Ардчилсан намын ҮБХ өчигдөр хуралдлаа. Энэ удаагийн хурлаар Л.Гантөмөр АН-ын даргаас чөлөөлөгдөх өргөдлөө өгч, дараагийн даргад нэр дэвшигчдийг тодруулав. Намын дүрмийн дагуу О.Цогтгэрэл, Б.Пүрэвдорж, Ж.Баярмаа нар нэр дэвших эрхээ авсан бол Л.Мөнхбаясгалан, О.Алтангэрэл, Ч.Лодойсамбуу нар мултарлаа. Ингээд АН-ын даргад нэр дэвшигчдийг өнөөдөр 18:00 хүртэл бүртгэх юм байна. Наймдугаар сарын 31-нд буюу ням гаригт болох ҮБХ-ны хурлаар АН даргаа тодруулж, намын Их хурлаараа соёрхон батална.

Монголын ардчиллын баталгаа болсон улс төрийн гол хүчин даргагүй явна гэдэг толгойгүй биетэй л адил. Иймд юун түрүүнд даргатай болох ёстой. Харин хэн намын дарга болох нь хамгийн чухал асуудал. Ойрын хэдэн өдөр АН-ын даргын төлөөх улс төр нэлээд ширүүн өрнөлөө. Мэдээж АН олон фракцтай. Бүгд дор бүрнээ ашиг сонирхолтой. Хэнээр даргаа сонгох нь тухайн намын дотоод асуудал мэт боловч том зургаараа Монгол Улсын ардчилал, эрх чөлөөний дархлаатай холбоотой чухал алхам юм. Нэг ёсондоо АН-ын дарга хэн байхаас энэ намын төдийгүй Монголын ирээдүйн хувь заяа шийдэгдэнэ.

“Улс төрийн намын хуульд нийцүүлж дүрмээ шинэчилье. Тэр дүрмээрээ орон нутагт төлөөллийн байгууллагаа сонгоод дараа нь сонгууль хийе” гэх хувилбар АН-ын зарим гишүүдээс гарч байгаа. Тэгвэл энэ цаг үед ийм нүүдэл хэрхэвч хийж болохгүй гэдгийг улс төр гадарладаг хүн бүр мэднэ. Яагаад гэвэл АН-ын алдаат он жилүүд давтагдах зам руугаа орох нь гарцаагүй. 2020 оны сонгуулийн дараа АН-ыг эрх баригч МАН хүссэнээрээ удирдаж ирсэн гашуун түүх бий. Тэр үед ямар үйл явдал өрнөж байсныг эргэн санацгаая.

2017 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн дараа АН хоёр тийшээ харсан. Х.Баттулгыг Төрийн тэргүүнээр сонгогдсоны дараа нам доторх фракциудын зөрчил хурцдав. Тухайн үеийн АН-ын дарга С.Эрдэнэ болон бусад ледрүүдийн хоорондын үл ойлголцол гарч, намын удирдлагын асуудал тодорхой болсон түүхтэй

Ингээд 2020 оны УИХ-ын сонгуулиар АН ердөө арваадхан суудал авч, намын дотоод зөрчил оргилдоо хүрч байв. Энэ бүхэн МАН-ын зохион байгуулсан бохир технологи гэдгийг бүгд л мэддэг болсон. Мэдээж АН-ын хуваагдал өрсөлдөгч улс төрийн хүчний хувьд амтат бялуу байх нь тодорхой. Тиймдээ ч АН-ын дотоод тэмцлийг зориудаар өдөөж, намын шинэчилсэн дүрэм, даргын сонголтыг Улсын дээд шүүхэд бүртгүүлэх процессыг удаа дараа гацааж, сунжруулдаг байв. АН хоёр тамгатай, хоёр даргатай мэт ойлгомжгүй нөхцөлтэй явсаар дараагийн сонгуулийн жилийг угтсан. Нийгэмд АН-ыг дотоод асуудлаа шийдвэрлэж чадахгүй, сул дорой улс төрийн хүчин мэт харагдуулах нь эрх баригчдад ашигтай хувилбар. АН-ын байр суурь ч ганхаж, сонгогчдын итгэл суларч, улс төрийн тэнцвэр алдагдахад хүргэв. Энэ бол АН-д маш том сургамж болсон. Одоо үүнийг тэд давтах ёсгүй. Хэрэв өнөөдөр даргаа сонгох асуудлыг дахин сунжруулж, дотоодын тэмцлээ үргэлжлүүлбэл яг тэр дүр зураг дахин давтагдана.

АН-д өнөөдөр айхавтар том зовлон бий. Тэр нь Женко болсон. Түүнийг зориуд намаа бужигнуулах оролдлого хийж байгаа тухай улс төрийн хүрээнд хүчтэй ярьцгааж байна. Яагаад гэвэл мань эр Ерөнхий сайд асан Л.Оюун-Эрдэнэтэй хамтарч, намаа самарсан гэж АН-ынхан жийрхдэг. Тэрбээр өөрийн байр сууриа бэхжүүлэхийн тулд АН-ын даргын суудлын төлөө улайран тэмцэж байна ч гэх юм билээ. Нам доторх иймэрхүү жиг, жуг хаа сайгүй л байдаг. Цор ганц үнэн бол АН даргатай болох асуудал. Улс төрийн нөхцөл байдлын хувьд яг тохироо нь бүрдээд байгаа. Учир нь МАН одоохондоо дотоод асуудалдаа илүү төвлөрсөн. Эрх баригчдын хувьд намын даргынх нь суудал энэ цаг үед юу юунаас илүү чухал байгаа. МАН-ын даргын төлөөх өрсөлдөөн хэдийнэ нам дотроо идэвхжсэн. МАН Их хурлаа зарлаж, намын шинэ даргаа сонгох нь намрын улс төрийн халуун сэдэв болох биз. Үүнээс өрсөж, АН хугацаа хожих ёстой. Яагаад гэвэл МАН-ын шинэ дарга АН-ыг “даргажуулах” нь ойлгомжтой. Энэ оролдлого хэрэгжвэл АН даргаа сонгож чадсан ч жинхэнэ удирдлагаа олж авч чадахгүй, дахин талцлын замд орох эрсдэлтэй. Үүнийг хүссэн, эрх баригчдын гар хөл болсон АН-ын зарим нөхдүүд МАН-ын явуулгаар намаа бужигнуулах шиг болж байна. АН-ыг нийгэмд аль муухайгаар харагдуулахыг оролдож, элдэвлэх юм. МАН-ын дарга тодрох хүртэл АН-ыг даргагүй байлгаад хугацаа хожихын тулд сошиалыг эзэгнэх шиг болж байна. Эрх биш энэ намын мянга, мянган гишүүд хэн хаанаас, хэний захиалгаар чулуу шидэж байгааг дэнсэлчихтэйгээ байлгүй дээ. Тэр дундаа ҮБХ-ны 400 гишүүн, Их хурлын 1000 гаруй гишүүн өрсөлдөгч намынхаа даалгавар захиалгаар явахгүй нь лавтай. Иймд АН-ынхан айлаас шидсэн өгөөшинд хууртаж, хоорондоо алалцах биш, нэгдэж нийлээд улс орныхоо хөгжлийн төлөө сөрөг хүчний дуу хоолойгоо цангинуулах хэрэгтэй байна.

Ямартаа ч АН-ын ҮБХ энэ ням гаригт шинэ даргаа сонгох шийдвэр гаргахаар боллоо. Тэдний сонголт АН-ын замыг заана. АН-ын шинэ даргын сунгаанд О.Цогтгэрэл, Б.Пүрэвдорж нарын хооронд гол өрсөлдөөн явагдах нь илүү тод харагдаж байна. Тэдний аль, аль нь эрх баригчдын алдааг нүд рүү нь харж байгаад үнэнээр нь хатуу шүүмжилж чаддаг. МАН-тай зоригтой үзэлцэж чадах улс төрийн лидерүүд. Гишүүдийн амнаас сонсох нь ээ, “Үзэл баримтлал, бүтээлч хандлага талаасаа О.Цогтгэрэл намын дарга болоход арай илүү үнэлэгдэж байгаа” гэсэн хандлага давамгайлж байна лээ. Магадгүй тэрбээр намын дотоод шинэчлэл, үзэл санааны тодорхой шийдэл, бодлогын зөв хувилбаруудыг дэвшүүлж ирсэн болохоор илүү итгэл төрүүлж байгаа болов уу.

Тэгэхээр АН-ын шинэ даргад улс төрийн арвин туршлагатай, тулхтай хүн сонгогдох ёстой. Хамгийн чухал нь нам дотроо хүлээн зөвшөөрөгдсөн, ардаа хэн нэгэн том “ах”-гүй, аль ч фракц бүлэглэлтэйгээ ойлголцдог, эв нэгдлийг хангаж чаддаг, намаа зөв удирдаад ялуулчихдаг хүн хэрэгтэй. Ер нь улс төрийн онооны хойноос худлаа попордоггүй, ажил хэрэгч хүн л энэ намыг цааш нь авч явж чадна. 2027 он бол Ерөнхийлөгчийн сонгууль, 2028 оны парламентын сонгууль нэг мэдэхэд хаяанд ирчихнэ. Иймд АН одооноос нэг бодлогоор ирэх сонгуулиуддаа бэлдэх хэрэгтэй. Тэгэхээр ирэх сонгуулиудад намаа манлайлан удирдаад авч оролцох тийм зангарагтай хүн АН-ыг зөв залж чадна. Харин сошиалын од хүн улс төрийн намыг удирдана гэдэг үлгэр биз ээ. Тэд зөвхөн хувийн ашиг сонирхол, амбицдаа дийлдэнэ үү гэхээс намаа бодох нь юу л бол.

Хэрэв АН дахин хагаралдаж, эвлэлдэн нэгдэхээс илүү талцлаа үргэлжлүүлбэл улс төрийн тавцнаас шахагдах бодит аюултай нүүр тулна. Энэ бол зөвхөн намын биш, Монголын ардчиллын ирээдүйн асуудал. Тиймээс ҮБХ хариуцлагатай шийдвэр гаргаж, намын даргаа ухаалгаар, шударгаар сонгох хэрэгтэй байна. АН-ын өнөөдрийн шийдвэр бол маргаашийн хувь заяа юм.

М.МӨНХ