УИХ ын гишүүн М.Нарантуяа-Наратай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

---

-Анхны 126 гишүүнтэй парламент хууль тогтоох үйл ажиллагаа хэрэгжүүлээд нэг жилийн нүүрийг үзэж байна. Энэ утгаараа энэхүү парламентын онцлог юу байна вэ?

-Яг нэг жилийн өмнө долдугаар сарын 2-нд УИХ-ын гишүүний тангараг өргөөд, хууль тогтоогчийнхоо ажлыг эхлүүлж байж. Бүтэн нэг жилийн нүүрийг энэхүү парламент дунд байж үзлээ. Парламентад дотор орж ажиллана гэдэг нэг талдаа юм юм л болдог газар байна. Миний хувьд дүгнээд хэлбэл гайхуулсан зүйл гэхээс илүү гай болчихсонгүй ажиллаж ирлээ. Сүүлийн үед нэг төвөгтэй асуудал гарч байна. Чуулган овоо хуралдаад, асуудлаа шийдвэрлэх гэж байхад л АН-ынхан горимын санал гаргаад хэдэн өдрийн завсарлага авъя гэдэг болж. Нэг асуудлыг хэлэлцэх гэж хэдэн өдрөөр сунаж хэлэлцэх шаардлага байдаг ч юм уу, үгүй юм уу. Үүнийг хувьдаа их гайхаж байна.

Нөгөө талдаа аливаа асуудлыг ингэж хойшлуулж байгааг нь би хувьдаа хардаж байна.

-Яагаад…?

-Баяр наадмын өдрүүдийг дөхүүлж байгаад мөн чуулганы хуралдааны төгсгөлд асуудлыг гэнэт оруулж ирэх нь өөрөө хардлага төрүүлж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл завсарлага авна гэдэг нь энэ хугацаандаа ямар нэгэн лобби хийх гэсэн санаархал л гэж хардаж байна. Энэ УИХ дотор байгаа ганц хартай гишүүн нь би байх аа.

-Парламентад дотор нь ороод ажиллахаар юм юм л болдог гэж та хэллээ. Яг юу болж байх юм?

-УИХ-д бүтэн жил ажиллахадаа миний олж харсан маш сонин сонин үзэгдлүүд байна. Ер нь ардчилал манай улсад ямар түвшинд байна, яаж хэрэгжээд байгааг хувьдаа гайхаж сууна. Жишээ нь ил тод, шударга нээлттэйгээр түмнийхээ ажилд тус болохын хажуугаар хувийнхаа бизнесийг эрхэлдэг байсан мань мэтийгээ хаачихлаа. Гэтэл улс орны бүхий л боломжоор өөрсдийнх нь хувийн бизнес явж байдаг, бүр улсын бодлогоор, хуулиар, хуулийн цоорхойг ашигллаад том бизнесүүдийнхээ татварыг хөнгөлүүлээд, чөлөөлөөд авчихдаг хэсэг бүлэг хүмүүс байна. Би үүнийг гайхдаг. Анх орж ирээд л гайхсан, одоо хүртэл гайхаж л сууна. Ил тод, шударга зүйлийг хаадаг. Харин нууц, далд явагдаж байгаагаа дэмждэг ийм парламент гэж байдаг юм уу.

-Улсын төсвийн тодотгол хэлэлцэгдэж батлагдах шатандаа орсон. Гишүүд бүр тал бүрийн байр суурийг илэрхийлсэн. Таны хувьд үүнд ямар байр суурьтай байсан бэ?

-Гишүүддээ уриалмаар байна. Парламентыг бүрдүүлж байгаа 126 гишүүн бол ард түмний л төлөөлөл. Түүнээс биш хаан, хатан хаан нар огт биш. Гэтэл үүнийг тана, түүнийг хас, энийг боль, хэмнэ гээд хүмүүс загнаад, зандраад сууж байна. Яг үнэндээ төсөв гэдэг бол татвар төлөгчдийн бүрдүүлсэн мөнгө. Энэ утгаараа төсөв гэдэг татвар төлөгчдийн сайн сайхны төлөө л буцаад зарцуулагдаж байх ёстой. Гэтэл УИХ өөрөө төсөв гэдэг хэдэн дарга нарт зориулсан, тэдний хулгайн үүр гэсэн буруу ойлголт, хандлагыг нийтэд өгсөөр байна. Энэ бол маш буруу үзэгдэл. Хулгай, луйварыг бид шалгах, хянах, болиулах ёстой. Хулгай гарах нүх сүвээ бид бөглөх, таглах хэрэгтэй. Боломжийг нь огтхон ч гаргаж өгч болохгүй. Үүний төлөө л УИХ-ын гишүүд ажиллах шаардлагатай шүү дээ.

-Таны гаргаж байгаа уриалга нь яг юу юм бэ?

-Гишүүд хүмүүсийг л загнаж, тана, боль гэж байгаа. Тэгвэл өөрсдөөсөө хэмнэе, өөрсдөөсөө танъя гэж болох уу. Үүнийг л гишүүддээ уриалсан юм. УИХ-ын гишүүн бүрт төсвийн зардал гэж байдаг. УИХ-ын гишүүний цалин гэж сар бүр гар дээр зургаан сая орчим төгрөг ирдэг. Хот доторх унааны зардал гэж 900 мянган төгрөг өгдөг. Тойргийн гишүүдэд орон тооны туслах, зөвлөх гээд цалин өгч байна. Түүнээс гадна 23 сая төгрөг өгдөг. Энэ мөнгийг хууль санаачлах, сурталчилах, иргэдтэй уулзах, судалгаа хийлгэхэд зарцуул гэж өгч байгаа. Энэ зөв ч миний шүүмжилж байгаа нэг зүйл бол зарим гишүүд өөрсдийнхөө туслах, зөвлөх гээд өрөөгөөрөө дүүртэл ах, дүү, хамаатан саднаа чихчихдэг. Тэр хүмүүсдээ л энэ мөнгөө бүтэн зарцуулж байна. Тиймээс энэ мөнгө бол гишүүдийн ах, дүү нарыг тэжээдэг мөнгө болсон байгаа юм. Энэ утгаараа УИХ-д би энэ мөнгийг гишүүдэд өгөхөө огт болъё гэдэг уриалгыг гаргаж байна. Нөгөөтэйгүүр үнэхээр юм хийе гэсэн хүнд бол сарын 23 сая төгрөг хаанаа ч хүрдэггүй юм билээ. Үндэсний хэмжээний нэг чуулган зохион байгуулъя гэхэд хаана ч хүрэхгүй. Тиймээс сар бүрийн гарч байгаа 2.8 тэрбум төгрөгийг УИХ-аас хэмнээд явах боломж байна. Үүнийгээ парламентын бүрэн эрхийн хугацааны хоёр дахь жилээс эхлүүлээд хэрэгжүүлээд явъя гэж байгаа юм.

-Бүх гишүүдэд мөнгө төсөвлөдөг байх. Гишүүдийн хувьд тойрог, жагсаалт гэдгээрээ үүнд ялгавартай байр суурь илэрхийлэх юм биш үү?

-Зөвхөн тойргийн гишүүдэд биш бүх гишүүдэд орон тооны зөвлөх болон туслахын цалин мөн хот доторх унааны төлбөр олгодог. Тойргийн гишүүдэд нэмэлтээр орон тооны бие төлөөлөгчийн цалинг олгож байгаа. Тойрогт ажилладаг иргэдтэйгээ уулздаг асуудлыг шийддэг гишүүд бол байгаа. Тэдний унаа тээврийн зардлыг олгож болно.

Харин жагсаалтаар орж ирсэн юу ч хийдэггүй, иргэдтэй уулзаж асуудал шийдэх нь бүү хэл орон нутаг руу ч явж үзээгүй гишүүд байна. Тэд ихэвчлэн болсон болоогүй томилолт түүж, төсвийн зардлаар замын зардлаа, байрлах хоол ундны зардлаа болон ах дүү хамсаатнаа цалинжуулж байна. Өөрөөр хэлбэл төсвийн мөнгө нэг айлын ах, дүүсийн цалин болж л урсаж байгаа юм. Тэгээд бүтэн жилд нэг ч дорвитой ажил бүү хэл наад захын иргэдтэй уулзаж үзээгүй тэд төрийн мөнгийг зүгээр л цусалж байгааг нь хатуу шүүмжилж байна. Цаашид ч шүүүмжилсээр байх болно. Бодоод үзэхэд зарим нэг айлын сарын цалин 900 мянган төгрөг. Үүгээрээ үр хүүхдээ тэжээж, өр шир ээ даран амьдарлаа залгуулж байхад УИХ-ын гишүүд энэ мөнгөөр унааны зардал нэрээр аваад сууж байж болохгүй ээ. Энэ шударга ёс мөн үү.