Улирч буй 2025 он хүний насыг уртасгах тухай ойлголт домог, зөгнөл бус бодит шинжлэх ухааны судалгааны төв сэдэв болгосон он байлаа. Өмнөх арван жилүүдэд урт наслах тухай яриа ихэвчлэн генийн “онцгой” хувь заяа, эсвэл гайхамшигт эм, нэмэлт бүтээгдэхүүнд найдсан өнгө аястай байсан бол 2025 онд энэ хандлага үндсээрээ өөрчлөгдөв. Хүний насжилт гэдэг нь зайлшгүй, буцаах боломжгүй зүйл биш, харин тодорхой биологийн механизм бүхий, удаашруулж болдог, зарим шинжийг нь засч залруулах боломжтой процесс гэдгийг олон улсын томоохон судалгаанууд нэгэн зэрэг баталлаа.

Энэ онд гарсан хамгийн суурь ойлголтын өөрчлөлт нь насжилтыг “Хугацаа өнгөрсний үр дүн” бус, эсийн түвшинд хуримтлагддаг “гэмтэл”-ийн нийлбэр гэж тодорхойлсон явдал юм. Хүний биед жил ирэх тусам ДНХ-ийн жижиг алдаанууд хуримтлагдаж, уураг зөв эвхрэх чадвараа алдаж, эсийн энерги үйлдвэрлэдэг митохондрын үр ашиг буурч, архаг үрэвсэл явагдаж эхэлдэг нь хөгшрөлийн гол шалтгаан болдгийг олж тогтоож чадав. Эдгээр өөрчлөлт нь тодорхой босгыг давмагц эрхтэн тогтолцооны үйл ажиллагааг алдагдуулж, өвчин эмгэг, сулрал, хараат байдалд хүргэдэг аж. 2025 оны судалгаануудын гол дүгнэлт нь эдгээр механизмуудыг ойлгож, хянаж чадвал насжилтын хурдыг удаашруулах бүр хүнийг дахин залуу болгох бүрэн боломжтой гэсэн санаа байв. Ялангуяа биологийн нас хэмээх ойлголт бодит хэрэглээ болсон нь энэ чиглэлийн судалгаанд эргэлт авчирлаа. Паспорт дээрх нас хүний бодит бие махбодын байдалтай заавал таардаггүй гэдгийг олон жилийн турш ярьж ирсэн ч 2025 онд үүнийг хэмжих нарийвчилсан аргачлалууд бодитоор бий болов. Цус, эдийн дээж, бодисын солилцооны үзүүлэлтүүдэд суурилсан шинжилгээгээр нэг ижил насны хоёр хүний биологийн нас арван жилээс илүү зөрүүтэй байж болдгийг судалгаанууд харуулсан юм. Үүнээс ч чухал зүйл нь амьдралын хэв маягт хийсэн өөрчлөлтүүд биологийн насанд хэдхэн сарын дотор нөлөөлж байгааг хэмжих боломжтой болсон явдал юм. Ингэснээр урт наслах гэдэг ойлголт хувь хүний идэвхтэй оролцоотой, хянагддаг зорилт болон хувирч байна.

Эсийн хөгшрөлттэй холбоотой судалгаанууд 2025 онд онцгой анхаарал татав. Хөгширсөн эсүүд нь хуваагдахаа больсон ч биеэс гадагшилдаггүй, харин эсрэгээрээ үрэвслийн дохио ялгаруулж, эргэн тойрныхоо эрүүл эсүүдийн үйл ажиллагааг саатуулдаг нь хэдийнэ нотлогдсон. Энэ онд хийсэн амьтны туршилтуудаар ийм эсүүдийн ачааллыг бууруулахад хөдөлгөөний чадвар сайжирч, бодисын солилцоо тогтворжиж, зарим тохиолдолд дундаж наслалт уртасч байгааг харуулсан. Хүний түвшинд хийж буй клиник туршилтууд маш болгоомжтой явагдаж байгаа ч насжилтыг бүхэлд нь “зогсоох” бус, түүний хор уршгийг багасгах бодит боломж байгааг шинжлэх ухаан ил тод харуулж эхэллээ.

Өнгөрч буй 2025 оны бас нэг чухал сургамж бол урт наслахад эм, технологиос илүү амьдралын хэмнэл хүчтэй нөлөөлдөг гэдэг дүгнэлт юм. Томоохон урт хугацааны судалгаанууд булчингийн масс, хөдөлгөөний идэвх, унтах чанар гурвыг насжилтын хамгийн хүчтэй хамгаалах хүчин зүйлсийн нэг болохыг нотлов. Булчин бол зөвхөн хөдөлгөөн хийхэд хэрэгтэй эд биш, харин бодисын солилцоог зохицуулж, үрэвслийг бууруулж, дархлаанд нөлөөлдөг идэвхтэй эрхтэн гэдэг нь улам тодорхой болов. Ахимаг насанд ч булчингийн хүч, тэнцвэрээ хадгалж чадсан хүмүүсийн бие даасан байдал, амьд үлдэх магадлал эрс өндөр байгааг судалгаанууд харуулж байна.

Унтах хэмнэлийн талаарх судалгаанууд ч насжилттай шууд холбогдож эхэллээ. Нойр нь зүгээр амралт бус, эсийн засвар, уургийн чанарын хяналт, тархины “хог хаягдал”-ыг цэвэрлэх үндсэн үе шат гэдгийг 2025 оны судалгаанууд дахин батлав. Хангалттай, тогтмол унтдаг хүмүүсийн биологийн нас удаан нэмэгдэж, архаг өвчний эрсдэл мэдэгдэхүйц бага байгааг олон судалгааны дүн харуулав. Энэ нь урт наслах асуудал эмнэлгээс гадуур, өдөр тутмын амьдралын зохион байгуулалттай салшгүй холбоотойг нотолж байна.

Хооллолтын тухайд 2025 он “Юу идэх вэ” гэсэн маргаанаас илүү “Хэрхэн, хэзээ идэх вэ” гэсэн асуултыг тавьсан жил байв. Илчлэгийг зохистой хязгаарлах, хооллох завсарлага үүсгэх, уураг, эслэгийн тэнцвэрийг хадгалах нь эсийн стрессийг бууруулж, бодисын солилцоог тогтвортой байлгахад чухал болохыг судалгаанууд харуулсан. Энэ нь туйлширсан дэглэм бус эсийн биологид суурилсан уян хатан хандлага юм. 2025 оны судалгаанууд хооллолтыг богино хугацааны жин хасах хэрэгсэл бус насжилтын хурдыг удирдах стратеги гэж харах шаардлагатайг илтгэж байна.

Эдгээр ололтуудтай зэрэгцэн ёс зүйн томоохон асуултууд гарч ирэв. Урт наслах боломж хэнд нээлттэй байх вэ, энэ нь нийгмийн тэгш бус байдлыг гүнзгийрүүлэх үү гэсэн асуудал 2025 онд шинжлэх ухааны хүрээнээс давж бодлогын түвшинд яригдаж эхэллээ. Судлаачдын дийлэнх нь урт нас бол тансаг хэрэглээ бус харин өвчтэй, хараат урт амьдралыг багасгах нийтийн эрүүл мэндийн зорилт байх ёстой гэсэн байр суурьтай байна. Эрүүл, бие даасан ахмад настнууд нь нийгэм, эдийн засагт дарамт бус харин ч тогтвортой байдлын нэг тулгуур гэдгийг тооцооллууд харуулж байна. Иймээс хүний насыг уртасгах гэдэг нь мөнхийн залуу байх амлалт биш, харин насжилтын явцыг удаашруулж, амьдралын сүүлийн арван жилүүдийг өвчин, сулралаар бус, идэвхтэй, ухамсартай өнгөрүүлэх боломж юм. Шинжлэх ухаан энэ боломжийг бодит өгөгдөл, туршилтаар харуулж эхэллээ. Асуудал одоо “хэр удаан амьдрах вэ” гэдэгт бус “Яаж хөгширөх вэ” гэдэгт шилжсэн бөгөөд 2025 он энэ асуултад хариу хайх эрин үе бодитоор эхэлснийг тунхагласан жил болж үлдлээ.

 

Г.АМАРСАНАА