Хавдар судлалын үндэсний төвийн Хими эмчилгээний тасгийн эрхлэгч, Монголын хавдар судлаач эмч нарын нийгэмлэгийн тэргүүн Я.Замбалгаравтай хими бай эмчилгээг аймаг, дүүргүүдэд хийж байгаа талаар ярилцлаа.

---

-Хавдар судлалын үндэсний төвд үүссэн төвлөрлийг саармагжуулах зорилгоор хими бай эмчилгээг аймаг, дүүргүүдэд хийдэг болсон гэсэн. Одоогийн байдлаар энэхүү ажил ямар шатандаа явж байгаа вэ?

-Манай улсад хавдрын өвчлөлийн тоо сүүлийн жилүүдэд тогтмол өсч байна. Жилд 9000 орчим хавдрын шинэ тохиолдол бүртгэгддэг. Түүний 4600 тохиолдол нь нас бардаг. Хавдар ихэвчлэн сүүлийн буюу III, IV шатандаа оношлогдож байгаа учраас нас баралтын хувь өндөр байгаа юм. Тэгвэл үүнийг яаж бууруулах вэ гэвэл хавдрыг I, II шатанд нь оношлох хэрэгтэй. Эрт үед нь оношилж чадвал хавдар бүрэн эмчлэгдэх боломжтой. Хими бай эмчилгээ нь ихэвчлэн хавдрын хожуу үе шатанд хийгддэг. Хагалгаа хийгээд хавдрыг бүрэн авах боломжгүй үед өвчтөнд хими бай эмчилгээг хийнэ. Үүнтэй холбоотойгоор Хавдар судлалын үндэсний төв дээр төвлөрөл бий болдог шүү дээ. Жил гаруйн өмнө яамнаас энэ төвлөрлийг саармагжуулах бодлого хэрэгжүүлсэн юм. Өөрөөр хэлбэл, 21 аймаг, есөн дүүрэгт химийн системийн эмчилгээ хийдэг болно гээд тодорхой шийдвэрүүд гарсан. Тухайн үедээ энэ шийдвэр идэвхждэг боловч өвчтөнүүд өөрсдөө зөвхөн Хавдар судлалын үндэсний төвд үзүүлэх хүсэлтэй байсан. Хоёрдугаарт, орон нутгийн мэргэжилтнүүд тогтвортой бус байлаа. Өөрөөр хэлбэл аймгуудад боловсон хүчин дутагддаг сул талтай. Уг нь нийслэлээс мэргэжилтнүүд бэлтгэгдээд орон нутагт очдог. Гэтэл хоёр жил ажиллаад л өөр аймаг, хот руу шилжинэ, эсвэл өөр мэргэжил эзэмшдэг. Ийм шалтгаануудаас үүдэн хими бай эмчилгээ орон нутаг, дүүргүүдэд саармагжсан. Одоогоор юун түрүүн маш богино хугацаанд мэргэжилтнүүдээ бэлтгэн тараах ажил явагдаж байгаа. Эрүүл мэндийн сайдын тушаалаар аймаг, дүүргүүдэд үндэсний багууд томилогдож ажиллаж байна. Өөрөөр хэлбэл, шууд газар дээр нь ажлын байран дахь сургалтыг орж байгаа. Мөн нөгөө талд мэргэжилтнүүдээ богино хугацаанд бэлтгээд орон нутгууд руу илгээсэн. Манай төвийн эмч нар аймаг, дүүргүүд рүү томилолтоор явж сургалт орж байна. Гол нь химийн бай эмчилгээнд зөвхөн эмч нараас гадна хавдрын мэргэжлийн сувилагч, эм зүйч, эм найруулдаг тусгай сургагдсан найруулагч гээд олон боловсон хүчин шаардлагатай байдаг юм. Бусад өвчнүүдийг бодоход нийт 20-иод төрлийн мэргэжилтнүүд оролцсоны үндсэн дээр хорт хавдар гэдэг энэ өвчнийг оношилж, эмчилдэг онцлогтой.

-Одоогийн байдлаар хэдэн аймаг, дүүрэгт хими бай эмчилгээ хийгдэж байгаа вэ?

Одоогоор таван аймагт химийн системийн эмчилгээгээ хийх нөхцөл арай бүрдээгүй байгаа. Бэлтгэл ажлын түвшиндээ явж байгаа гэсэн үг. Бусад аймгуудад бол хими бай эмчилгээ хэвийн хийгдэж байгаа. Энэ оны арванхоёрдугаар сар гэхэд бүх аймгууддаа химийн бай эмчилгээг нутагшуулах зорилт тавьсан. Багахангай, Чингэлтэй, Баянзүрх, Налайх дүүргүүд бас бэлтгэл ажлын түвшинд явж байна. Харин бусад дүргүүдэд хэвийн. Саяхан Баянгол дүүрэг хавдрын төвтэй болсон. Манай Хавдар судлалын үндэсний төвийн эмч Баянгол дүүрэгт сарын хугацаанд ажиллаж байгаа. Мэдээж өөрийн өвчтөнүүдээ Баянгол дүүрэг рүү татан үзэж байгаа гэсэн үг. Нэг эмч өдөрт амбулаториор 30 гаруй өвчтөн үздэг. Мөн 30-40 өвчтөн эмчилгээнд оруулдаг. Тэгэхээр энэ тооны ачаалал дүүрэг рүү шилжсэн гэсэн үг. Үнэхээр аймаг, дүүргүүдэд сайн эмч нар бэлтгэгдсэн. Тоног төхөөрөмж ч гэсэн маш сайн. Тиймээс иргэд нэмэлт зардал гаргахгүйгээр чанартай хими бай эмчилгээг оршин суугаа орон нутаг, дүүргээсээ авах боломжтой болсон.

-Ер нь өөр шинэ эмчилгээ, үйлчилгээ нэвтэрсэн үү?

-Хорт хавдар үндсэн гурван эмчилгээтэй. Үүнд хавдрын мэс засал, туяа эмчилгээ, хавдрын системийн эмчилгээ багтдаг. Хавдрын системийн эмчилгээ нь дотроо хими, бай, дархлаа, вакцин эмчилгээ гээд олон төрөлтэй. Манай монголчууд энэ бүгдийг химийн эмчилгээ гэж ярьдаг шүү дээ. Гэтэл орчин үед химийн эмчилгээ гэдэг нь тусдаа хавдрын эсрэг ерөнхий үйлчилгээ үзүүлдэг болсон. Энэ нь хавдрын эсийг устгах зориулалттай химийн бодисууд хүний биед ороод эрүүл эсийг устгах эрсдэлтэй. Үүнээс үүдэн химийн хордлого, гаж нөлөөний шинж тэмдгүүд илэрдэг. Жишээ нь, үс унах, арьс хуурайших, огих, дотор муухайрах, хоолны дуршил буурах гээд бусад шинж тэмдгүүд илэрнэ. Мөн дархлаа суларсантай холбоотойгоор хууч өвчин сэдрэх магадлалтай. Тиймээс эрдэмтэд үүний эсрэг, гаж нөлөөг бууруулах зорилгоор бай эмчилгээг гаргаж ирсэн. Энэ нь зөвхөн хавдрын эс дээрээ очиж, үйлчилдэг эмчилгээ. Бусад эрүүл эд эсүүдийг огт гэмтээдэггүй онцлогтой. Тиймээс энэ эмчилгээг дэлхийд түгээмэл хэрэглэх болсон. Мөн үүний дараа эрдэмтэд дархлааны эмчилгээг нээсэн. Энэ нь хүний өөрийн дархлааг идэвхжүүлэх зорилгоор хавдрын эсийг устгах эмчилгээний арга юм. Энэ эмчилгээ манайд нэвтрээд жил гаруй болж байгаа. Одоогоор уушги, элэгний хорт хавдарт энэ эмчилгээ харьцангуй үр дүнтэй байна. Дараа дараагийн шинэ эмчилгээнүүд манай улсад хараахан нэвтрээгүй. Мэдээж бид аль болох шинэ эмчилгээ, технологи нэвтрүүлэхийн төлөө ажиллаж байгаа. Ямар ч шинэ технолгоги нэвтрүүлэхэд санхүүжилт, судалгаа, зардал мөнгө, даатгалын тогтолцоонд оруулах гээд олон зүйл шаарддаг. Мөн багагүй цаг хугацааа ордог онцлогтой.

-Зарим орнууд эрт илрүүлэг, эсвэл үзлэгт ороогүй хүнийг торгодог хуультай. Тиймээс хавдрыг эрт оношилдог. Мөн нас баралтын түвшин бага байдаг гэнэ. Америкчууд өдөр бүр гүйдэг учраас хорт хавдар тусах нь бага гэсэн. Та энэ талаар ярихгүй юу?

-Миний хувийн бодол байдаг юм. Бид жилд нэг удаа машинаа үзлэгт оруулах хуультай. Хэрэв оруулаагүй бол цагдаа торгодог. Тэгэхээр тэр хүн хүсээгүй ч машинаа үзлэгт заавал оруулдаг. Яг үүн шиг иргэн бүр жилд нэг удаа тогтсон үзлэгт орж байх хэрэгтэй. Хэрвээ тогтсон эрүүл мэндийн үзлэгтээ ороогүй бол торгох, тодорхой хариуцлага хүлээлгэх юм бол нөхцөл байдал арай өөр болно. Жил бүр иргэд хариуцлагатайгаар үзлэгтээ ороод явбал ганцхан хавдар биш, бүхий л өвчлөл эрс буурна. Мөн америкчууд өдөр бүр гүйдэг амьдралын хэвшилтэй. Энэ нь хавдрыг бууруулдаг гэх нарийн судалгаа байдаг. Гэхдээ үүнээс илүү баттай зүйл бий. Хүн хэр хэмжээнд хөдөлгөөн хийнэ, тэр хэмжээгээрээ эрүүл байдаг. Ганцхан хавдар биш. Бүхий л талаараа эрүүл байж болдог. Үүний суурь нь дасгал, хөдөлгөөн юм.

 

А.Даваадулам