Д.Арвин дахин сонгуулиар ялалт байгууллаа. Хотын дүүрэгт МАН–аас нэр дэвшсэн хүмүүсээс Д.Арвин л гарч ирсэн билээ. Тэрээр  өөрийнхөөрөө нэгэн шийдвэр гаргасан нь Ардчилсан намыг сонгосон явдал байлаа. Сүүлийн үед түүнийг ийм шийдвэр гаргасантай нь холбож янз бүрээр л ярьж,  бичиж байгаа. Энэ бүхний хариултыг авахаар УИХ–ын гишүүн Д.Арвинтай ярилцсанаа уншигчдадаа хүргэж байна. 

–Юуны өмнө танд сон­гуульд ялалт бай­гуулсанд баяр хүргэе.

-Баярлалаа.
Намайг дэмжиж байсан бүх хүнд танай сониноор дамжуу­лан талархлаа илэр­хийлье.

–Нэг намын хоёр хүн хоорондоо өрсөлдөж байсан ийм тохиолдолд байхгүй байх аа…

-Тиймээ,
улс төрийн  хувьд их сонин үзэгдэл байлаа. Тэгээд яахав, өрсөлдөөд л гараад ирлээ.

–Танай намынхан таны эсрэг ажиллачих шиг болсон. Та энэ бү­хэнд гомдоо юу?

-Юунд
нь гомдох юм. Би гомдоод гараагүй. МАН-аас гарч Ардчилсан намд орно гэдэг  бол миний сонголт байлаа. Би анх намынхандаа хэлсэн. “Нэг намын хоёр өрсөлдөгч байгаа учраас аль алиныг нь битгий дэмжээрэй” гэлээ. Харам­салтай нь манай намын­хан тэгсэнгүй.  Нэгийг нь дэмжинэ гээд Баянзүрх дүүргийн намын тэргүү­лэгчдийн тогтоол гарган уншсан. Нэг ёсондоо өнгөр­сөн сонгууль миний хувьд Ардын намтайгаа өрсөлдсөн сонгууль бол­сон л доо.

–Та яагаад Ардчил­сан намд  орох шийдвэр гаргасан юм бэ?

-Монголын том эрх ашиг байгаа. Ард түмний нийтлэг эрх ашиг гэж бий. Миний хувьд энэ дөрвөн жилд иргэдийнхээ төлөө
дорвитойхон ажлуудыг хийхээр төлөвлөсөн
бай­гаа. Баянзүрх бол Монгол
Улсын хамгийн том дүү­рэг.
Гэтэл энд ажилгүйдэл, ядуурал
маш их байна. Арван хэдэн мянган хүн­тэй
газар нэг ч сургууль, цэцэрлэг байхгүй
гээд бод доо. Нэг аймгийн төвд
нэг ч сургууль, цэцэр­лэг байхгүй
байна гэдэг эмгэнэл биз дээ. Гэтэл Баянзүрхэд
байдал ийм л байна.  Энэ бүхнийг ший­дүү­лэх хэрэгтэй. Агаар,  хөрсний
бохирдол, хогны асуудал байна. Гэрэл­түү­лэггүй, халуун усгүй, ху­даг­гүй, хүй нэгдэлд бай­гаа юм шиг амьдарч бай­на, хүмүүс. Иргэддээ зо­риулсан бодлого байх­гүй­­гээс иргэд их хохирдог. Тиймээс
энэ бүхнийг өөр­чилж ажиллахаар дүүрэгт нэр дэвшиж орж ирлээ.

Үүнийг иргэд маань ойлгож их хуралд гарга­лаа. Энэ дөрвөн жилд надад зүгээр суух эрх байхгүй. Ордон дотор муур, хулгана болж тог­лохыг хүсэхгүй. Олон зүй­лийг шийдвэрлэнэ гэж гарч ирчихээд  зүгээр сууж болохгүй биз дээ.  Иргэ­дийн эрх ашгаа бодож Ардчилсан намд орох сонголт хийлээ.

–Ардын  намаас  нэр дэвшиж  гарч ирчихээд Ардчилсан намд орж байгаа нь тийм зөв жи­шиг мөн гэж үү.  Хатуу хэлбэл намаасаа урвах нь зөв гэж үү?

-Би түрүүнд хэлсэн энэ бол урвалт биш, сон­голт. Би эх орноосоо ур­ваагүй, ард түмнээсээ урваагүй. Хүн зогсонги байдалд байх ёсгүй шүү дээ. Би иргэдийнхээ тө­лөө илүү зүйл хийх гэж орж байгаа. Миний үзэл бодолд Ардчилсан намын  хийж байгаа ажил нь нийцэж байгаа. Өн­гөрсөн дөрвөн  жилд би “Хөдөлмөрийн яам бай­гуулаач ээ” гэж  Засгийн газарт олон удаа  явуулж байсан. Энэ Засгийн га­зар Хөдөлмөрийн яам байгуулсан. Энэ ганц жи­шээ л гэхэд миний са­наанд их нийцэж байгаа.  Мөн Магнай шиг олон хүн байгаасай гэж бодож бай­на. Тэр хүний хийж байгаа ажил иргэдийн санаанд маш их нийцэж байгаа.  Мөн зовох цагт  нөхрийн чанар таниг­дана гэгчээр дахин сон­гуу­лийн үед Ардчилсан намынхан надад  сэт­гэ­лийн дэм өгч байлаа.

–Гэхдээ та Ардын намаас дөрвөн ч удаа нэр дэвшиж их хуралд гарсан. Тэгэхээр МАН  танд  боломж олгосон юм биш үү?

-Тэгж яривал би МАХН-аас нэр дэвшиж гурван удаа сонгогдсон шүү дээ.

–МАХН МАН боло­хоос өмнөхийг хэлж бай­на уу?

-Тийм. 

–Зөвхөн иргэдийн­хээ төлөө ажил хий­хийн тулд л  АН–д орж байгаа  гэхээр  үнэмшил муутай ч юм шиг…

-Надад АН-д орох бо­дол байсан. Гэнэт сая ингээд шийдсэн юм биш. БИ МАХН МАН болсон их хурал дээр  суугаагүй шүү дээ. Намын даргын сон­гуульд ирж саналаа өгч байснаас Монгол ардын хувьсгалт нам Монгол ардын нам болж нэрээ өөрчлөхийг эсэргүүцэж, бүлгийн хурал дээр би үг хэлж байсан. Харам­сал­тай нь миний үгийг хү­лээж авах хүсэл тэр үед манай удирдлагуудад бай­гаагүй.

–Та юу гэж хэлж бай­сан юм?

-МАХН гэсэн нэрээ сольж болохгүй ээ. Нэрээ биш үйл ажиллагаагаа  шинэчлэх ёстой боло­хоос МАХН гэдэг нэрээс   хүн уйдаагүй, нэр нь хоц­рогдоогүй. Хувьсгал гэдэг үг хэзээ ч хоцрогдохгүй. Хувьсгал гэж мундаг үг шүү дээ. Аль ч үед хувьс­гал хийж болно. Хувьсгал гэдэг үг аль ч үед үнэ цэнээ алдахгүй. Харин ардын гэдэг үг хоцрогд­сон шүү дээ. 1921 онд ардууд байсан. Гэтэл өнөөдөр иргэний нийгэм байгуулчихсан, иргэний нийгэм төлөвшчихсөн байхад эргээд иргэдээ ард болгоод байна гэдэг бол иргэншсэн энэ ний­гэмд зохимжгүй  гэж хэлж байлаа. Гэтэл дарга нар хүчээр шийдсэн. Анхан шатнаас,  гишүүдээс маш их санал ирж байсан. Зарим газар зуун хувь эсэргүүцсэн санал ирж байсан. Тэгтэл Удирдах зөвлөл үүнийг тоолгүй хүчээр намынхаа гишүү­дийн саналаар биш, на­мынхаа удирдлагуудын саналаар нэр сольсон. Би ер нь МАХН гэдэг нэ­рээ сольсноос  хойш үг хэлэхээ бараг больчих­сон доо. Яршиг  гэж бод­сон. 1990-ээд оны дун­дуур МАХН-ыг  өөр нэртэй  бол­­гох гэж Энхбаяр дарга тэргүүтэй хүмүүс орол­дож байсан.

–Монголын хөдөл­мө­рийн нам гэлүү.  Тийм  хувилбар яригдаад бай­сан байх аа?

-Үгүй ээ, “Эрэл”-ийн Эрдэнэбатын нам юу би­лээ?

–Эх орон нам уу?

-За нэг тиймэрхүү со­циалист чиг барим­жаа­тай нам болгох гэж аж­лын хэсэг байгуулж бай­сан. Тэр үед би зүтгэж байж болиулж байсан. Нэрээрээ оролдоно гэдэг  сайн зүйл биш.   Нам нэрээ сольсон нь надад хүнд цохилт болсон.

–За тийм байж. Гэх­дээ МАН–ыг ялагд­чи­хаад байгаа энэ үед нь яагаад гарч байгаа юм бэ. Өмнө нь гарч болох л байсан шүү дээ…

-Би МАН-ыг ядарсан үед нь гараагүй ээ, за­дарсан үед нь гарч байна. Ядарсан хүнд үед, гишүүд нь явчихсан  1980-аад оны сүүлээр манай на­маас хүмүүс зугтчихсан тийм хүнд үед нь би тү­рийвчээ барьсаар л орж ирсэн. Сэтгэл, оюун ухаа­наа зарсан. Маш олон залуусыг намд татан оруулж байлаа.

Тэр үеэс хойш МАН удаа дараалан төрийн эрх барьж сонгуульд ялалт байгуулж байсан. Үүнд миний  хувь нэмэр байгаа гэж бодож байна. Харамсалтай нь  эрх мэ­дэлтэй болоод ирэх үе­дээ манай намын удирд­лагууд үнэхээр буруу шийд­вэр гаргасан. На­мын­хаа нэрийг сольсон.  Энэ утгаараа МАН бол задарсан. Миний хамт­ран зүтгэж байсан олон хүн МАХН руу очсон бай­гаа. МАН-д үлдэх үү, МАН руу явах уу гэдэг бодол  миний дотор байнга явж байсан. Хүссэн хүсээгүй намын нэг хэсэг нь гараад явчихлаа шүү дээ. Үлдье гэхээр үлдэж болохгүй, явъя гэхэд явж чадахгүй тийм байдалд манай намын удирдлагууд бид­нийг оруулсан. Хоёр гу­равхан хүний тулгалтаар намынхаа гишүүдийг ийм байдалд орууллаа. Үүний­гээ эд нар ойлго­доггүй, ухаан муутай ул­сууд юм. Цаана нь ги­шүүд нь яаж зовж тар­чилж бай­гааг тэд  ойл­гох­гүй. Дээр нь манай нам үе үеийн намын дарга, лидерүүдээ хүнд байдалд оруулж бай­сан шүү дээ. Намын дарга нараа ийм хүнд байдалд оруулж байгаа хүмүүс жирийн гишүүдээ яах нь ойлгомжтой.

–Жишээ нь яаж хүнд байдалд оруулдаг гэж…

-Тухайлбал Цэдэнбал даргыг намаас нь хөөж, өмч хөрөнгийг нь хурааж авсан. Дөчин жил энэ хүний оюун ухааныг ашиг­лачихаад намаасаа хөөгөөд явуулчихсан. Бат­мөнх даргыг аваад үзье. Хүнд үед ардчиллыг  зөв хүлээж авч байсан тэр гавьяатай хүнийг  өмс­сөн хувцастай нь үл­дээж,  хэн ч биш болгоод тэр сэтгэлийн дарамт­наас болоод л нас бар­сан. Эхнэр нь гэхэд 50-хан мянган төгрөгийн  халам­жаас өөр орлогогүй тэр мөнгөөрөө  байр, гэр­лийн­хээ мөнгийг төлөөд  хүнд байдалтай байсан. Энхбаяр даргаар жишээ авъя. Энхбаяр даргад алдаа байсан ч гэсэн Монголын түүхэнд энэ хүний хийсэн гавьяа бай­гаа. Энэ хүн тодорхой хэмжээнд үүрэг гүйцэт­гэ­сэн.

1990-ээд оны эхэн үеэс эхлээд  манай намын удирдлагад байгаа бүх хүнийг  энэ хүн авчирсан.  Энэ хүний гараар ороо­гүй хүн манай өнөөдрийн удирдах түвшинд байх­гүй.  Бүгд Энхбаяр даргын  дагуулж ирсэн хүн. Гэтэл энэ хүнийг өөрийнх нь тавьсан хүмүүс Түг­жи­лийн замаар орсон. Ерөн­­­хийлөгчийн сон­гуульд Энхбаяр даргыг унага­сан. Мөн  Энхбаяр дарга­тай холбоотой өнөөд­рийн болж байгаа бүх асуудал манай­хан­тай ха­маатай.  Ерөн­хий­лөг­чийн сонгуулийн да­раа ч би энэ талаар хэлж байсан. Энхбаярыг ма­най на­мын­хан унагалаа гэж.  Одоо ч  би энэ байр суу­рин дээрээ хатуу зог­соно. Ерөнхий сайд, Их хурлын дарга байсан хү­мүүстээ яаж хандав. Эц­сийн мө­чөө хүртэл Энх­баяр дарга эд нар руу утасдаж байхад яаж ханд­лаа даа. Ийм эх оронч биш, ийм эв нэг­дэлгүй, ийм бусармаг, хүн чанаргүй  улсууд ма­най намыг толгойлж үл­дэж байгаа. Тэгэхдээ нэг их намдаа гомдоод байх юм алга.  Энэ бол миний сонголт.   

-“Элсний арван гурав“-ын ард Энхбаяр  байсан юм биш үү?

-Тэр үед  Ганди, Улаан, Тэрбишдагва нарын бидний хэсэг нө­хөд л намаа шинэчилье гээд ярилцаж асуудлыг гаргаж тавьсан. 

–Энхбаярыг дэмждэг хүмүүс “Элсний арван гурав“-т багтаж байсан уу. Тиймээс ч таныг Энх­баярын хүн, тэдний бү­лэг­лэл, фракцынх гэж ярьдаг..

-Манай намд фракц гэж байдаггүй шүү дээ. Фракц гарч ирвэл  аль ч намын даргын үед унага­чихдаг.  Бид тэр үед ерөө­сөө  М.Энхболдтой  сон­гуульд орвол ялагдана гэж бодож шинэчлэлийн асуудал ярьж гарч ирсэн. Бид тэр үед ялсан. Энэ ялалт маань үр дүнгүй болсон. Намын шинэч­лэ­лийн төлөө  зөндөө л  зүтгэсэн. Ямар ч нэмэр­гүй юм байна гэж мэдлээ. 

–Баянзүрхэд нэр дэв­ших нь таны сон­голт байсан уу, намын  шахалт  байсан уу?

-Миний өөрийн сон­голт. Тэгээд ч  Хэнтий  хоёр мандаттай болчих­сон шүү дээ. Аав маань Хэнтий аймгийн Биндэр сумын харьяат, ээж минь Завханы Жавхлант су­мынх, би өөрөө Баянзүрх дүүрэгт төрж өссөн юм чинь төрсөн газартаа ирж дэвшье, өссөн төрсөн дүүргийнхээ хөгжилд   хувь нэмрээ оруулъя гэж бодсон юм.

–Танай намын Удирдах зөвлөл таныг АН–ын гишүүн болж бай­гаатай холбоотой На­лайхын ардын намын хороо руу утасдаж “Ар­виныг УИХ–ын гишүү­нээс татах тухай гарын үсэг цуглуул” гэсэн үүрэг далгавар өгсөн гэсэн…

-Би энэ тухай сонс­сон. Удирдах зөвлөл На­лайхын намын хороог ийм ажил зохион байгуул гэж хэлсэн юм билээ. Би хүнийхээ хувьд Ардын намынхнаасаа нэг зүйл хүсье. Миний араас бит­гий чулуу шидээч ээ.  Бие биенийхээ араас чулуу шидэж, мөшгиж, хавчиж тарчлаасаар байгаад   уна­гааж авдаг. Энийгээ  таслан зогсоогооч гэж хүсч байна. Намын нэ­рээр гарчихдаг юм бол МАН-аас хотод  яагаад нэг ч хүн ялаад гараад ирээгүй юм.   МАН-ын нэр гэхээсээ илүүтэй Арвин гэдэг хувь хүний чар­майлт зохион байгуулалт их байсан.   Тиймээс намын нэрээр гарч ирсэн  гэдэгтэй санал нийлэхгүй.  Тэгж яривал миний аавын  нэр хүчтэй нөлөөл­сөн гэж бас бодож байгаа. Уулзалт болгон дээр аавын маань тухай хү­мүүс ярьдаг,  асуудаг байлаа. Иргэд гучин жи­лийн дараа  миний аавыг дурсаж ярьж байсанд би их бахархсан.  Дашжам­цын охин гэдэг маань ялахад  их нөлөөлсөн. Гэхдээ МАН-ын зарим гишүүн намайг дэмжсэн гэж би бодож байгаа. Дээр нь нам бус жирийн иргэд  дэмжсэн. АН,  МАХН, ИЗН-ын гишүүд  намайг дэмжсэн. Ард тү­мэн намайг дэмжсэн. Ард түмэн гэдэг бол нам биш шүү дээ. Энэ дашрамд хэлэхэд   Батзандан ги­шүүн гишүүнчлэлгүй намын хууль санаачилна гэсэн.  Батзандан гишүүн намайг  ажлын хэсэгт орж ажиллаач гэсэн. Би үүнийг маш их дэмжиж байгаа. Хоёр сая хүрэх­гүй хүн амтай ард түмэн намчирхаад,   нэг намын анхан шатны үүрийн дар­гад дарамтлуулаад байх ямар хэрцгий юм болдгийг  би сая мэдлээ. Ер нь намаар хүнийг да­рамталж намаар бүлэг­лэж, идэж уудгийг болих цаг болсон.  Нам гэдэг бүлэглэлийн дор улс орны эдийн засгийг барь­даг, ах дүү танил талаа тавьдаг, цөөхөн хүнийг баяжуулдаг, тэгээд иргэ­дийг дарамталдаг, Үнд­сэн хуулийг зөрчдөг, ийм систем манайд байна.

–Намаасаа гарах тухай бичсэн таны өр­гө­дөл хэвлэлээр гарсан. Энэ ямар учиртай юм?

-Манай намынхан л тараасан байх. Тэрнээс би ямар ч хэвлэлд өгөө­гүй. 

–Ардын нам дотор та хэнтэй дотно вэ. Найз нөхөд чинь таны  өөр намд орсон шийдвэрийг  юу гэх юм?

-Миний дотно улсууд бүгд МАХН руу явчихсан шүү дээ.

–Сонголт яагаад МАХН байж болоогүй юм?

-МАХН задарч МАХН, МАН болсон  болохоор задарсан намынхаа аль нэгд нь орохыг  хүсээгүй. Нөгөө талаас миний сон­голт бол АН байсан. Ард­чилсан нам миний олон жил бодож явсан  улс орон, ард иргэдийнхээ төлөө хийе гэснийг хийж эхэллээ.

–Та Ардчилсан намд орох тухайгаа анх хэнд хэлсэн юм?

-УИХ-ын дарга З.Энх­болдод хэлсэн.  УИХ-д олон жил хамт суулаа. Их шударга,   хүний жаргал зовлон ойлгодог хүн. Бид хоёр хөрш өрөөний хоёр, хааяа өрөөгөөр нь орж аминчхан ярилцдаг бай­лаа. Лидер хүний бүх шинж энэ хүнд бий шүү дээ. Би сонгуулийн өмнө бас нөхцөл байдлаа хэл­сэн. Надад З.Энхболд дарга “Манай намын ги­шүүд танд саналаа өгөх байх аа” гэж хэлж байсан.

–Намд элсэх тухай­гаа хэзээ хэлсэн юм?

-Сонгуулийн дараа хэлсэн.

–Дахиад УИХ–ын дар­гад уу?

-Тийм. Би сонгуулиас өмнө Ардчилсан намд орох шийдвэрээ гаргасан байсан. Сонгуулийн да­раа энэ шийдвэрээ хэл­сэн. 

–Энхбаяртай яагаад таныг хамаатуулж ярь­даг юм. Энхбаярын хүн гэх мэтээр..

-1990-ээд оноос хойш намынхаа үйл ажилла­гаанд идэвхтэй оролцож байсан. Багабанди, Даш-Ёндон даргыг намын дарга байхад ч тэр. Энх­баяр дарга 1997-1998 оны үед манай намд орж ирж байсан. Бид хоёр их таарамжгүй  байсан шүү дээ. Тэр байтугай сони­ноор байлддаг. Намын бага хурлаар “Энхбаяр дарга, Энхтүвшин даргаа та хоёр эхлээд энэ на­маас гараад өг” гэж хүр­тэл хэлж байлаа. 2000 онд их хурлын гишүүн болсноос хойш Энхбаяр дарга манай намын дарга болоод бидэнд “Хамтарч ажиллая, нэг баг болж ажиллая” гэж хэлж бай­сан. Тэр үеэс хойш харь­цаа нэлээд гайгүй болсон. Түүнээс өмнө бол танай сониноор ч байлдаж л байсан. Энхбаяр даргыг намын дарга болсноос хойш дэмжиж  ажилла­сан. 1990 онд  одоо энэ намд байгаа хүмүүсийн хэн нь ч байхгүй үед би намын залуучуудын дуу хоолой болж ажиллаж байсан учраас би хэн нэгэн хүний хүн биш. Сүүлийн үед  юм л бол Энхбаярын хүн гэж хэл­дэг болсон байна лээ. Би үе үеийн намын дарга нараа хүндэлдэг. Тухайл­бал тухайн үеийн Ерөн­хийлөгч Цэдэнбал дар­гын хүү Зоригийг Монго­лын иргэн болгохгүй бо­ло­­хоор нь би хөөцөлдөж байгаад болгож байлаа.

–Хэн Ерөнхийлөгч бай­сан гэж..

-Н.Багабанди дарга Ерөнхийлөгч,  С.Баяр Тамгын газрын дарга бай­сан. “Оросын иргэнээ тэндээ өгчихөөд ир” гэж хэлсэн байдаг.  Оросын иргэнээ тэнд өгчихөөд хаанахын иргэн болж ирж Монголд ирэх юм болж байна. Тийм тэнэг юм ярьж байсан. Зориг урилгаар энд ирчихээд “Миний энэ асуудлыг ший­дэж өгөхгүй бол эндээс явахгүй” гэж ярьж байсан юм шүү дээ. Тэ­гээд би ямар гарц байна гэж  өмгөөлөгч Наран­гэ­рэл багшаас асуулаа. Тэ­гээд гарц хайж байгаад Зоригийн 17, 18 нас­тай­даа авч байсан монгол паспортыг нь иргэний бүртгэлээс шүүж гаргаж ирээд тэр  паспортыг нь сэргээсэн шүүхийн шийд­вэр гаргуулж байж Мон­го­лын иргэн болгож өгч бай­лаа. Тэгээд Монголын төрийг 40 жил удирдсан хүний хүүхэд Монголын иргэн байх ёстой гэсэн  хатуу бодол маань ингэж биелсэн. Дараа нь намын дарга нартаа хэлж гурван өрөө байр авч өгч, манай компани засвар хийгээд,  Амаржаргал сайд байр­ных нь засварт мөнгө гаргуулж өгч байлаа. Энэ нь Цэдэнбал даргын ачийг л намын гишүүн нь хариулж байгаа ухаан­тай юм шүү дээ. Дараа нь Батмөнх даргын эхнэ­рийг уйлуулж,  хөөгөөд хүлээж авахгүй байна гэж сонссон.

–Хэн..

-Манай намын удирд­лагууд. Даариймаа гуай тэр үед манай ээжтэй эмнэлэгт нэг өрөөнд хэв­тэж таараад. Ээж надад хэлснээр би очиж уулз­сан. Даариймаа гуай на­майг  тэврээд уйлсан. Бүх зовлонгоо ярьсан. Бүр уулзах гээд очиход нь хөөж туугаад түлхсэн гэнэ лээ. Тэгээд Батмөнх гуай яаж амьдарч байгаад  нас барсныг, өөрөө яаж амьдарч байгаагаа яриад. Халамжийнх нь 50 мянган төгрөгөөс өөр орлого байхгүй хэцүү байсан юм билээ.  Би УИХ-ын  тогтоолын төсөл гаргуулж  цалингийн доод хэмжээг тав дахин нэмэг­дүүлсэнтэй тэнцэх мөнгө олгуулахаар шийдвэр гар­гуулж, буцалтгүй тэт­гэмж өгүүлж,  байр,  ду­лаан, тог  усных нь зард­лыг улсаас олгохоор  бол­сон.

Түүнээс хойш Даа­рий­маа гуай нөхрийнхөө тухай ном бичиж, хөшөө босгож олон сайхан зүйл хийгээд явж байна. Ийм учраас энэ даргын хүн, тэр даргын хүн гэж на­майг ярих өрөөсгөл юм. Эмэгтэй хүн болохоор тэгээд байдаг юм уу, би гайхаад байдаг юм. Би эрчүүдтэй адилхан ша­тар, даам тоглох биш, архи дарс ууж, биллиард тоглох биш, дагаад га­даад дотоод явах биш дээ. Тиймээс Энхбаярын хүн гэж цоллоод байгаа хүмүүс чинь манай дарга нар өөрсдөө байхгүй юу.  Тэгж яривал эд нар  Энх­баяр даргаар татуулж энэ намд орж ирсэн.

–Тухайлбал хэн хэн юм. Яг яаж орж ирсэн бэ?

-2000 он гэхэд өнөөд­рийн лидерүүд байхгүй л байсан ш дээ. М.Энх­болдыг нийслэлийн намын хороон дарга бол­гох гээд Энхбаяр дарга хөтлөөд авчирч байсан. Тэгэхэд  чинь би намын бага хурлын гишүүн бай­лаа. Баянзүрхийн Засаг дарга байсан Ган­тө­мө­рийг нийслэлийн даргад өрсөлдүүлэх гэж зүт­гүүллээ. Тэр үед Энхбаяр дарга Гантөмөрийг да­рам­талж байгаад М.Энх­болдыг өрсөлдөгчгүйгээр нийслэлийн намын дарга болгосон. Т.Бадамжунай гэдэг чинь Намбар гуайн хамаатан гэж орж ирж байлаа. Тэгээгүй бол ийм том намд Бадамжунай орж чадахгүй шүү дээ. Ц.Мөнх-Оргил байна. Цол­монгийн хамаатан гэж оруулж ирж байлаа. С.Батболд гэж намд ямар ч мэдэлгүй зүгээр нэг бизнесмэн залууг Энх­баяр дарга шууд Удир­дах зөвлөлд оруулж ирээд л Гадаад хэргийн дэд сайдаар тавьсан.  Мөн Моксвад байхад их өрийн асуудлаар очих­доо С.Баяртай  тохироо хийсэн гэж ярьдаг юм билээ. Ингэж С.Баярыг авчирсан.  Тэгээд   нэг өдөр бүлгийн хурал дээр  Энхбаяр дарга “Би намын ерөнхий нарийн  бичгийн даргаар нэг хү­нийг тавина. Та нар шүүмжлэхгүй. Шууд дэм­жинэ  шүү” гэж байсан. Ямар ч шүүмжлэлгүйгээр тавина гэхээр нь хэн юм бол гэж бодож байтал С.Баяр гэж хэлсэн. Тэр үед би дургүйцэж үг хэл­сэн  юм.

–Ямар үг хэлсэн гэж…

-“Намд ямар гавьяа байгуулсан юм. Юу хий­сэн юм.  Энэ хүн чинь намын хамт олныг удир­даж чадах юм уу” гээд асуусан. Талийгаач М.Зэ­нээ гуай өмнө нь С.Баяр гэдэг залууг улс төрд ерөө­сөө оруулж болох­гүй шүү гэж хэлж байсан. Би тэр үгийг нь  тэсэлгүй хэлчихсэн. Тэгтэл Одон­чимэд гуай намайг заг­налаа. Ер нь олон хүн намайг загнаад зуун хувь гар өргөөд л С.Баярыг гаргаж ирсэн. Сүүлд нь  Одончимэд гуай “Би бу­руу зүйл хийж,  ууч­лаа­рай. Чиний зөв байж” гэж надад  хэлнэ лээ. Би тэр үед хаалга саваад гарч явсан. Миний араас  Н.Энх­болд,  Д.Лүндээ­жан­цан хоёрыг гаргасан. Бодвол Арвиныг тайвш­руу­лаад ир гэсийм байх.  Ийм байсан.  Гэтэл одоо  бүгдээрээ нийлээд  Энхбаярыгаа унагалаа ш дээ. Би тэрийг  Ерөн­хийлөгчийн сонгуулиар харлаа. Ерөнхий­лөг­чийн сонгуулийн дараа намын бага хурлаар “Энэ хүнийг их хуралд оруулъя” гэж би  хэлсэн. Чингэлтэй дүүргийн ан­хан шат нь дэмжээд оруулж ирэхэд энэ хэд нь нийлээд дээрээс нь шууд хүчээр өөр хүн оруулж ирж бай­сан. Өнөөдөр энэ хүнийг ийм байдалд оруулсан хүн бол даргын өөрийнх нь авчирсан хү­мүүс шүү дээ. Гэтэл бид үнэнч л байсан.  Харин энэ хү­мүүст хүн чанар гэж алга. Ардчилсан нам бол ил цагаан алалцаад асууд­лаа шийддэг.  Ма­найхан бол  хумсаа нуу­сан муур шиг Энхбаярыг ийм бай­далд оруул­чи­хаад өнөө­дөр Элбэгдорж Ерөн­хий­лөгч Энхбаяр дар­гыг ийм байдалд оруул­сан юм шиг яриад л сууж байна. Үнэн ца­гааныг ялгах цаг ирэх л байлгүй гэж би бодож байгаа. Ийм ул­сууд энэ намд байгаа учраас, энэ үнэн түүхийг би мэддэ­гийн хувьд хүний мөсгүй энэ байдлыг нь би хар­саар одоо залхлаа.

–Танд Ардчилсан нам юу амласан бэ. Ам­лалт өгч оруулж байгаа гэсэн яриа бас яваад байгаа..

-Би ямар ч албан ту­шаал гуйгаагүй. Би шан­таажчин хүн биш. Иргэ­дийнхээ төлөө ажиллах боломжийг л нэхнэ. Би АН-д орлоо гээд өөрч­лөгдөхгүй. Шүүмжилбэл шүүмжлээд, хэлдэг үгээ хэлээд л явна. Арвин Арвингаараа л байна. Шударга зүйл дээр   зөв хамтарч ажиллах гэж л орж ирж байгаа.

–АН–д таны найз бий юу?

-Н.Батбаяр, С.Баяр­цогт гээд  эвлэлийн ажил  хамт хийж  явсан эртний  найзууд бий шүү дээ. На­майг АН-ын гишүүд илүү их ойлгодог. Яаж ч хэ­рэлдсэн намайг эд нар л тайтгаруулж байдаг. Тэ­гээд ч тэр үү өөр намд орж байгаа юм шиг санаг­дахгүй байна. Мөн УИХ-д эмэгтэй олон гишүүн байна. Бурмаа гишүүн гэхэд их хуралд орж ирэ­хэд хачин их баярлаад л,  сонгуулиас өмнө  туслах гэж асуугаад л “Даанч хуу­лиараа   болохгүй юм” гэж байлаа. Оюунгэрэл, Бат­чи­мэг гээд л намайг ойл­гож дэмждэг олон бүсгүй­чүүд байна.

–Сарангэрэл гишүүн та хоёрыг “Тангаргаа битгий өргөөч” гэж Ардын намын удирд­лагууд сонгуулийн да­раа хэлж байсан гэсэн.  Энэ үнэн үү?

-Тэгсээн. “Өвөрхан­гайн хоёрын асуудал ший­дэгдээгүй байхад та хоёр тангаргаа өргөхгүй хүлээзнээч” гэсэн.  Гэхдээ бид хоёр “Бидний ард сонгогчийн эрх ашиг байгаа” гэсэн хатуу байр суурьтайгаар тангаргаа өргөнө гэж шийдсэн.

–Дараагийн сонгуу­лиар  Ардын нам ялчих­вал та харамсах уу?

-Үгүй. Би сонголтоо хийсэн. Би 2016 оныг харж энэ сонголтыг хий­гээ­гүй. Өнөөдөр хийх   ажил, санаачлах хуулиуд их байна. Тэр бүхнээ хийх нь л  миний хувьд чухал байна.

-За  цаг зав гаргаж
ярилцага өгсөн танд баярлалаа. Мөн Ард­чилсан намын гишүүн болсон шинэ сон­гол­тонд чинь
баяр хүргэе.