Хувийн мэдээллээ хамгаалуулах эрхийн асуудал хариуцсан мэргэжилтэн тусгай илтгэгч Ана Брайан Нугререс Монгол Улсад айлчлан зургаа хоногийн турш ажиглалт, судалгаа, хэлэлцүүлэг явуулсан юм. Энэ талаар түүнтэй ярилцлаа.

---

-Та бүгдийн ажиглалтаар монголчуудын хувийн мэдээллээ хамгаалуулах эрхийн талаарх мэдлэг, ойлголт ямар түвшинд байна вэ?

-Хувийн мэдээллээ хамгаалуулах эрхийн асуудал хариуцсан НҮБ-ын Тусгай Илтгэгчийн хувиар миний айлчилж буй дөрөв дэх улс Монгол Улс юм. Юуны өмнө хувийн мэдээллээ хамгаалуулах нь хүний үндсэн эрх гэдгийг онцлон хэлье. Монгол Улсад уг асуудлаар ажиглалт, судалгаа хийх явцдаа бид олон байгууллагын төлөөлөгчидтэй санал солилцлоо.

Монголчуудын хувьд хувийн мэдээллээ хамгаалуулах эрх нь хүний үндсэн эрх гэдэг ойлголтыг сэтгэхүйдээ, оюун санаандаа суулгах шаардлагатай байна.

Тухайлбал, хүний хувийн мэдээлэл, дата мэдээллийн асуудлыг Хүний эрхийн үндэсний комисс хариуцдаг. Энэ байгууллагын зүгээс зөвлөмж гаргах эрхтэй. Хамгийн гол нь аливаа санкцыг хэрэгжүүлэх боломжгүй байна. Тэгэхээр хүний хувийн мэдээллийг бусдад зөвшөөрөлгүйгээр тараасан этгээд зөвлөмж аваад л өнгөрдөг. Эцсийн дүндээ холбогдох санкцыг хэрэгжүүлэх чиглэлээр комиссын хүрээнд тодорхой ажил байгаа нь ажиглагдсан. Хүний эрхийн Үндэсний Комисс (ХЭҮК) нь Хувийн мэдээллийг хамгаалах хууль эрх зүйн орчныг үр дүнтэй хэрэгжүүлэх хяналтын цорын ганц механизм байна. Монгол Улсын хувьд ерөнхий хүрээнд болон салбар хооронд энэ чиглэлээр хийх ажлууд ч их бий.

-Та сая хэлэлцүүлэгтээ хуурамч мэдээллийн талаар ярьсан. Ер нь хуурамч мэдээллийн эсрэг үйл ажиллагаанд аль салбарын мэргэжилтнүүд илүү үүрэг гүйцэтгэх ёстой байдаг вэ?

-Дэлхийн хэмжээнд глобал түвшний мэдээллийн хэрэгслүүд бий болсон. Үүнтэй холбоотойгоор мэдээлэл өөрчлөгдөн шинэчлэгдэж байдаг. Мэдээллийг өөрчлөн гуйвуулах асуудал газар авч байна. Хуурамч мэдээллийн эсрэг үйл ажиллагаанд хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, сэтгүүлчид ихээхэн үүрэг гүйцэтгэдэг. Яагаад гэвэл сэтгүүлчид өдөр бүр мэдээлэлтэй ажилладаг. Хэдийгээр албан ёсны мэдээллийн эх сурвалжууд байгаа ч албан бусаар олж авч буй мэдээллүүд их бий. Жишээлбэл, нийгмийн сүлжээнээс олж авсан мэдээллүүд байна. Аливаа этгээдийн нийгмийн сүлжээнд хэн нэгний тухай өөрийн өнцгийг үнэн мэтээр бичсэнийг сэтгүүлчдийн бэлтгэсэн мэдээлэлтэй адилтган үзэх асуудал байна.

Монгол Улсын хувьд хот, хөдөө гэлтгүй бүрэн мэдээлэл авсны үндсэн дээр хувийн мэдээллээ өгөх, ашиглуулах зөвшөөрлийн талаар сайн ойлголтгүй. Тиймээс нийгмийг, олон нийтийг соён гэгээрүүлэх хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, тэдэнд сэтгүүлчид энэ мэдээлэл яагаад үнэн бэ гэдгийг ойлгуулах хэрэгтэй. Хувийн мэдээллээ хамгаалуулах эрхийн талаарх ойлголтыг иргэддээ илүү их түгээх ёстой. Бид ажлын явцдаа сонирхогч бүх талуудтай, Мобиком зэрэг хувийн компаниудтай ярилцахад хувийн нууцыг хамгаалах эрхийн талаарх иргэдийн ойлголт, мэдлэгийг нэмэгдүүлэх нь хамгийн т улгамдсан асуудал болохыг тэд онцолсон. Иргэд мэдлэг, ойлголттой болсноор хувийн мэдээллээ хамгаалах, зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх боломжтой гэдгийг ч хэлсэн юм. Мэдээж иргэд ч тухайн уншиж буй мэдээллийнхээ эх сурвалжийг нягталдаг, э ргэцүүлэн боддог чадвартай болох ёстой. Үүнд хүрэхэд нийгмийн түвшинд бол төвөгтэй. Гэхдээ боломжтой асуудал юм. Харилцаа холбооны салбарын мэргэжилтнүүд бол мэдээлэл ямар х урдацтай шилжиж, өргөн цар хүрээг хамарч өөрчлөгддөг гэдгийг маш сайн мэдэж байгаа. Гэтэл нийгэмшил, нийгмийн дунд гарах өөрчлөлт удаан явагддаг.

-Энэ асуудалд төрийн зүгээс ямар бодлого баримтлах хэрэгтэй вэ?

-Монгол Улсын хувьд Засгийн газраас тодорхой хууль, тогтоомж, журмыг г аргах нь зайлшгүй шаардлагатай. Гэхдээ нөгөө талд эдгээр хууль журмууд нь гол зорилгодоо хүрсэн байх зайлшгүй шаардлагатай юм. Жишээлбэл, дата мэдээлэл хамгааллын асуудал эрхэлсэн хараат бус бие даасан агентлаг бий болгох нь илүү үр дүнтэй гэж харагдсан. Энэ агентлагийн хувьд иргэдийг соён гэгээрүүлэх, мэдлэг түгээх, зөрчлийн эсрэг ажиллах үүргийг хүлээнэ. Би нэгэн нийтлэг жишээ татъя. Нэгэн иргэн хөршийнхөө зүгээр л хэлсэн, эсвэл өөрийн интернэт хуудсандаа нийтэлсэн ямар ч баталгаагүй мэдээллийг сонсоод шууд итгэдэг. Энэ бол ахуйн хүрээний асуудал мэт боловч хор уршиг ихтэй. Бүхий л асуудлын суурь нь болоод байгаа юм. Тэгэхээр мэдээллийн эх сурвалж гэж юу болох талаар төлөвшил суух хэрэгтэй байна гэсэн үг. Нийгмийн, хувь хүний төлөвшил дутагдаж байна.

Би өмнө нь хиймэл оюунтай холбоотой судалгаа хийж байсан. Үүнтэй холбогдуулан дүгнээд хэлэхэд, хүний үндсэн эрхтэй адилтган үзэж байгаа хоёр үндсэн эрх, зарчим бий. Нэгдүгээрт, тайлбар өгөх, авах эрхийн зарчим. Хоёрдугаарт, үүнтэй праллель байрлалаар эргэдэг ил тод зарчим. Энэ юу гэсэн үг вэ гэвэл хиймэл оюун дээр суурилсан аливаа аппликэйшн, платформ хувь хүний мэдээллийг хүсэмжлэлээ гэхэд үүнийг юунд ашиглах гэж буйг нягтлах нь маш чухал. Өөрөөр хэлбэл, танаас авч буй мэдээллийг юунд ашиглах гэж буйд тайлбар авах зарчмыг хэрэгжүүлэх хэрэгтэй.

Эх сурвалж: “Өдрийн сонин”

А.Даваадулам