэн хэсэг нь амьжиргаанд хүрэлцэх боломжтой байна.

Бас нэг зүйлийг нэмж хэлэхэд, НДШ нь татвар хараахан биш гэдгийг бид ойлгох хэрэгтэй. Өнөөдөр НДШ-ийг их сөргөөр харах нөхцөлийг бүрдүүлж байгаа явдал нь дээрх дарамт болж буй байдлаас гадна тэтгэврийн тогтолцоо маань өөрөө үүргээ бүрэн хэрэгжүүлж чадахгүй явдал юм. Өнөөдрийн иргэдийн төлж байгаа шимтгэл ирээдүйд тэр иргэнийг хамгаалж чадахгүй байна гэсэн үг.

Эдгээр шимтгэл, татварыг бид өөрчилж болох юм. Гэхдээ үүнийг өөрчилснөөр бараа бүтээгдэхүүний үнийг шууд удирдах боломж бага. Татвар бууруулна гэдэг нь иргэдийн эрэлтийг дэмжинэ, мөнгө нэмэгдэнэ гэсэн үг.

-Татварын дарамт их байна гэж нийгэм бухимдалтай байгаа. Татварууд буурвал үнийн өсөлтөд төдийгүй иргэдийн амьжиргаанд ямар эерэг өөрчлөлтүүд гарах вэ?

-Нийгэм бухимдалтай байгаа нь үнэн. Тэгэхээс ч өөр арга байхгүй байна. Иргэдийн гуравны нэг нь ядуу амьдарч байгаа нь гашуун боловч үнэн. Өндөр цалин орлоготой дундаж давхарга бий болж чадаагүй, үндэсний томоохон компаниуд хангалттай хэмжээнд өсч томроогүй, олшрохгүй байна. Татвар буурвал богино хугацаандаа хэрэглэгчийн орлого нэмэгдэж эрэлт өдөөгдөх магадлалтай. Хамгийн үр ашигтай арга нь эдийн засаг дахь мөнгөний нийлүүлэлтийг багасгах явдал. Мөнгөний нийлүүлэлт, төсвийн тэлэлт нь эдийн засгийн өсөлтөө даваад байвал үнийн асуудлыг шийдэх боломж бага.

Харин бидний хувьд татварын шинэчлэлийг хувийн хэвшлийг хөгжил, эдийн засгийн тэлэлт, бүтээмжийг нэмэх, ажлын байрыг бий болгож иргэдийн орлогыг нэмэгдүүлэх чиглэлтэй харах нь зүйтэй. Бид том аж ахуйн нэгжүүдээ улам томруулах, жижгийг нь бойжих боломжийг бүрдүүлсэн татварын орчин бий болгох хэрэгтэй байна. Ингэснээр иргэдийн орлого нэмэгдэж амьжиргаа сайжирна. Үүний тулд татварыг бууруулах тухай ярьж болно. Энэ нь иргэдээс гадна бизнесийн байгууллагууд руу чиглэх ёстой.

М.МӨНХ