ШУА-ын Олон улс судлалын хүрээлэнгийн Бүс нутаг, олон талт хамтын ажиллагаа судлалын салбарын эрдэм шинжилгээний ажилтан Ш.Амангүлтэй ярилцлаа.

– Дэлхийн улс орнуудын удирдагчид сая АНЭУ-ын Дубай хотноо НҮБ-ын дээд түвшний уулзалтад оролцож, уур амьсгалын өөрчлөлтийг сааруулах асуудлаар хоёр өдрийн турш хэлэлцлээ. Энэ удаагийн уулзалтын зорилго, ач холбогдол юу байв?

– АНЭУ-ын Дубай хотноо болсон НҮБ-ын суурь конвенцын Талуудын 28 дугаар бага хурал (СОР28) дэлхийн уур амьсгалын өөрчлөлтийг сааруулах асуудлын хүрээнд дэлхийн улс орнууд байгалийн гамшгаас үүдэлтэй сөрөг үр дагаврыг хэрхэн гарз хохирол багатай даван туулах гарц, шийдлийг эрэлхийлсэн чухал уулзалт болжээ. Өнөөдөр уур амьсгалын өөрчлөлтийн асуудал нь хүн төрөлхтний өмнө тулгамдаж буй, нэлээд хөндөгддөг асуудлуудын нэг болоод байна.

Хүний буруутай үйл ажиллагаанаас үүдэлтэй уур амьсгалын дулаарал, бэлчээрийн талхлагдал, цөлжилт, шороон шуурга зэрэг байгалийн гамшигт үзэгдлийн тохиолдол эрчимжих боллоо. Энэ нь эргээд дэлхийн улс орнуудын нийгэм эдийн засагт сөрөг үр нөлөө дагуулсаар байна.

Тус СОР28 бага хурал нь байгалийн гамшгаас үүдэлтэй аливаа сөрөг нөлөөллийг дэлхийн улс орнууд хэрхэн эрсдэл, гарз хохирол багатай даван туулах талаар өргөн хүрээнд хэлэлцлээ. Улмаар “Гарз хохирлын сан”-гийн үйл ажиллагаанд дэлхийн улс орнууд идэвх санаачилгатай оролцож, төсөв санхүү бүрдүүлэхэд хандив туслалцааг эрчимжүүлэх чиглэлд түлхүү хандсан байна. Энэ хүрээнд уур амьсгалын өөрчлөлтөөс үүдэлтэй гарз хохирол улс орны эдийн засагт хэрхэн сөргөөр нөлөөлж байгаа болон ямар тодорхой шийдэл байж болох, цаашид хэрхэн ахиц дэвшил гаргах зорилтуудыг хэлэлцлээ.

Тухайлбал уур амьсгалын өөрчлөлтийн нөлөөлөлд өртөж буй эмзэг өртөмтгий орнуудад туслах, алдагдал хохирлын санхүүжилтийг нэн даруй шийдвэрлэж, нарийн тооцоолол гаргах. Хөгжиж буй орнуудын уур амьсгалын өөрчлөлттэй тэмцэж буй хүчин чармайлтыг үнэлж санхүүгийн дэмжлэг туслалцаа үзүүлэх. Цэвэр эрчим хүчний эх үүсвэрт шилжих үйл явцыг хурдасгах зэрэг асуудлуудыг ил үү өргөн хүрээнд хэлэлцсэн байна.

– СОР28-ын үеэр 20 гаруй орны удирдагчид нүүрстөрөгчийн ялгарлыг бууруулахын тулд 2050 он гэхэд дэлхийн цөмийн эрчим хүчний хүчин чадлыг гурав дахин нэмэгдүүлэхийг уриалсан тунхаглал баталсан. Үүнд манай улсын оролцоо ямар байх бол?

– Өнөөдөр улс орнуудын өмнө тулгарч буй байгаль орчны тулгамдсан асуудал бол яах аргагүй нүүрстөрөгчийн ялгарлыг бууруулах асуудал юм.

Өөрөөр хэлбэл нүүрстөрөгчөөр ажилладаг цахилгаан үйлдвэрлэлээс үүдэлтэй агаар дахь хүлэмжийн хий болон химийн хорт бодисын хэмжээг бууруулах явдал юм. Энэ хүрээнд дэлхийн улс орнууд цахилгаан үйлдвэрлэлдээ цөмийн эрчим хүчийг ашиглан байгаль орчинд ээлтэй цэвэр эрчим хүчний эх үүсвэрээр хангах нь байгаль орчин болон эдийн засагт чухал ач холбогдолтой болохыг эрдэмтэн судлаачид дэвшүүлээд байгаа.

Нүүрстөрөгчийн ялгарлын нөлөөг хамгийн их амсаж, агаар, хөрс орчны бохирдолд өртөж байгаа орнуудын нэг бол яах аргагүй Монгол Улс мөн. Дэлхийн улс орнууд нүүрс шатаадаг технологиос татгалзаад удаж байна. Гэтэл Монгол Улс түүхий нүүрсээ шатаагаад эрчим хүчний эх үүсвэрээ хангадаг. Тиймээс түүхий нүүрсний ашиглалтыг багасгаж, эрчим хүчний эх үүсвэрээ цөмийн эрчим хүчний эх үүсвэрээр хангавал дэлхийн уур амьсгалын өөрчлөлтийн эсрэг тэмцэхэд Монгол Улсын үүрэг оролцоо ихээхэн хувь нэмэр оруулах нь дамжиггүй. Цөмийн эрчим хүчний үйлдвэрлэлд ашиглах үндсэн гол нөөц болох ураны нөөцөөрөө Монгол Улс дэлхийд 12 дугаарт бүртгэгдэж байна.

– Сая СОР28-аар Парисын хэлэлцээрийг эрчимжүүлнэ гэлээ. Ингэхэд Парисын хэлэлцээрийн хэрэгжилтийг судлаачийн хувьд хэрхэн харж байгаа вэ?

– Дэлхийн 200 орчим улс орон 2015 онд Парист тунхагласан хүлэмжийн хийн ялгарал багасгах, дэлхийн дулаарлыг аж үйлдвэржилтийн өмнөх үетэй харьцуулахад дундаж температурын өсөлтийг 1.5 хэмд хязгаарлах уур амьсгалын өөрчлөлтийн нөлөөг бууруулах олон улсын хэмжээний баримт бичигт нэгдсэн юм.

Нүүрстөрөгчийн ялгарлын нөлөөг хамгийн их амсаж, агаар, хөрс орчны бохирдолд өртөж байгаа орнуудын нэг бол яах аргагүй Монгол Улс мөн

Энэ удаагийн СОР28 уулзалт нь дэлхийн температурын урт хугацааны өсөлтийг 1.5 цельс хүртэл хязгаарлах зорилтыг хэрэгжүүлэх, үйл ажиллагаанд үнэлэлт дүгнэлт өгсөн хурал боллоо. Учир нь НҮБ-ын уур амьсгалын асуудал эрхэлсэн байгууллагын мэдээлснээр 1.5 цельсийн зорилт нь уур амьсгалын өөрчлөлтийн хамгийн их хор хөнөөлтэй нөлөөллөөс зайлсхийхийн тулд хэрэгжүүлж буй төсөл хөтөлбөр. Тиймээс тус бага хурлаар Парисын хэлэлцээрийн хэрэгжилтийг эрчимжүүлэх, түүний дотор хүлэмжийн хийн ялгарлыг 2050 он гэхэд тэглэх, уур амьсгалын асуудлаарх яриа хэлэлцээнд бүх талын оролцоог нэмэгдүүлэх, уур амьсгалын өөрчлөлтийн сөрөг үр дагаврыг бууруулахад чиглэсэн улс орнуудын хүчин чармайлтыг дүгнэн хэлэлцсэн нь үр өгөөжтэй болсон байна.

– Тэгвэл СОР 28-аас дорвитой өөрчлөлт гарч чадах болов уу?

– Энэ удаагийн СОР28 бага хурлаар Парисын хэлэлцээрт тусгагдсан зорилтуудыг үнэлж дүгнэхийн зэрэгцээ цаашид хэрхэн хүрэх ахиц дэвшилтэй ажиллах талаар хэлэлцжээ. Тухайлбал 2030 оноос өмнө хүлэмжийн хийн ялгаруулалтыг багасгаж, эрчим хүчний цэвэр эх үүсвэр рүү шилжих алхмыг хурдасгах, уур амьсгалын эсрэг арга хэмжээний санхүүжилтийг хөгжингүй орнуудаас хөгжиж буй буурай орнуудад хүргэх, хөгжиж буй орнуудын байгаль орчинд чиглэсэн шинэ хэлэлцээрт анхаарлаа хандуулж байгаагаараа СОР28 илүү “тэгш хүртээмжтэй” бага хурал болсон болов уу.

Мөн эрүүл мэнд, санхүү, хүнс тэжээл, байгаль орчин зэрэг тусгайлсан сэдэвт өргөтгөсөн хурлуудыг эдгээр өдрүүдэд үргэлжлүүлэн зохион байгуулж байгаа юм байна.

– Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх АНЭУ-ын Ерөнхийлөгч Мухаммад бин Заид Аль-Нахъян-ы урилгаар СОР28-Д оролцлоо. Манай улсын хувьд СОР 28-аас ямар үүрэг, амлалт авсан бэ?

– Монгол Улсын зүгээс цаашид уур амьсгалын өөрчлөлттэй тэмцэхэд эмэгтэйчүүдийн оролцоо, манлайлал чухал үүрэгтэй. Иймд Монгол Улс ирэх 2024 онд НҮБ-тай хамтран “Дэлхийн эмэгтэйчүүдийн чуулга уулзалт”-ыг эх орондоо зохион байгуулах, 2026 онд Цөлжилтийн тухай НҮБ-ын конвенцын Талуудын 17 дугаар бага хурлыг Монгол Улс хүлээн авч зохион байгуулах, 2026 оныг “Бэлчээр ба нүүдлийн мал аж ахуй эрхлэгчдийн олон улсын жил” болгох зэрэг зорилтуудыг төлөвлөн ажиллахаа илэрхийлсэн байна.

– Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх уг чуулганд хэлсэн үгэндээ далайд гарцгүй орнууд уур амьсгалын өөрчлөлтөд илүүтэй өртөж байна гэсэн. Манай улсын зүгээс ямар санаачилга дэвшүүлэв?

– Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх уг бага хуралд оролцож уур амьсгалын өөрчлөлт, дэлхийн дулаарлын асуудлын хүрээнд далайд гарцгүй хөгжиж буй орнуудын асуудлаарх өндөр түвшний хуралдаанд оролцож, хэрэгжүүлж буй бодлого хөтөлбөрийг танилцуулсан.

Тэрбээр манай улс далайд гарцгүй хөгжиж буй орон бөгөөд энэхүү газарзүйн байршил нь улс орны нийгэм эдийн засагт зарим сорилт бэрхшээлийг дагуулахаас гадна уур амьсгалын өөрчлөлтөд хүчтэй нэрвэгддэг орон болохыг онцолжээ. Тиймээс далайд гарцгүй хөгжиж буй орнууд дахь уур амьсгалын өөрчлөлтийн өвөрмөц сорилт бэрхшээлийг даван туулахад “Далайд гарцгүй хөгжиж буй орнуудын Олон улсын судалгааны төв байгуулах тухай олон талт хэлэлцээр”-т нэгдэхийг эл далайд гарцгүй хөгжиж буй орнуудад уриалсан.

Эрчим хүчний эх үүсвэрээ цөмийн эрчим хүчний эх үүсвэрээр хангавал дэлхийн уур амьсгалын өөрчлөлтийн эсрэг тэмцэхэд Монгол Улсын үүрэг оролцоо ихээхэн хувь нэмэр оруулах нь дамжиггүй

Улмаар хамтарсан шинжлэх ухааны судалгаа, дүгнэлтэд үндэслэсэн чиг баримжаатай болгохыг дэвшүүлсэн байна. Ингэснээр далайд гарцгүй хөгжиж буй орнууд дахь уур амьсгалын өөрчлөлтийг сааруулах, түүний сөрөг нөлөөллийг даван туулах, ялангуяа уур амьсгалын өөрчлөлтөд өртөмтгий хүнс, хөдөө аж ахуй, эрчим хүчний салбарууд дахь бодлого, стратеги, хамтын ажиллагааны үр дүнтэй арга замыг тодорхойлоход хувь нэмэр болох ач холбогдол бүхий судалгааны ажлыг гүйцэтгэх боломжтой болохыг илэрхийлжээ.

Манай улс энэ удаагийн СОР28 уулзалтаас гарсан “Уур амьсгал, эрүүл мэндийн асуудлаарх тунхаглал”, “Тогтвортой хөдөө аж ахуй, хүнсний тогтолцоо ба уур амьсгалын үйл ажиллагааны тухай Эмиратын тунхаглал” санаачилгуудыг дэмжиж, тэдгээр нэгдэн орсон байна.

– Энэ удаагийн Ерөнхийлөгчийн айлчлалаар Монгол Арабын хооронд нэлээд олон баримт бичгүүд байгуулах шиг боллоо. Цаашид аль, аль салбарт хоёр улсын хамтын ажиллагаа өргөжихөөр байна вэ?

– Ерөнхийлөгчийн айлчлалаар Монгол Улс АНЭУ-ын хооронд хамтын ажиллагааны хэд хэдэн баримт бичигт гарын үсэг зурж, өргөн хүрээтэй чиглэлд хамтран ажиллахаар тохиролцсон байна. Цаашид хоёр орон харилцаа хамтын ажиллагаагаа улам өргөжүүлэн, хөгжүүлэх сонирхолтой байгаа нь ажиглагдлаа.

АНЭУ-ын хувьд байгалийн баялаг ихтэй, газарзүйн таатай байрлалдаа тулгуурлан зөв бодлогоор элсэн цөлд хэрхэн хөгжиж болдгийг дэлхийд харуулсан чинээлэг улсын нэг. Иймд хоёр улсын давуу тал, нөөц бололцоогоо ашиглан харилцан ашигтай хамтын ажиллагааг өргөжүүлэн хөгжүүлэх боломж их байна.

Манай улсын хувьд цаашид хөгжил, шинэчлэлийн талаар туршлага солилцох тухай болон агаарын тээвэр, судалгаа шинжилгээ, цөлжилттэй тэмцэх зэрэг чиглэлд хамтран ажиллах нь илүү үр өгөөжтэй байх болов уу.

– Хоёр улсын иргэд харилцан визгүй зорчих боломж бүрдлээ. Энэ нь манай эдийн засагт ямар үр өгөөжтэй вэ?

– Хоёр орны харилцаа хамтын ажиллагааг хөгжүүлэхэд чухал боломжуудын нэг нь иргэд харилцан чөлөөтэй зорчих явдал юм. Хоёр орны иргэд харилцан визгүй зорчих боломж бүрдсэнээр хоёр орны хооронд аялал жуулчлалын салбар өргөжнө. Ингэснээр Монголын уламжлал, байгаль ан амьтан үзэх зорилгоор манайхыг зорих жуулчдын тоо нэмэгдэх боломж бүрдэх юм.