УИХ-ын гишүүн Ж.Баярмаатай Хувь хүний орлогын албан татварыг нэг хувь болгох хуулийн төсөл санаачлах талаар ярилцлаа.

---

-Нийгэмд татвар, түгжрэл, эрүүл мэнд, боловсролтой холбоотой томоохон асуудлууд их байна. Нийгмийн эдгээр асуудлыг эрх зүйн болоод тогтолцооны хувьд шийдэх ёстой УИХ, Засгийн газар ажлаа хийхгүй байна гэх шүүмжлэл их байна. Та хууль тогтоогчийнхоо хувьд үүнтэй санал нэг байна уу?

-Тулгамдсан асуудлууд их байгаатай санал нийлж байна. Тийм ч учраас олон нийтийн төр, засгаас хүлээх хүлээлт их байна гэж харж байна. Том, мега төслүүд гэж амтай бүр ярьж байгаа. Харамсалтай нь яг амьдрал дээр тэр том төслүүд хэзээ үр өгөөжөө өгөх, эдийн засгийн өсөлтийг бий болгох нь тодорхойгүй байна.

Бид өнөөдрийн нийгэмд, иргэдэд юу тулгамдаад байна, иргэдийн аж амьдралд юу дарамт болоод байна гэдгээ энэ том төслүүд, том өөрчлөлтүүдийнхээ хажуугаар шийдэж явах учиртай.

Тэгэхээр иргэдийн бодит орлого хэр байна, амьдрал ахуй ямар байна, татварын дарамт ачаалал хэр байна гэх асуудал бол яах аргагүй тулгамдсан асуудлуудын нэг мөнөөсөө мөн. Тэгэхээр энэ асуудлын хууль эрх зүйн орчин нь хэр байна, хэрхэн сайжруулах вэ гэдэг дээр ажиллах нь УИХ-ын гишүүдийн үүрэг.

-Таны хувьд Хувь хүний орлогын албан татварыг нэг хувь болгох хуулийн төслийг нэр бүхий гишүүдтэй хамт санаачилна гэдэг зүйлийг мэдэгдсэн. Хуулийн төсөл боловсруулчихлаа гэж бодоход энэ 126 гишүүнтэй парламент дэмжээд батална гэдэгт та итгэлтэй байна уу?

-Хувь хүний орлогын албан татварыг 10 хувь байдгийг нэг хувь болгож буулгах иргэний санаачилгыг парламентын цахим платформд ганцхан долоо хоногийн дотор 100 гаруй мянган хүн дэмжсэн нь долоо хоногт 700 мянга хүрэх ч магадлалтай гэсэн үг. Тэгэхээр УИХ-ын гишүүд бид Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны Дэгийн тухай хуулийн 95.7-д зааснаар өргөдөл гомдлоор ирсэн асуудлыг хуулийн төсөл болгож ажиллах боломжтой. Ийм үүрэгтэйг хүмүүс. Энэ утгаараа нэр бүхий УИХ-ын гишүүд бид уг асуудлыг хуулийн төсөл болгон санаачлахаар зорьж байна. Уг саналыг манай УИХ дахь АН-ын бүлэг дэмжихээр болсон. Саналах өгсөн 100 мянган иргэдийг насны байдлаар нь авч үзвэл 18-30 насныхан хамгийн өндөр буюу 50 хувийг нь бүрдүүлсэн байна лээ. Үүнээс юу харагдаж байна гэхээр манай залуу үед энэхүү татварын дарамт хүнд тусаж байнаа л гэсэн үг. Хэрэгжих боломжтой эсэх дээр бол бүрэн боломжтой. Тиймээс 126 гишүүний хувьд энэ их олон хүний хүсэл, хэрэгцээг ойлгож мэдэрч, ард иргэдийнхээ бодит орлогыг нэмэгдүүлье гэсэн хүсэл сонирхол байгаа бол дэмжиж батлана гэдэгт найдаж байна.

-Угтаа намууд хамтарч Засгийн газраа байгуулсан. Сонгуулийн үеэр ч нам болгон татварын дарамтыг бууруулна, татвар нэмэхгүй гэдэг амлалтыг өгч гарч ирсэн санагдана. Гэтэл татварыг буулгах нь битгий хэл хэд дахин өсгөөд яваад байгааг та юу гэж үзэж байна вэ?

-Дээгүүрээ АН, МАН, ХҮН хамтарсан ч гэсэн нам болгон өөр өөрийнхөө мөрийн хөтөлбөрт ард иргэдийг татварын дарамтаас нь салгана гэж заасан нь үнэн. Тухайлбал, хамтарсан Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт “Бага дунд орлоготой татварын ачааллыг бууруулах бодлого баримтална” гэж заасан байна. Үүнийг нь УИХ тогтоолоор баталгаажуулчихсан. Тэгэхээр энэ амлалтыг бид нийлээд ард түмэндээ албан ёсоор өгчихсөн гэсэн үг. Нөгөөтэйгүүр улсын төсвийн зарлага сүүлийн жилүүдэд асар их нэмэгдэж байгааг та бид мэднэ. Энэ их төсөв, зарлагыг санхүүжүүлэхийн тулд татвар, хураамжаа нэмэхээс өөр аргагүй. Өөрөөр хэлбэл, улам данхайж, томорч буй төрийн ачааг татвар төлөгчдийн нуруун дээрээ үүрүүлж байна аа л гэсэн үг.

-Ажил хийж байгаа иргэн хүн цалингаасаа яг хэдэн төгрөгийн татвар төлөөд байна вэ. Үүнд та бодитой жишээ хэлэхгүй юу. Мөн аж ахуйн нэгжүүдэд энэхүү татвар асар дарамт болохоос гадна ажилчдынхаа цалинг өсгөх, нэмэгдүүлэх боломжийг нь хаачихаад байгаа шүү дээ…?

-Сангийн яамнаас авсан статистик тоо мэдээллийг би танд жишээ болгож хэлье. Тухайлбал, нийгмийн даатгалын шимтгэл төлдөг 787 мянган иргэний 50 хувь нь манай улсын голч цалингаас доош цалин хөлс авдаг гэсэн тооцоолол байна. Өөрөөр хэлбэл, 393 орчим мянган хүн 2.2 сая төгрөгөөс доош цалин авч байна гэсэн үг. Өөр нэг жишээ хэлье. Ажил хийж байгаа иргэнд сард гар дээр нь хоёр сая төгрөг өгөхийн тулд аж ахуйн нэгж, компани буюу ажил олгогчид нийт 2.8 сая төгрөгийн зардал гаргаж байна. Өөрөөр хэлбэл, 800-гаад мянгыг ажилтан, ажил олгогчид нийлээд төлж байна гэсэн үг. Үүнээс харвал ажил хийж байгаа хүн ч тэр, ажил олгосон компани ч тэр татварын дарамтад бодитоор өртөж байна гэсэн үг. Тиймээс ч аж ахуйн нэгж, компаниуд ажилчдынхаа цалинг нэмж чаддаггүй. Иймээс энэхүү татварыг буулгах нь дам утгаараа ч зайлшгүй болчихоод байна.

-Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт татвар бууруулна гэж заасан. Үүнийг нь УИХ баталчихсан байхад яагаад татвар нэмэгдээд байна вэ. Татвар яаж нэмэгдсэн талаар та бодитой жишээ хэлэхгүй юу. Нийгэмд ч тодорхой харагдаж л байна л даа…?

-Мэдээж нийслэлчүүдийн бухимдлыг дээд цэгт нь тулгаж байгаа татвар болох Нийслэл хотын албан татвар 100 хувь нэмэгдчихсэн байна. Автотээврийн хэрэгслийн албан татвар 200 хувь нэмэгдчихсэн. Мөн автом зам ашигласны төлбөр 400 хувь нэмэгдчихсэн байна. ХАОАТ өмнөх онтой харьцуулбал 44 хувиар нэмэгдчихсэн байгаа юм. Тэгэхээр энэ их татвар хураамж нь өөрөө ард түмний нуруун дээр асар дарамт болж хувирч байгаа гэдгийг бид ойлгох хэрэгтэй. Дээрээс нь бас үнийн өсөлт гээд том ачаа байна.

-Ер нь манай улсын төсөв, татварын бодлого алдаатай хэрэгжээд байгаагийн илрэл нь татвар нэмэгдэх замаар тодорхой харагдаж байна уу?

-Ерөөсөө сүүлийн жилүүдэд дан төсвийн зарлагыг санхүүжүүлэх татварын бодлогыг хэрэгжүүлж ирлээ. Энэ бол төрийн бодлогын алдаа. Тэгэхээр цаашид яах ёстой вэ гэхээр төсвийн зардлаа бид хамгийн байж болох дээд түвшиндээ хэмнэх замаар ард түмний нуруун дээр байгаа ачааллыг багасгах шаардлагатай. ХХОАТ-ыг нэг хувь болгочихоор иргэдийн бодит орлого нэмэгдэнэ. Сүүдрийн эдийн засаг хумигдана, хөдөлмөрийн идэвх сайжирна, хүн бүхэн ажилтай болохын төлөө тэмүүлнэ.

Ингэснээрээ том зургаараа худалдааны эргэлт ч сайжрах зэрэг эерэг өөрчлөлтүүд нийгэм, эдийн засагт бодитой бий болно. Төсөв 2023 онд гэхэд л 22.5 их наяд байсан. Гэтэл хоёрхон жилийн дараа буюу 2025 онд бөөн юм болж байж бууруулж 33.7 их наяд болгоход л бүхэл бүтэн 11.2 их наядаар нэмэгдсэн байна гэсэн үг. Энэ чинь төрийн зардал л гэсэн үг. Тэгэхээр хоёрхон жилийн өмнө л бид 22.5 их наядаар амьдарч болоод байсан цаашид ч болох ёстой. Төр өөрөө бүсээ тасартал таргалчихаад, иргэдээ болохоор гэдсийг нь тасартал нь бүслүүлчихээд байна.

-Төсвийн зардлаа хэмнэхийн тулд данхар төрөөсөө татгалзах шаардлагатай болох байх. Гэтэл манайх эсрэгээрээ албан тушаал нэмсээр байгаа биз дээ…?

-Бусад оронд ямар байдаг вэ гэдэг дээр би нэг жишээ хэлье. Тухайлбал, Аргентина улсын хүн ам 46.5 сая. Манай улсаас бараг 13 дахин их хүн амтай орон. Гэтэл төр, засгийн бүтцээрээ буюу нөгөө данхайсан төрийн хэлбэрээрээ тэнгэр газар шиг ялгаатай. Аргентины Засгийн газар есөн сайдтай. Харин манайх 23 сайдтай. Өөрөөр хэлбэл, есөн сайд манайхаас 13 дахин их хүн амтай улсыг авч явж чадаад байхад манайд болохоор 23 сайдтай атлаа төсвийн зардлаа иргэдийнхээ нуруун дээр үүрүүлсээр ард түмнээ туйлд нь хүргэж байгаа нь харамсалтай. Нөгөөтэйгүүр, манай Засгийн газрын бодлого хэлж ярьж байгаа зүйлийнхээ эсрэгээр хэрэгжиж байна. Уг нь бид төрийн данхар бүтцээсээ зоригтой салж, нэмээд элдэв төрлийн хавтгайрсан халамж тараах, энд тэнд элдэв байшин, барилга барихаа зогсоож, МЕГА хэмээх маскны цаана нуугдсан ган татлагат гүүр зэрэг ганган нэртэй төслүүдээ ч мартмаар байна. Хөрөнгө оруулалтаа ч дахин эрэмбэлэх шаардлагатай. Гэх мэтээр 10 хувь нь ХХОАТ-ыг нэг хувь болгохоор гарах зөрүү 2.5 их наядыг орлуулах бүрэн боломжтой.

-Иргэдийн гар дээр үлдэх 2.5 их наядын зөрүү инфляц хөөрөгдөнө гэж зарим хүмүүс эсэргүүцэж байх шиг байна. Үүн дээр ямар тайлбар хийх вэ?

-Инфляцад нөлөөлдөг хэд хэдэн хүчин зүйлс бий. Нэг нь төсвийн тэлэлт. Тэгэхээр орлого талдаа төсөв буурахаар засгийн газар үрэлгэн зардлаа хасаж танаж таарах ёстой. Хоёрт, ямар ч баялаг бүтээхгүйгээр зах зээл рүү нийлүүлэгдэж буй жишээ нь малчдын 5 их наяд гэх мэт мөнгө, халамж зэрэг нь шууд зарцуулалт болж инфляцыг илүү өдөөдөг.

Харин энэ тохиолдолд гарт үлдэж байгаа мөнгө бол өөрсдийнх нь хөдөлмөрлөсний хөлс. Тиймээс ч хэн ч зовж олсон мөнгөө илүү хариуцлагатай, илүү үр ашигтай зарцуулахыг бодно. Магад, үр хүүхдийнхээ боловсрол, эрүүл мэндэд илүү хөрөнгө оруулалт хийх, эсвэл хадгаламж болох хандлагатай байх. Мэдээж хэрэглээ ч нэмэгдэнэ. Үүнийгээ дагаад бизнесийнхэн нийлүүлтээ нэмж таарна. Ингээд үр дүнд нь эдийн засаг идэвхжсэнээр, эерэгээг нөлөөлнө гэж харж байгаа.

Эх сурвалж: “Өдрийн сонин”

Э.Мөнхтүвшин