УИХ-аар Евразийн эдийн засгийн холбоотой хэлэлцээр байгуулах талаар хэлэлцэж байна. Энэ талаар УИХ-ын гишүүн, Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн сайд Ж.Энхбаяраас тодрууллаа.

---

-Жил бүрийн хавар ноолуурын үнэ ямар байх бол гэсэн хүлээлт малчдын дунд байдаг. Энэ жилийн тухайд ноолуурын ханш өмнөх жилүүдийг бодоход суларчихлаа гэдэг зүйлийг хэлж байна. Яагаад, юунаас болоод ноолуурын үнэ дорвитой өсөхгүй байна вэ?

-Монгол Улс мал аж ахуйн түүхий эдээ бүрэн боловсруулъя, экспортлох чиг баримжаатайгаар үйлдвэрлэлээ хөгжүүлэх бодлогыг гаргасан. Товчхондоо үүнийг “Цагаан алт” гэж томьёолж байгаа. Энэхүү УИХ-аас баталсан бодлогыг Засгийн газар хэрэгжүүлж байна. Үүн дотор ноос, ноолуур, арьс шир, сарлагийн хөөвөр, тэмээний ноос гэсэн гол таван бүтээгдэхүүн бий. Энэ чиглэлээр боловсруулалтаа сайжруулж улмаар экспортод гаргая гэдэг бодлого хэрэгжиж байна. Уг ажлыг манай яам хийж байгаа. Ноолуурын тухайд хариулъя. Өнөөдөр Монгол Улсын экспортын гол бүтээгдэхүүн болсон нүүрс нэг тонн нь 230-80 ам.доллар болж унаад байна. Учир шалтгааныг та бид мэдэж байгаа. Нөгөө дэлхийн томоохон х удалдааны зөрчил маргаанаас болж байгаа асуудал. Энэхүү худалдааны дайнаас үндэсний үйлдвэрлэгчтэй орнуудад хожил гарч ирж байгаа юм. Манай улсын хувьд 2022 онд дотооддоо ноолуураа 100 хувь угаадаг болсон. Харин одоо дараагийн түвшний боловсруулалт буюу ноолуураа 100 хувь самнах шаардлагатай байна гэж үзээд бодлогоо гурван жилийн өмнө гаргасан. Өнгөрсөн хугацаанд үйлдвэрүүд хөрөнгө оруулалт хийж, хүчин чадлаа өргөтгөснөөр Монгол Улс угаасан ноолуураа 100 хувь самнах боломжтой болсон.

-Угааж самнахын эдийн засгийн нэмэлт нь яаж тооцогдож байгаа вэ?

-Одоо бид ноолуураа 100 хувь самнана. Угааж, самнахын хооронд багаар бодоход манай улсад 500-700 тэрбум төгрөгийн нэмүү өртөг үлдэнэ. Өөрөөр хэлбэл, татвар, цалин, орлого, ашиг хэлбэрээр 500-700 тэрбум төгрөг үлдэнэ гэсэн үг.

Дэлхий дахинд болж байгаа тарифын зөрчил дотор бид энэхүү чадавхаа нэмэгдүүлсний хүчинд өнөөдөр ноолуур харьцангуй бага доголдож байгаа. Зүүн гурван аймгийн ноолуур үндсэндээ 90 хувь худалдан авалт хийгдээд дуусч байна. Одоо дунд бүсийн ноолуурын нийлүүлэлт эхэлж байгаа. Нөгөөтэйгүүр манай улс дэлхийн ноолуурын зах зээлийн 50 хувийг дангаараа гаргаж чадаж байгаа орон. Энэ утгаараа ноос ноолуурыг нэмүү өртөг шингээсэн бүтээгдэхүүн болгоод дэлхийн зах зээлд нийлүүлэх гээд зүтгээд байгаа нь үүнтэй холбоотой.

-Ноолуурын үнийг ченжүүд тогтоож байна. Ченжүүдээ хяна гэдэг зүйлийг шаарддаг байсан. Одоо яг ноолуурын үнийг хаанаас тогтоогоод байна вэ. Зах зээлийнхээ зарчмаар тогтож байна уу?

-Нэг кг самнасан ноолуур дэлхийн зах зээл дээр 104 ам.доллар гэж байгаа. Нэг кг самнасан ноолуурыг үйлдвэрлэхийн тулд хоёр кг ноолуур хэрэгтэй. Тэгэхээр нэг кг ноолуур 140-150 мянган төгрөг гэж үзэхээр 300 мянган төгрөгөөр худалдаж авч байна. Цаана нь үлдсэн 50, 60 мянган төгрөг дээр л дотоодын үйлдвэрлэл явж байна. Ноолуурын үнийг брэндүүд тогтоодог. Өөрөөр хэлбэл, самнасан ноолуурын үнээр ноолуурын ханш тогтдог. Тэгэхээр брэнд дээр өрсөлдөнө гэж том зорилго бидний өмнө байгаа. Зах зээл нь таван тэрбум ам.доллар хүрнэ гэсэн тооцоотой, жилээс жилд өсч байгаа том зах зээл. Энэ том зах зээл дээр бид өрсөлдөнө.

-УИХ-ын байнгын хорооны хуралдаанаар Евразийн эдийн засгийн хэлэлцээрт орох асуудлыг хэлэлцлээ. Уг хэлэлцээрт орсноороо үндэсний үйлдвэрлэгчдийн эрх ашиг хөндөгдөнө гэж үзэж байгаа. Үүнд та салбарын сайдын хувьд ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Энэ асуудал мэдээж хоёр талтай. Евразийн орнууд буюу Орос, Казахстан, Беларусь, Армен, Киргизистан байна. Нэгдүгээрт, эдгээр орнууд бол хүйтэн бүсийн улсууд. Энэ утгаараа манай мал аж ахуйн гаралтай бүтээгдэхүүний экспортод эерэгээр нөлөөлнө. Өөрөөр хэлбэл, 200 сая хүнтэй зах зээл рүү манай мал аж ахуйн бүтээгдэхүүнд амжилттай гарна гэсэн үг. Нөгөө талаараа эдгээр орнууд маань хөдөө аж ахуйн маш хүчирхэг бааз суурьтай. Энэ утгаараа хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүний хувьд манайд дарамт үүснэ. Нөгөөтэйгүүр айл өрхийн сагсны бараа 300 орчим нэр төрөл байдаг. Манайх 20 орчим нэр төрлийн бараа бүтээгэдхүүн экспортолдог. Тэгэхээр бусад нэр төрлийн бараа бүтээгдэхүүний үнэ хямдарч, хэрэглэгч дээр өргөн хэрэглээний бараа нэмэгдэнэ гэсэн үг. Энэ бол нэг талдаа сайн. Гэхдээ бид дотооддоо хийж чадаж байгаа зүйлээ хамгаалах бодлогоо хатуу явуулна. Энэ утгаараа Еврази дээр бид эдгээр бараа бүтээгдэхүүнээ тарифын хязгаарлалтаар хамгаална гэсэн үг. Нөгөө талаараа НӨАТ, орлогын албан татвар гэх мэт тарифын бус дотоод татварын зохицуулалтаар дотоодынхоо үйлдвэрүүдийг хамгаалж өгнө. Тодорхой хэлбэл, тэнд олдож байгаа 200 сая хүнтэй зах зээл рүү орцгооё. Харин дотоодынхоо үйлдвэрлэлээ тарифын бус дотоод татварын зохицуулалтаараа хамгаалъя гэж байгаа юм. Тэгэхээр энэхүү хэлэлцээрийг УИХ дэмжсэн тохиолдолд дагуулаад үндэсний үйлдвэрлэлээ яаж хамгаалах вэ гэдэг бодлогыг давхар хийж өгөх ёстой.

Эх сурвалж: “Өдрийн сонин”

Э.Мөнх