Засгийн газраас татварын хууль тогтоомжийг шинэчилж, боловсронгуй болгох зорилт дэвшүүлсний дагуу Гаалийн ерөнхий газраас 2025 оны нэгдүгээр сарын 22-ноос 31-ний өдрүүдэд “Татварын хууль тогтоомжийн шинэчлэл” сэдвээр нийт таван удаагийн нээлттэй хэлэлцүүлэг зохион байгуулж байна. ГЕГ-т өчигдөр эхний хэлэлцүүлэг болж, гаалийн зуучлагч байгууллагуудын 60 гаруй төлөөлөл оролцон, Гаалийн тариф, гаалийн татварын тухай хууль, Нэмэгдсэн өртгийн албаны татварын тухай хууль, Онцгой албан татварын тухай хуулиудыг хэрэгжүүлэхэд гарч буй хүндрэл бэрхшээл, цаашид шинэчлэх, боловсронгуй болгох эрх зүйн зохицуулалтын талаар санал, бодлоо илэрхийлэв.

Хэлэлцүүлгийн гол зорилго иргэд, ААН байгууллага хэрэглэгчид, экспорт, импортлогчдод тулгамдаж буй асуудал, санал бодлыг сонсож, тэдгээрийг нэгтгэж дүгнээд, УИХ-ын хаврын чуулганаар хэлэлцэгдэх Татварын хууль тогтоомжийн шинэчлэлийн асуудалд тусгуулахад чиглэж байгаа ажээ.

Гаалийн ерөнхий газрын Хуулийн хэлтсийн дарга Ч.Тамираагаас иргэд, аж ахуйн нэгжүүдэд тулгамдаж буй зарим асуудлын талаар тодрууллаа.

---

-Өнөөдрийн байдлаар Монгол Улсын гааль дээр хэдэн төрлийн татвар авч байна вэ?

-Гаалийн байгууллага нэгдүгээрт, импортын барааны гаалийн албан татвар ногдуулж байна. Хоёрдугаарт, зарим нэр төрлийн бараанд онцгой албан татвар ногдуулдаг. Үүнд согтууруулах ундаа, авто бензин, дизелийн түлш, суудлын автомашин, мөн тамхи, тамхин бүтээгдэхүүн орно. Гуравдугаарт, нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулж байна. Дөрөвдүгээрт, бензин, дизелийн түлшин дээр албан татварууд, тавдугаарт төрийн байгууллага үйлчилгээний үзүүлсний хураамж ногдуулдаг.

Энэ хураамж өндөр байдаггүй. Төрийн байгууллага үйлчилгээ үзүүлэхэд ямар зардал гардаг вэ түүний нөхөх хэмжээнд хураамж авдаг. Мөн зарим нэр төрлийн бараан дээр экспортын албан татвар ногдуулж байна. Монгол Улсад үйлдвэрлэгдсэн эцсийн бүтээгдэхүүн дээр экспортын албан татвар ногдуулдаггүй. Зарим нэр төрлийн бараан дээр, тухайлбал боловсруулаагүй ямаа, ишигний арьс, тэмээний эр, эм ноос, эсвэл банз, дүнз, гуалин мод гэсэн бараан дээр л экспортын албан татвар ногдуулдаг. Экспортын бусад бүх бараа татваргүй. Энэ нь дотоодын үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх Засгийн газрын бодлого. Ийм зургаан төрлийн татвар хураамж ногдуулж байна.

-Иргэд, аж ахуйн нэгжүүд Монголд бизнес хийхэд хэцүү байна, гаалийн татвар авахдаа тээврийн зардлаас татвар нэмж авдаг гэсэн гомдол хэлж байна. Энэ талаар тайлбарлахгүй юү?

-Бараа бүтээгдэхүүн Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт орж ирэх хугацаанд тодорхой зардлууд гардаг. Хилийн чанадад гарсан зардал гэсэн үг. Тээврийн зардал байж болно. Өндөр үнэтэй барааны хувьд даатгалын зардал гарч болно. Эрсдэлээс хамгаалж тусгайлсан сав баглаа боодол, эсвэл ачиж буулгах зардлууд байж болно. Гаалийн тариф, Гаалийн татварын тухай хуулиараа, мөн Монгол Улсын нэгдэж орсон Дэлхийн гаалийн байгууллагын тариф, худалдааны ерөнхий хэлэлцээрээрээ тухайн бараа бүтээгдэхүүн уг улсад импортоор орж ирж байгаа тохиолдолд хилийн чанадад гарсан зардлууд нь барааны үнэ дээр нэмэгдээд, гаалийн үнэ тодорхойлогдоно. Тэр гаалийн үнээс татвар тооцно гэж Гаалийн тариф, Гаалийн татварын тухай хуулийн 10-16 дугаар зүйл дээр хуульчлагдсан байдаг.

-Тээврийн татвар авсан барааны үнээс өндөр байна. Зарагдсан үнээс татвар авна гэхээр дөрөв дахин нугалж зарахгүй бол ашиггүй бололтой. Энэ талаар та юу хэлэх вэ?

-Гаалийн байгууллагад бараа бүтээгдэхүүнийг ямар үнээр тээвэрлэх вэ гэдэг дээр оролцох боломж байдаггүй. Жишээ авъя. Аж ахуйн нэгж нэг бараа бүтээгдэхүүнийг Монгол Улсад оруулж ирэх, эсвэл Монгол Улсаас хилийн чанад руу тээвэрлэхийн тулд тээвэрлэгч байгууллагаа сайн дураараа сонгодог. Тэр байгууллага нь бараа бүтээгдэхүүн тээвэрлэх хөлсний саналаа хэлдэг. Жишээлбэл, энэ чингэлгийг Япон улсаас Монгол Улсад 3000 ам.доллараар тээвэрлэж оруулж ирье гэсэн тээврийн зардал санал болгодог. Энэ бол аж ахуйн нэгж, тээвэрлэгч байгууллага хоёрын дундын гэрээгээр хийгддэг зохицуулалт. Тэрнээс гаалийн байгууллага тээврийн үйл ажиллагаанд огт оролцдоггүй, оролцох эрх ч байхгүй.

-Гаалийн татвар дээр нэмээд нэмэгдсэн өртгийн 15.5 хувийн албан татвар авдаг, мөн барааны үнийг гаалийн байцаагч тогтоодог гэдэг үнэн үү?

-Импортын гаалийн албан татварыг ногдуулсан УИХ-ын 27 дугаар тогтоол хүчин төгөлдөр үйлчилж байна. Дийлэнх барааны хувьд 5 хувь, зарим нь 0 хувь, заримд нь 10 хувь байдаг. Монгол Улсын дотооддоо үйлдвэрлэдэг зарим барааны хувьд бүр 20 хүртэлх хувийн татвартай. УИХ-ын 27 дугаар тогтоолыг үзвэл ямар бүтээгдэхүүнийг Монгол Улсад импортоор оруулж ирэх татварын хувь хэмжээг заачихсан байгаа. 10 хувь гэдэг нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуульд заасан НӨАТ-ын хувь хэмжээ. Импортын бараа улсын хилээр орж ирж байгаа тохиолдолд гаалийн үнэ тодорхойлогдоод, түүнээсээ импортын гаалийн албан татвар, НӨАТ төлнө. Ихэнх барааны хувьд 5 хувь байдаг учраас түүн дээр НӨАТ-ын 10 хувь нэмэгдээд, нийт 15.5 хувийн татвар ногдуулаад төлж байгаа асуудал. Үүнийг гаалийн байгууллага тодорхойлдоггүй.

Д.ЭРДЭНЭТУЯА