Хичээлийн шинэ жил эхэлж буйтай холбогдуулан сургуулийн орчинд зарагддаг хоол хүнсний чанар, аюулгүй байдал, хадгалалт, хэрэглээний талаар Нийгмийн эрүүл мэндийн үндэсний төвийн хоол судлалын албаны эрдэм шинжилгээний ажилтан Б.Түвшинбаяртай ярилцлаа.

---

-Танай байгууллагаас ерөнхий боловсролын сургууль түүний орчинд хадгалагдаж буй хоол хүнсний чанар аюулгүй байдлын талаар судалгаа хийсэн байдаг. Эндээс та бүхэн ямар дүгнэлтэд хүрсэн бэ?

-Бид энэ судалгааг 2015 онд нийслэлийн 15 сургуулийн орчинд явуулсан. Сурагчид юу идэж байна, өдөрт хичнээн төгрөг зарцуулж байна, сонголтод юу нөлөөлж байна, хоолны хордлогоор өвчилж байсан эсэх гэх мэт хэд хэдэн асуумжтай. Сургуулийн орчинд худалдаалагдаж буй сурагчдын өргөн хэрэглэдэг 67 нэр төрлийн бүтээгдэхүүнээс дээж авч шинжилсэн. Судалгаанд оролцсон хүүхдүүдийн 98.4 хувь нь ерөнхийдөө байнга сургуулийн орчноос хүнс авч хэрэглэдэг. Бага ангийн хүүхдүүд сургууль дотор худалдахыг хориглосон чихэр, чавга, чипс, бохь зэргийг сургуулийн ойр орчимд байгаа хүнсний мухлаг, дэлгүүрээс худалдан авдаг бол дунд болон ахлах ангийн сурагчид сургууль дотроос пирошки, ороомог, мантуун бууз, бэлэн гоймон зэргийг авч иддэг. Ерөнхийдөө ундаа, пирошкиг сурагчид хамгийн их худалдаж авдаг юм билээ. Хүүхдүүд өдөрт дунджаар 1000 төгрөгийг идэх юманд зарцуулдаг. Тэр мөнгөнд нь таарч байгаа нь дээр дурдсан зүйлс. Хоол аваад идье гэхээр 3000-4000 төгрөгийн үнэтэй. Хүүхдэд зориулсан бага порцтой, хямд төсөр хоолыг сургуулийн хоолны газар хийдэг болох хэрэгтэй байна. Тэгээд л хамгийн их илчлэг, калоритай пирошкиг өл дарах зорилгоор долоо хоногт 3-4 удаа худалдан авдаг.

-Эдгээр бүтээгдэхүүн, тухайлбал пирошкиг тогтмол хэрэглэх нь сурагчдад ямар хортой вэ?

-Судалгаагаар хоолны хордлогод орж байсан уу гэхэд 17.8 хувь нь тийм гэж хариулсан. Тэдний тал хувь нь пирошкиноос хордсон гэж байна. Нийт сурагчдын 42 хувь нь пирошки авч хэрэглэдэг. Мөн шууд гараараа барьж иддэг бургер, кимбаб, мантуун бууз, ороомог байна. Пирошкиг маш их тосонд шарж болгодог болохоор тослогийн хэмжээ маш их гэсэн үг. Өнөөдөр дэлхий нийтээр транс тосноос татгалзаж байна шүү дээ. Тийм болохоор пирошкиноос сурагчид аль болох татгалзах хэрэгтэй.

-Сахарын агууламж ихтэй ундаа, шүүс, нарийн боов, печень чихрийг сургуулийн орчинд худалдаалахыг хориглосон эрүүл мэндийн сайдын тушаал 2013 онд гарсан байдаг. Гэвч өнөөдрийг хүртэл сурагчид хамгийн их худалдан авсаар байна. Эдгээр нь хүүхдэд ямар сөрөг нөлөө үзүүлэх вэ?

-Сургуулийн орчинд 100 грамм бүтээгдэхүүнд агуулагдаж байгаа сахарын хэмжээ 10 граммаас их байвал сахар ихтэй бүтээгдэхүүн гэж үздэг. Олон улсын энэ стандартаар бол өнөөдөр сургуулийн орчинд зөвшөөрөгдсөн бүтээгдэхүүн алга байна. Чихэр ихтэй бүтээгдэхүүн их хэрэглэснээр хүүхдийн анхаарал сулрана. Мөн таргалалтад нөлөөлж буй гол хүчин зүйл болж байна. Өнөөдөр нийт сурагчдын арав гаруй хувь нь илүүдэл жинтэй болчихоод байгаа нь үүнтэй холбоотой. Мөн нийт сурагчдын 60 хувь нь сахар ихтэй төрөл бүрийн жүүс, газтай ундаа хэрэглэдэг. Жүүснүүд коланаас илүү сахарын агууламжтай байдаг. Тухайлбал, Анар жүүс хамгийн их сахарын агууламжтай юм билээ. B15, Fuzetea-д сахар арай бага ч хүнд металл агуулагддаг юм билээ. Эцэг эхчүүд хүүхдэдээ 10 хувиас бага сахарын агууламжтай ундаа, 50 хувиас дээш жимсний шүүсний агууламжтай өтгөрүүлсэн шүүс эсвэл ус сонгох хэрэгтэй. Зайрмагны хувьд түгээмэл худалдаалагдаж буй Батос зайрмагт 100 граммд 22.7 грамм, I-berry 14 грамм сахарын агууламжтай болох нь тогтоогдсон.

-Хүнсний бүтээгдэхүүнд хүнд металл агуулагдах зөвшөөрөгдсөн хэмжээ гэж байдаг байх. Түүнээс хэтэрсэн хэмжээгээр агуулагдсан хүнсний бүтээгдэхүүн байсан уу?

-Нийт дээжийн 3.2 хувь нь кадьмийн агууламж өндөртэй байсан бол 10 хувьд нь хар тугалганы агууламж зөвшөөрөгдөх хэмжээнээс их илэрсэн.

Тодруулбал, ундаа жүүсэнд кадьми, зөв аарцны ундаа, fuze tea, джек, счастливый день, хрустик, контик, мон-амур бүгдэд нь хар тугалга зөвшөөрөгдөх хэмжээнээс их илэрсэн. Мөн будаатай хуурга, хуушуур, ороомог, соустай будаа, цуйванд хар тугалгын хэмжээ нэмэгдсэн байх жишээтэй. Хоолнуудаас цуйванд хүнд метал, мөөгөнцөр илүү илэрсэн нь цуйвангийн гурилыг урьдчилж бэлтгээд хүнсний бус уутанд хадгалдагтай холбоотой болох нь тогтоогдсон. Зориулалтын бус гялгар уутанд нэг өдөр хадгалахад л хүнд металлын бохирдолд өртөх боломжтой. Тийм болохоор цуйвангийн гурилыг урьдчилж битгий бэлдээч гэж хэлмээр байна. Мөн нян судлалын шинжилгээгээр e coli нийт дээжийн хоёр хувьд, хоолны хордлого үүсгэгч нян арван бүтээгдэхүүний нэгд, хөгц мөөгөнцөр 3.6 хувьд нь илэрсэн. Төрөл бүрийн өвчин үүсгэгч нян арчих төдийд арилдаггүй учраас сургуулийн орчинд ажиллаж буй хүнсний дэлгүүрүүд жимс жимсгэнийг угааж зарах хэрэгтэй.

-Бэлэн гоймонг худалдахыг хориглодог гол шалтгаан нь юу юм бол?

-Шинжилгээнд орсон нийт дээжийн 92.5 хувь нь давс ихтэй бүтээгдэхүүн байсан. Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагын зөвлөснөөр насанд хүрсэн хүн өдөрт таван грамм давс хэрэглэх ёстой. Гэтэл бэлэн гоймонд байдаг давсны агууламж маш өндөр бөгөөд ямар ч шимт бодисгүй байдаг. Чанадаг гоймонд 2000 мг давс агуулагддаг юм билээ. Энэ нь хүүхдийн ходоодны хүчлийг нэмэгдүүлж, цочролд оруулж улмаар цоороход хүргэнэ. Мөн өндөг уургийн агууламж өндөртэй, хүүхдэд маш сайн бүтээгдэхүүн боловч сургуулийн цайны газрууд хүнсний аюулгүй байдлыг хадгалж чаддаггүйн улмаас эргээд хор болох аюултай байна. Нүдэлж шарсан өндгийг овоолоод тавьсан байгаа харагдсан шүү.

-Гадаадын киноноос харахад хүүхдийнхээ өдрийн хоолыг эцэг эх нь бэлтгэж явуулж байгаа харагддаг. Дэлхийн улс орнууд сургуулийн орчин дахь хүнсний аюулгүй байдлыг яаж шийдсэн байдаг юм бол?

-Судалгаанд хамрагдсан хүнсний дэлгүүр, цайны газрууд хүнсний бүтээгдэхүүний аюулгүй байдлын дагалдах шинжилгээний бичиггүй, кекс, торт, наполеон зэрэг зориулалтын хөргүүртэй орчинд хадгалах ёстой бүтээгдэхүүний 89 хувийг, пицца, хотдог, бургерийн 15 хувийг ил задгай хадгалж байсан. Мөн 61.8 хувь нь ямар нэгэн шинжилгээ, дагалдах лабораторийн бичиггүй байгаа юм. Үүнээс гадна манай улсад хүнсний нэмэлтийг огт хориглодоггүй, ямар ч хяналтгүй байна. Зарим улсууд эдгээрийг хориглодог. Жишээ нь Норвеги, Швейцарь, Англид “E-102”-г хүүхдийн хоолонд хэрэглэхийг хорьсон байдаг. “E-102” нь шоколадтай үрэл, “Bebetto” резинэн чихэрт агуулагддаг. Энэ нь астма үүсгэдэг, хүүхдийг хэт хөдөлгөөнтэй болгох сөрөг талтай юм. Тайваньд сургууль, дэлгүүр, эцэг эхчүүд гурвалсан гэрээ байгуулж хүнсний бүтээгдэхүүнээ сонгодог бол Солонгост сургуулиас 200 метрт ногоон бүс бий болгож эдгээр бүтээгдэхүүнийг зардаггүй байх жишээтэй. Харин АНУ савласан бүтээгдэхүүний илчлэг 2000 калориос ихгүй, нийт тослогийн хэмжээ 35-аас ихгүй, ханасан тос нийт илчлэгийн 10 хувиас ихгүй байх, сахарын хэмжээ төд байна гэхчлэн тодорхой заасан байдаг. Ийм зохицуулалт манайд дутагдаж байна.

-Та бүхэн судалгааны үр дүнгээ танилцуулаад хоёр жил болжээ. Үүнийг амьдралд хэрэгжүүлж, бодитой үр дүн гаргахад ямар асуудал тулгамдаж байна?

– Эрүүл мэндийн яамнаас хориглосон бүтээгдэхүүний жагсаалтыг шинэчлэх шаардлагатай байна. Сүүлийн таван жилийн байдлаар хоолны хордлогын 37 дэгдэлт гарсны 31 нь Улаанбаатар хотод , 32 хувь нь хүүхдийн байгууллага буюу цэцэрлэг, сургууль, дотуур байранд гарсан байна. Тийм болохоор үүнд хяналт тавих хэрэгтэй. Үдийн цай хөтөлбөр дээр эцэг эх, багш, гал тогоо хамтарч ажилламаар байна.

-Та эцэг эх, багш сурагчдад ямар зөвлөгөө өгөх вэ?

-Сахарын агууламж багатай жимсний шүүс, тослог багатай, бүхэл үрийн печень жигнэмэг, нарийн боов, мантуун бууз, шарах шүүгээнд жигнэсэн хоол, бага тосонд шарсан хуушуур, майонезгүй кимбаб, бургер, хачиртай талх, шинэ ногооны салат, зууш, чанасан өндөг, цагаан идээ, давсгүй самар хэрэглэж дадаарай гэж зөвлөмөөр байна.

СУРГУУЛИЙН ОРЧИНД ХОРИГЛОХ ХООЛ ХҮНСНИЙ ТҮҮХИЙ ЭД, БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ ЖАГСААЛТ:

1. Чихэр, мөхөөлдөс, шоколад зэрэг энгийн нүүрс ус ихтэй хүнсний бүтээгдэхүүн

2. Нийлэг буюу химийн аргаар гарган авсан кремтэй бүтээгдэхүүн

3. Бүх төрлийн цуужуулсан, утсан, лаазалсан, бүтээгдэхүүн (давсалсан самар, цуу, загас, хиам, махан бүтээгдэхүүн, зайдас)

4. Өндөг, хуурай өндөг, майонез

5. Байгалийн бус өтгөрүүлсэн сироп ашиглаж үйлдвэрлэсэн бүх төрлийн шүүс

6. Бүх төрлийн хийжүүлсэн ундаа

7. Кофе

8. Их тосонд шарсан бүтээгдэхүүн, хоол хүнс (шарсан төмс, шаржигнуур тахиа)

9. Түргэн хоол (пицца, гамбургер, хотдог)

10. Төрөл бүрийн нийлэг химийн аргаар гаргаж авсан хоол амтлагч (вигор, дошида)

11. Шөлний тос, өөхөн тос түүгээр хийсэн бүтээгдэхүүн (гэрийн хайрсан боорцог, мушгиа боов)

12. Хайлуулсан элсэн чихэрт дүрж амталсан гурилан бүтээгдэхүүн

13. Дулааны боловсруулалтад орсноос хойш тасалгааны хэмд 3 цаг буюу түүнээс дээш хугацаанд хадгалсан болон хоносон хоол, хүнсний бүтээгдэхүүн

14. Холбогдох хяналтын байгууллагаас эрсдэлийн үнэлгээ хийлгээгүй хувиргасан амьд организмаас гаралтай хүнсний түүхий эд, бүтээгдэхүүн, биологи (бактер буюу нян, хөгц мөөгөнцөр г.м) болон химийн бохирдол (ариутгагч бодис, шавьж устгалын бодис г.м)-оор бохирдсон хүнсний бүтээгдэхүүн, түүхий эдээр бэлтгэсэн хоол хүнс

15. Технологийн горим мөрдөөгүй хийсэн (дулааны боловсруулалтад дутуу оруулсан, боловсруулалтын хугацаа алдагдсан г.м) хоол хүнс

16. Төрөл бүрийн гүн болон хагас хөлдөөсөн бүтээгдэхүүн

17. Дагалдах бичиг баримтгүй (шинжилгээний бичиг, гарал үүслийн бичиг) хүнсний бүтээгдэхүүн, түүхий эдээр бэлтгэсэн хоол хүнс

18. Хувь хүнээс (гар дээрээс) шууд худалдан авсан хүнсний бүтээгдэхүүн, түүхий эдээр хийсэн хоол хүнс

19. Хоол, хүнсний бүтээгдэхүүн бүхэлдээ буюу зарим хэсэг нь бохирдсон, ялзарч муудсан, эсвэл хүнсний хэрэгцээнд тохирохгүй болсон

20. Өвчтэй болон үхсэн мал, амьтны мах, дотор эрхтэн

21. Мах махан бүтээгдэхүүнд хөнөөл учруулах, хордуулах, ялзруулагч бодис агуулсан материалаар хийсэн сав, боодол ашигласан