Уул уурхайн сайд Д.Ганхуягтай ярилцлаа.

–Тамсагийн нефть “Монгол 93″ бензин болж худалдаанд гар­лаа. Ямар гэрээ хэ­лэл­цээ, тохиролцооны үнд­сэн дээр уг асуудлыг зохицуулав?

-Нэгдүгээр
сард бол­сон Монгол-Хятадын Зас­гийн газар хоорон­дын эрдэс баялаг, эрчим хүчний салбарын хурал­дааны үеэр энэ асуудлыг шийдсэн. Тодруулбал, манайхаас урд хөршид экспортолж буй газрын тосыг Хөх хотод нэрдэг. Матадын талаас олбор­лож буй газрын тосныхоо тодорхой хувийг нь бен­зин болгоод эргүүлж авах хүсэлт тавьсан гэсэн үг. Энэ саналыг Хятадын тал зөвшөөрсөн. Газрын тос нийлүүлэх гэрээнд ч энэ асуудлыг тусгаж өгсөн байсан. Монгол  Улсад олборлон экс­порт­логдож буй газрын тосны үнэ Сингапурын хөрөн­гийн бирж дээр Дачин-33 нэрээр үнэлэгддэг. Манай газрын тосны энэ үнэд суурилан “МГЛ-93” шата­хууны үнэ тогтоогдож бай­гаа. Түүхий тосны бир­жийн үнээс бүтээг­дэхүүний үнийг тооц­дог нь олон улсын жишиг бий.

–Сард хэдэн тонн “Мон­гол 93″ бензин ний­лүүлэгдэх юм бол. Тод­руулбал, Монгол Улсын шатахууны сарын хэ­рэг­цээний хэдэн хувийг хангана гэсэн үг вэ?

-Урд
хөршөөс сард 10 мянган тонн хүртэл хэмжээтэй шатахуун ний­лүү­лэгдэнэ. Одоогоор “Мон­гол 93” бензин нь АИ-92 бензиний нийт зах зээлийн 25 орчим хувийг эзлэхээр байна. Түүнчлэн сард дунджаар 40 орчим мянган тонн түүхий тос экспортлон гаргаж байдаг. Үүнийхээ 25 орчим хувийг бензин болгон авч байна гэсэн үг. Цаашид бид газ­рын тосоо өөрсдөө бо­ловс­руулах, мөн нүүрсийг шингэрүүлэх болон шат­даг занараа ашиглан шата­хуун гаргаж авах төлөвлөгөөтэй байна. Хэр­вээ төлөвлөгөөгөө биелүүлж чадвал эх орны­хоо хэрэгцээг бүрэн хангана гэсэн үг. Улмаар шатахуун экспортлох хэм­жээнд хүрэх ч магад­лал бий.

–Одоо ОХУ–аас авч байгаа шатахуунаас чанар нь муу гэсэн яриа гарчээ. Энэ үнэн үү. Яг ямар чанарын бензин бэ?

-“MGL-93” гэх бен­зинийг нэрж буй Хөх хо­тын үйлдвэр нь сүүлийн үеийн техникээр тоног­логдсон, орчин үеийн шаардлагад нийцсэн бү­тээг­дэхүүн гаргах хүчин чадалтай юм билээ. Тий­мээс “MGL-93” бензин нь байгаль орчинд ээлтэй, хүний эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө багатай бүтээг­дэхүүн гэдэг дүгнэлттэй хамт орж ирсэн. Түүнчлэн манай улсын холбогдох стандартын шаардлагыг бүрэн хангаж байгаа. Шууд хэлбэл олон улсын хэмжигдэхүүнээр бол евро-2 стандартын бү­тээг­дэхүүн байгаа. Хойд хөршөөс авч байгаа бү­тээг­дэхүүн болон манай стандартын үзүүлэлттэй харьцуулахад октаны агуу­ламж нь 1.5 нэгжээр илүү байгаа нь дутуу ша­тал­таас үүсэх хорт хийг бага ялгаруулна гэсэн үг. Мөн давирхай, хар тугал­ганы агууламж ч евро-2 стандартад зааснаас бага байгаа.

–Солонгосоос бен­зин худалдаж авах тухай ярьж байгаа гэсэн үү. Хэдий хэмжээний ямар бензин авах гээд байгаа юм бэ?

-Импортлогч аж ахуйн нэгжүүд Солонгос улсын зарим компаниудтай гэ­рээ хийж дизелийн түлш авч байгаа. Өнөөдрийн байдлаар нийт 23000 тонн дизель түлш им­порт­олсон байна. Цаа­шид энэ байдал хэвийн үргэлжилнэ.

–Манай орон нэг ул­сын шатахууны хараат байдлаас гарах арга замыг хайж байна. Удах­гүй нефть нэрэх үйлд­вэр барина. Энэ асуу­дал юу болж байгаа вэ?

-Саяхан Засгийн газ­рын хурлаар “Дархан-Газрын тос боловсруулах үйлдвэр”-т төрийн эзэмш­лийн хувь хэмжээг 51, түүнээс дээш байх шийд­вэрийг гаргасан. Мөн “Дархан-Газрын тос боловсруулах үйлдвэр” компанид газрын тос бо­ловс­руулах зөвшөө­рөл олгохоор боллоо. Энэ үйлдвэрийг 2016 онд баг­таан ашиглалтад оруулах зорилготой ажиллаж бай­на. Дархан газрын тос боловсруулах үйлд­вэрийн техникийн зураг төсөл хийх гэрээг Японы талтай энэ сарын 16-ны өдөр байгуулсан. Энэ зураг төсөл зургаан сар гаруйн дотор бэлэн болно гэж үзэж байгаа.

–Газрын тосны үйлд­вэр баригдвал дотоо­дын хэрэгцээгээ бүрэн хангаж чадахгүй гэсэн мэдээлэл бас га­раад байгаа?

-Бидний
тооцоогоор хоногт 44 мянган бар­рель буюу жилд сая тонн газрын тос боловсруулна. Ингэхдээ нийт долоон төрлийн бүтээгдэхүүн үйлд­вэрлэж гаргахаас евро-5 стандартын шаард­­лагыг хангасан 95, 98, дизель түлш, он­гоц­ны шатахуун, мазут, замын битуми зэргийг үйлдвэрлэх юм. Урьдчил­сан тооцоогоор бензин болон дизель түлшний жилийн хэрэглээний 75 орчим хувийг хангахаар байгаа.

–Нефтийн үйлд­вэ­рийн түүхий эдийг хаа­наас хангах гэж бай­на. Оросууд бидэнд түүхий нефть нийлүүлнэ гэсэн баталгаа байгаа юу. Энэ тал дээр ямар яриа хэл­цэл хийгдэж байгаа бол?

-Дотоодын
эх үүсвэрт тулгуурлах зорилго тавьж байна. Гэхдээ одоогийн байдлаар манай улсын олборлолт жилд нэг сая тонноос хэтрэхгүй байгаа учраас нэг хэсэгтээ гад­наас авах нь дамжиггүй. Тиймээс олон хувил­ба­рыг барьж аван судалж эхэлсэн. Хаанаас, хэнээс авбал үнэ хямд, ний­лүү­лэлт их байх вэ гээд. Эдгээ­рийн нэг нь Монгол Улсад олборлож БНХАУ-д экспортолж байгаа түүхий тосыг ОХУ-тай “своп” хийж шийдвэрлэх тухай асуудал. Үүнийг боломжтой гэж үзэн хол­богдох талуудтай яриа хэлцэл хийж байна. ОХУ-тай “своп” хийснээр до­тоо­дод олборлож буй тосыг тээвэрлэх зардлыг хэмнэх  ач холбогдолтой. “Своп” гэдэг нь Хятад ул­сад экспортолсон газрын тосны хэмжээтэй тэнцүү буюу түүнээс дээш хэм­жээтэй газрын тосыг хойд хөршөөс авах нөхцөлийг тохирно гэсэн үг.

-“MGL-93” бензин ху­­дал­даалагдаж эхэлс­­нээр Роснефтиэс авч байгаа шатахууны үнэ буурсан уу?

-Түүхий 
газрын тос­ны худалдааны тухайд олон улсын эрх зүйн орчин маш ойлгомжтой байдаг. Манай хоёр хөрш Дэлхийн худалдааны бай­гууллагын гишүүн ор­нууд. Дээр ярьсан түүхий газрын тос нийлүүлэх, худалдан авах своп нөх­цөлөө гэрээ, хэлэлцээр болгож шийдэх юм. Рос­нефтиэс тавдугаар сард нийлүүлэгдэх шатахууны үнэ төрөл бүр дээрээ 150-260 орчим ам.долла­раар буурахаар болсон. Ингэж үнэ буурсан шата­хуун тавдугаар сарын дундаас хойш манайд нийлүүлэгдэж эхэлж бай­на. Ингээд ирэх зурга­дугаар сар гэхэд шата­хууны үнэ тус бүртээ 50 төгрөгөөр буурах бо­ломж­той. Үүний төлөө Газрын тосны газар ажил­лаж байгаа.

–Шатахууны асууд­лыг ингэж шийдэхээр болж. Харин уул уур­хайн салбарт хоёр тол­гойн асуудал маргаан дагуулсаар байна. Та­вантолгой л гэхэд үйл ажиллагаагаа эхлүү­лээ­гүй байж их өрөнд унасан байгаа?

-Өнгөрсөн
онд Зас­гийн газар байгуулагда­хад урд хөршийн эдийн засаг савлаж нүүрсний үнэ 20 орчим хувиар буур­сан байсан. Нүүрс­ний үнэ унаснаас гадна олборлосон нүүрсээ ав­то­­машинаар тээвэр­лэж байгаа нь өртөг, зар­длыг улам нэмж байна. Түүнч­лэн “Эрдэнэс Тавантол­гой” компанийн  зээл авах гэрээнд бүтээгдэхүү­ний үнийг тооцох аргач­лал нь манай талд ашиг­гүйгээр тусч байгаа. Үүний зэрэгцээ ганц ком­па­нид нүүрсээ нийлүүлэх нөхцөлийг заасан нь өрсөл­дөөнгүй болгож нэг компани Монголын нүүр­сэнд монополь эрх тогтоох боломжийг бий болгосон. Үүнээс гарах арга зам нь дэд бүтэц тавих. Ингэж л Тавантол­гойн нүүрсний үнэ цэнэ өсч, зардал ба­гас­на.

Төмөр зам та­вигд­санаар бү­тээг­дэхүүний борлуулалтын зар­дал гурав дахин буурах тоо­цоо гарч байна. Мөн Япон, БНСУ зэрэг орны компаниудад бүтээг­дэ­хүүн нийлүүлэх боломж бүрдэж, худал­дан авал­тад бодит өрсөлдөөн үүснэ. Өмнөх Засгийн газар “Эрдэ­нэс Тавантол­гой” ХК-ийн авсан зээ­лийн 70 орчим хувийг Хүний хөгжил санд татаж аваад тараасан. Энэ нь компанийг санхүүгийн хувьд хүнд байдалд оро­ход хам­гийн их нө­лөөл­­сөн. Тиймээс Хөгж­лийн банк­наас зээл олгож асууд­лыг шийдэ­хээр бол­сон. “Чалко”-той хийсэн гэрээнд манай тал л буруу­тай.

–Ер нь гэрээний нөхцөл муу­гаас Тавантолгойн ажил зогссон юм биш. Еренхий сайд Н.Алтан­хуягийн оролцоотой үйл ажилла­гаа нь зогссон гэх яриа гарах боллоо?

-Тухайн
үед нүүрсийг нийлүүл­сэн бол ихээхэн алдагдал хүлээ­хээр байсан. Үүнийг ажлын хэсэг, Засгийн газар, сонин хэвлэлээр ч хангалттай ярилаа. Харин одоо “Эрдэнэс Тавантолгой” компани Чалко компанитай хамгийн сүүлд хийсэн хэлэлцээрийн дагуу хоёр тал тээврийн зардлыг хэмнэх шийд­вэр гаргасан. Үүний дагуу нүүрс экспортлогдож байгаа.

–Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дэд дарга Г.Дэнзэнгийн эхнэр, Н.Алтанхуяг сайдын дүү Уянгын компани 17 тэрбум төг­рөгийн шаардлагагүй гэрээ хий­сэн гэх мэтээр асуудал ундраад байна л даа?

-Уг
нь Ерөнхий сайд энэ асууд­лаар УИХ дахь цөөнхийн бүлгийг асуухад хангалттай тайлбар өгөх шиг болсон. Ер нь ямар ч улстөр­чийн ах дүү ,төрөл төрөгсөд эсвэл албан ёсоор хувь эзэмшдэг ком­пани  нь бизнес хийж, тендерт оролцож болохгүй гэж үү. Хэрвээ энэ боломжуудыг нь хаачихвал тэд яаж амьдрах юм. Асуудлыг ялгаж, салгаж ойлгох хэрэгтэй, Улстөрч­дийн компаниудын үйл ажиллагаа нь олон нийтэд ил байх нь чухал. УИХ дээр сонссоноор Цагаан хад­ны орчим газартай компаниуд нүүрсийг шилжүүлэн ачих, тээвэр­лэх бизнес эрхэлдэг юм байна. “Эрдэнэс Тавантолгой” компани өөрөө энэ бизнесийг эрхлэх шаард­­­лагагүй учир уралдаант шалгаруулалт явуулсан юм байна гэж ойлгосон. Гэхдээ тэр уралдаант шалгаруулалт өнөөдөр утгаа алд­сан байх. Учир нь “Эрдэнэс Таван­толгой” компанийн удирд­лага дө­рөв­­дүгээр сарын сүүлчээр “Чалко” компанитай хэлэлцээр хийж тээв­рийн зардал хэмнэх зорилгоор шилжүүлэн ачилт хийх­гүй уурхай дээрээс ачсан нүүрсээ шууд хил гаргаж  байхаар болсон байна лээ.

–Тавантолгойн хувьцааг эзэм­­шихээр үндэсний үйлдвэр­лэг­чид 29 тэрбум төгрөг улсад төлсөн. Гэвч ойрын хуга­цаанд IPO хийгдэхгүй учраас мөнгөө буцааж авч болно гэж Засгийн газраас мэдэгдсэн гэж үнэн үү?

-2012 оны арванхоёрдугаар сарын 20-ны байдлаар “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн нийт хувь­цааны 0.21 хувь буюу 28.8 тэрбум төгрөгийн үнийн дүн бүхий 30.9 сая ширхэг хувьцааг нийт 1523 аж ахуйн нэгж байгууллага эзэмшиж байсан. Харин саяхан Засгийн газар тогтоол гаргаж хүсэлт гарга­сан аж ахуйн нэгжийн хувьцааг нь эргүүлэн худалдаж авахаар шийд­вэрлэсэн. Энэ нь бас л бэлэн мөнгөний амлалт, сонгуультай холбоотой шийдвэрээс болсон юм билээ. Өмнөх Засгийн газар 2012 оны УИХ-ын сонгуулийн үед Эрдэ­нэс Тавантолгой компанийн IPO-г гаргах болоогүй байхад компаниу­дыг хувьцааг хүсэлтэй бол мөнгөө тодорхой хугацаанд багтааж хий гэсэн шийдвэр гаргасан байсан. Үүнтэй холбоотойгоор үндэсний үйлдвэрлэгчид 28.8 тэрбум төг­рөгийг Сангийн яаманд төвлөрүүл­сэн байсан. 

–Хэрвээ үндэсний үйлдвэр­лэгч­дийн 28.8 тэрбум төгрөг нь өөрсдөд нь байсан бол эргэлтэд оруулж багагүй ашиг хүртсэн байх нь ойлгомжтой. Ийм гомдол ч байгаа гэж сонсон?

-Багадаа
л хадгаламжийн хүүгээр хохирсон нь тодорхой л доо. Эдгээр компаниуд одоо мөн­гөө буцааж авсан ч “Эрдэнэс Та­ван­­толгой” ХК IPO хийх үед нэр­лэсэн үнээр хувьцаа авах болом­жийг дахин олгох нь зүйтэй байх.

–Бас Оюутолгойн гэрээг өөрч­лөх асуудал юу болж бай­гаа бол. Гэрээг өөрчлөх хэлэл­цээр нууц байдалд явагдаж олигтой мэ­дээ­лэл өгөлгүйгээр асуудал намжлаа?

-Уг
нь хувь нийлүүлэгчдийн хурал бүрийн дараа олон нийтэд мэдээлэл өгч байгаа. Хоёр тал хэлэлцээр хийх зарчмаа тохир­сон. Зарчимдаа маргаантай зүйлээ нууцалж, санал нийлсэн асуудлаа олон нийтэд мэдээлж байхаар оруулсан байгаа.

Удахгүй Оюутолгойн хувь ний­лүүлэгчдийн хурал дахиад бол­но. Одоогоор төслийн анхны хө­рөн­гө оруулалт нь хоёр тэрбум гаруй ам.доллараар буюу 40 га­руй хувиар хэтэрсэн шалтгаа­ныг ТЭЗҮ-д заасны дагуу гүйцэт­гэлийн санхүүгийн баримтад үндэс­лэн шалган тодруулахаар ажлын хэсэг ажиллаж байна. Энэ барим­тын шалгалтыг хийх нь зо­хис­той гэдэг дээр Хувь нийлүүлэг­чид тохир­сон ахиц гарахын дохио гэж ойлгож байгаа. Гэхдээ ажлын хэсэг хэтэрхий удаан ажиллаж байна. Энэ нь ч бас л шалтгаантай болол­той юм. Тодруулбал, шаард­лага­тай баримт материалуудыг Оюу­толгой компанийн зүгээс гаргаж өгөхдөө хугацаа алдаж байгаа гэсэн. Эхлээд энэ ажлыг дуусгаж байж дараагийн асуудлыг ярил­цахаар тохирчихоод л хүлээж байна.

Л.МӨНХТӨР