Иргэн Г.Төмөр бол бөөрний донор хүлээн өдөр хоногтой тэмцэлдэн яваа өвчтөн юм. Тэрбээр ийнхүү ярьж байна.

“…Би 1977 онд Өмнөговь аймагт төрсөн. Хилийн цэрэгт ажиллаж байгаад бөөрний дутагдал өвчний улмаас гемодиализийн эмчилгээнд ороод, долоон жил болж байна. Зүрх өвддөг, олон жил эм ууснаас болоод ходоодны асуудалтай болж байна. Даралт ихсэж, заримдаа 210-220 хүрдэг. Донор эрхтэн хүлээгээд удаж байна. Донор олдоод суулгуулчихвал миний амьдрал орвонгоороо эргэнэ гэдэгт итгэсээр л байгаа. Би IV бүлгийн цустай, IV бүлгийн донор хүлээлгийн жагсаалтын 14 дүгээрт бичигдсэн. Надтай ижил аппаратад орж байгаа олон зуун хүн бий. Бүгд донор олдохыг л хүлээж байгаа. Миний бага хүүхэд таван настай. Хүүхдэдээ харагдаж, хэдэн жил амьдрахын тулд амьгүй донорын хүлээлгийн жагсаалтад ингээд горьдлого тээн хүлээж байна даа. Энэ хугацаанд хамт эмчилгээнд орж байсан долоон хүн маань нас барсан. Гурав дахь өдөр цуг эмчилгээндээ ороод, тав дахь өдөр ирэхэд “Өнгөрсөн гэнэ ээ, хөөрхий” гэсэн яриа л угтдаг. Энэ бүхэнтэй нүүр тулах үнэхээр хэцүү байдаг”

Сэтгэл шимширмээр ийм байдалд байгаа хүмүүс Монголд хэдэн мянгаараа байна. Одоо энэ тухай бичихээр зарим нь ихэд залхсан байдлаар хүлээж авдаг болжээ. Үнэн хэрэгтээ хэрүүл талцал болсон, улстөржсөн, ихэнхдээ хардаж сэрдсэн, баталгаагүй эх сурвалжуудын зориудаар турхирч шиддэг сэдвүүд дээр л олон нийт нь хэдэн мянгаараа шуугьж байдаг улс орон болж дээ.

Бид яаж үсрэнгүй хөгжих вэ, яаж гучин хэдэн жилийн өмнө адилхан гараанаас эхэлсэн бусад улс орнууд шиг гол, гол асуудлуудаа шийдэж чадсан орон болох вэ гэж өдөр шөнөгүй л ярьж байна. Мэдээж эдийн засгаа тэнхээ тамир суулгах хэрэгтэй. Үүний тулд газрын хэвлийн баялаг дээрээ түшиглэсэн зарим том төслүүдээ хөдөлгөе… Ингэж тал талаасаа хэлэлцэж тохироод явцгааж байна. Манай асуудал их тодорхой. Цөөхүүлээ болохоор бүх түвшиндээ хамтарч чаддаггүй. Улс төрийн гол хүчнүүд хамтарч засаг төр барьсан үедээ том асуудлуудаа шийдэх гэж оролддог. Хэлэлцэх, тохирох нь удаан ч гэсэн хэд хэдэн том төслөө хөдөлгөж чадсан. Тэрнийхээ үр шимийг одоо баахан бодлогогүй “идэж” байгаа. Манай Төр халамжийн бодлого руу маш их мөнгөө тавьж өгдөг.

Хот тосгод, зам гүүр, дэд бүтцээ хөгжүүлэх гэж чардайж л байна. Гэхдээ энэ дунд иргэдийнхээ эрүүл мэндийн асуудлыг углуургаар нь авч үзэх бодлого дутуу гуцуу, “бай”-гаа онохгүй яваад байна. Огт ард түмнийхээ эрүүл мэндийг бодохгүй байна гэж хэлэхгүй. Яг шийдэх ёстой цэг рүүгээ бодлогоо гаргаж цацаж чадахгүй байна. Одоо бүр эмнэлгийн дарга нар нь сайдтайгаа дайтаж эхэллээ. Сайдыг дандаа энэ салбарыг базчихсан хэдэн мафитай тохиролцож байж томилдог, тэдэнтэй гар бариулж байж ажлыг нь явуулдаг болтол энэ салбарыг дампууруулсан байна. Эзэн нь ердөө улс төр шүү дээ. Бид эрүүл мэндийн салбараа хүч тавьж байгаад хөгжүүлэх хэрэгтэй байна. Хэдий болтол урд хөрш рүү, Солонгос, Турк руу цувах юм. Одоо хойшоо Эрхүү рүү архинаас гарна гээд л мөнгөө аваад очицгоодог болж. Нүдний хагалгаанд орох шаадлагатай өвчтөнүүд мөн Эрхүү рүү олноороо зорьцгоож байна. Энэ бол эх орныхоо эрүүл мэндийн тогтолцоонд итгэх итгэл нь дээшилж өгөхгүй байгаагийн л илрэл. Аргагүй шүү дээ. Итгэж найдсаар шимтгэлээ төлж бүрдүүлдэг “Эрүүл мэндийн даатгалын сан” нь өнгөрсөн онд 316 тэрбум төгрөгийн өртэй гарсан. Энэ юунаас үүсчихсэн өр вэ гээд асууж сураглаад явахаар 178 тэрбум нь улсын эмнэлэгт, 51 тэрбум нь хувийн хэвшилд, мөн эм ханган нийлүүлэгч байгууллагууд дээр тархаад үүсчихсэн. Энэ өрийг 2025 оны төсөвт суулгаж, энэ оны I улиралд багтаан бүх өр авлагыг барагдуулаад явж байна. 2025 оны жилийн эцэст дахин ийм байдалд орохгүйн тулд Даатгалын сангаас сар сард нь баталсан төсөвтөө нийцүүлж, зохист харьцааг барьж ажиллах шаардлагатай байна гэж шинжээчид зөвлөмж өгч байгаа. Төр нь аргаа барчихсан, ийм зүйлийг эмнэлгүүдээс гуйгаад явж байх ёсгүй юм. Одоо тогтолцоогоор нь шийдэхээс өөр гарц байхгүй. Бид өвдөж байна. Эмнэлгээр явахаар дандаа болж бүтэхгүй, уур бухимдал барсан гажуудлуудтай тулгарна. Энэ салбарт үнэхээр бүх талын шинэчлэл хэрэгтэй.

Үнэхээр ойр тойрны хүмүүс ямар ч эмчилгээ үйлчилгээ авч чадахгүй нүд нь бүлтэлзсээр байгаад үхэж байгааг харах дэндүү гол харламаар байна. Айл болгон энэ зовлонг амсаж байна.

Манай тогтолцоогоор эмнийхээ ч, эмчилгээнийхээ ч чанарыг сайжруулах гол хүчин зүйл нь ЭМД-ын чадвх. Үүнээс ихээхэн зүйл шалтгаалах юм. Гол нь эрүүл мэндийн даатгалын мөнгийг хэтэрхий тарамдуулж, хамаа намаагүй зараад дуусгадаг байдлаа эргэж харах хэрэгтэй гэж иргэд шүүмжилдэг. ЭМД-ын мөнгө маань хэсэг бүлэг хүмүүсийн амралтад вальс эргэдэг мөнгө л болчихлоо гэж тэд хэлцгээж байна. Фитнесст бүх нийтээр нь явуулах шийдвэр хүртэл гаргаж байсан Төр шүү дээ. Тэгэхээр иргэд ЭМД-ын тогтолцоо руугаа яаж олигтой нүдээр харах билээ.

Статистик харцгаая

Мөнгөтэй нь гадаад яваад эмчлүүлчихдэг. Мөнгөгүй улныхан нь улсынхаа эмнэлгээр гүйж яваад дуусдаг энэ байдлаасаа бид гармаар байна.

Одоо та нарт нэг сэтгэл хиртхийлгэм статистик танилцуулъя. Улсын хэмжээнд 2025 оны 1 сарын байдлаар тав хүртэлх насны хүүхдийн эндэгдлийн 75 тохиолдол бүртгэгджээ. Нэг сард 75 хүүхэд эндсэн гэх энэ үзүүлэлт үнэхээр сэтгэл урахгүй байна гэж үү. Хамгийн аймшигтай нь нийт эндэгдлийн 97.3 хувь нь өвчнөөр өнгөрсөн байна. 2.7 хувь нь осол, гэмтлийн улмаас энджээ. Эвий бяцхан сахиусан тэнгэрүүд минь энэ хорвоод ирье гэж ирчихээд ийм харамсалтайгаар одох ч гэж дээ. Ийм баримтын өмнө Эрүүл мэндийн салбартайгаа бид асуудлыг ярих ёстой гэж бодож байна. Хэн нэгэн эмч парламентын танхим дотроос давхар салбараа базах гэж дайтдаг, түүнд нь ард иргэд хэвлэл мэдээллийнхэн татан ордог замбараагүй байдлаа таслан зогсоомоор байна.

Үүнээс гадна энэ салбарт улсаас оруулж байгаа мөнгөнд тавих хяналт үнэхээр сул байна. Жишээ нь, 2025 онд ЭМДС-гийн 2.3 их наядаас 600 тэрбум нь анхан шатны эмнэлгүүдэд хуваарилагдаж байгаа. Өрх нэгжийн эмнэлгүүд рүү гэсэн үг. Гэтэл өрхийн эмнэлгүүд нь буруу утгаараа даялаад явчихлаа. Өрхийн эмнэлэг маань нэг өрхийн гэр бүлээрээ туйлдаг газар болоод хувирчихлаа. Энэ талаар орон нутгийнхан ч, төв суурин газрынхан ч их ярьж байна. Гэр бүлээрээ өрхийн эмнэлэгтээ ажиллачихдаг. Дуртай үедээ хаалгаа цоожлоод тэнэчихдэг. Иргэдэд очих ёстой үйлчилгээ гүйцэт очдог эсэх эргэлзээтэй. Өрхийн эмнэлгийн тогтолцоогоо эргэж харах, засаж янзлах шаардлага тулгарчихаад байна. Гэтэл энэ талаар хэн ч ярьдаггүй. Зөвхөн дээд зиндааныхны сандал ширээ тойрсон асуудлууд л явж байх юм. Дахиад ковид шиг нийтийг хамарсан аюулт өвчин дэгдвэл энэ замбараагүй болчихсон өрхийн эмнэлгүүдээ яаж эргэж цэгцлэх юм.

Гэтэл албан секторт хөдөлмөр эрхэлдэг иргэд бид ЭМДС-гийн нийт орлогын 68.7 хувийг бүрдүүлж, нийт зардлын 23.7 хувийг эзэлж байна. Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээгээр тооцож, шимтгэл төлдөг даатгуулагчид маань гэхэд энэ сангийн орлогын 3.3 хувийг төвлөрүүлдэг ч, дөнгөж 8 хувийг нь авч хэрэглэж байна.

Бидний дотор 28 жил ЭМД төлсөн боловч улсын эмнэлгээр үйлчлүүлдэггүй, дан хувийн эмнэлэгт мөнгө төлж үйлчилгээ авдаг хүмүүс олон. Шалтгаан нь ердөө хар захаас дор хар яр хийсэн харилцаа, өвчтөнүүдийнхээ дээрээс хардаг, өөрсдийгөө өвчтөний дарга гээд бодчихсон эмч нарынх нь харилцаа хандлага, биеэ тоосон зан, үйлчилгээнийх нь төвөгтэй байдал юм.

Одоо нэн даруй иргэдийг хамгийн их бухимдуулж буй эмийн замбараагүй бизнесээ зогсоомоор байна. Эмчийн бичгээр эм өгнө гэж журамлачихсан. Гэтэл бөөний төвүүд эм, дусал тариагаа талх шиг л зарж байгаа. Байшин болгоны булан тохойд байгаа эмийн сангуудаа цэгцэл. Хэн дуртай нь эмийн сан ажиллуулдаг газар Монголоос өөр хаана ч байхгүй шүү.

Төсвийн зардлаар элдэв дуу хуур, бүжиг наадгай болсон контент нэртэй мөнгө угаалт хийж, иргэдээ улам манатуулж, мансууруулах бодлого битгий явуул. Иргэд чинь сард зуу зуугаараа өвчнөөр үхэж байна. Айл болгон өвчин зовлон амсаж, ард нь гарах гэж сөхөрцгөөж байна.