ШУА-ийн Олон улс судлалын хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний ажилтан Д.Мягмартай ярилцлаа.

---

-БНСУ-ын ерөнхийлөгчийн ээлжит бус сонгуульд Ардчилсан нам ялалт байгууллаа. Сонгуулийн зохион байгуулалт, үйл явцыг судлаачийн хувьд хэрхэн ажиглаж байв?

-БНСУ-ын 21 дэх удаагийн ерөнхийлөгчийн ээлжит бус сонгуульд урьдчилан таамаглаж байсанчлан Ардчилсан намаас нэр дэвшигч И Жэ Мён ялалт байгууллаа. И Жэ Мён нь өмнөх ерөнхийлөгчийн сонгуульд Ардын хүч намаас нэр дэвшигч Юн Сог Ёльд маш цөөн саналаар ялагдаж байсан, улс төрийн үйл ажиллагааны арвин туршлагатай хүн юм. Ардчилсан намын хувьд намын дотор элдэв маргаан багатай, нэгдсэн байр суурьтай, сонгуульд нэр дэвших хүн нь тодорхой байсан бол Ардын хүч намын хувьд өмнөх ерөнхийлөгч Юн Сог Ёлийн холбогдсон элдэв асуудлаас үүдэн ард түмний дунд харьцангуй нэр хүнд тааруу, дотоод зохион байгуулалт сайнгүй, ерөнхийлөгчид нэр дэвшигчийг тодруулахад цаг хугацаа алдсан зэрэг асуудлууд байсан. Эдгээр асуудлуудаас үүдээд Ардын хүч нам ард түмний дэмжлэгийг авахад амаргүй байсан болов уу. Сонгууль ерөнхийдөө    зохион байгуулалт сайтай, элдэв маргаан багатай, цэгцтэй болж өнгөрлөө.

-Ерөнхийлөгч И Жэ Мён Хойд Солонгостой яриа хэлэлцээр хийж хүчний хосолсон бодлогоор энх тайвныг эрэлхийлнэ гэж амлаж байсан. Ер нь шинэ ерөнхийлөгч гадаад харилцаа, геополитикийн хувьд ямар бодлого баримталж ажиллах бол?

-И Жэ Мён ерөнхийлөгч бодит байдалд нийцсэн прагматик гадаад бодлого баримтах болно гэдгээ мэдэгдсэн. Энэ нь дэлхийн улс төр, геополитик, эдийн засгийн нөхцөл байдалд нийцүүлэн, улс орны аюулгүй байдал, ашиг сонирхлыг тэргүүн эгнээнд тавьсан уян хатан гадаад бодлого явуулна гэсэн үг юм. И Жэ Мён ерөнхийлөгчийн гадаад бодлогод худалдаа, эдийн засгийн асуудлууд томоохон байр суурь эзлэх байх. Түүний гадаад бодлогын тэргүүн зорилт нь АНУ-ын ерөнхийлөгч Д.Трампын дэвшүүлээд буй гадаад худалдааны тариф болон түүнтэй холбоотой асуудлууд байх болов уу. Учир нь АНУ нь БНСУ-ын худалдаа, эдийн засгийн хамгийн том харилцагчдын нэг юм. Тэрээр ерөнхийлөгч Д.Трамптай хэзээ ч уулзаж, тарифын асуудлаар хэлэлцэхэд бэлэн гэдгээ хэлсэн. Хоёрдугаарт, БНХАУ-тай хийх улс төр, худалдаа, эдийн засгийн харилцаа, хамтын ажиллагааг сайжруулах явдал байх болов уу. Ялангуяа эдийн засгийн аюулгүй байдлыг дээшлүүлэхэд анхаарах байх. Учир нь өмнөх ерөнхийлөгч Юн Сог Ёль нь АНУ тэргүүтэй барууны харилцагчид руугаа хэт налсан бодлого явуулж байснаас үүдэн сүүлийн жилүүдэд БНСУ болон БНХАУ-ын харилцаа тийм таатай байгаагүй юм. Япон улсын хувьд Юн Сог Ёль ерөнхийлөгчийн баримталж байсан бодлогыг залгамжлуулан явуулах төлөвтэй байна. Өөрөөр хэлбэл, Япон улстай улс төр, худалдаа эдийн засгийн хувьд эерэг, таатай бодлогыг хэвээр үргэлжлүүлэх байх. Умард Солонгосын хувьд өмнөх ерөнхийлөгчөөс ялгаатай бодлого барих шинжтэй байна. Юн Сог Ёль ерөнхийлөгч нь Умард Солонгостой харилцаагаа сайжруулахад чиглэсэн ямар нэг арга хэмжээ авалгүй хойш тавьж ирсэн бол И Жэ Мён ерөнхийлөгч Умард Солонгостой яриа хэлэлцээ хийх, харилцааны сувгуудаа нээх тухай ярьсан. Товчоор хэлбэл, их гүрнүүдийн дунд тэнцвэрийг барьсан, аюулгүй байдал, ашиг сонирхлоо урьтал болгосон гадаад бодлого баримтлах төлөвтэй.

-И Жэ Мёны хувьд улс төр, эдийн засгийн хүндхэн нөхцөл байдлыг хүлээж авлаа. Тухайлбал, дотоодын улс төрийн хуваагдлыг намжаах, нийгмийн тогтвортой байдлыг бий болгох хүнд даалгавартай тулгарч байна уу?

-БНСУ-д сүүлийн жилүүдэд эдийн засгийн өсөлт саарч, инфляци ажилгүйдэл дорвитой буурахгүй, орлогын тэгш бус хуваарилалт өндөр түвшинд байсаар байгаа нь иргэдийн бухимдлыг төрүүлж, нийгэм, улс төрийн тогтворгүй байдал үүсэхэд гол нөлөө үзүүлсэн. Үүн дээр нэмээд улс төр, дипломат ажиллагааны туршлагагүй хүн ерөнхийлөгч болж, бодлогогүй, болчимгүй үйлдлүүд гаргасан. Энэ нь ард түмний бухимдлыг төрүүлж, нийгэм, улс төрийн тогтворгүй байдлыг улам дэвэргэсэн. И Жэ Мён ерөнхийлөгч нь улс төр болоод дипломат ажиллагааны багагүй туршлагатай хүн учир түүний гадаад бодлого, тус улсын гадаад харилцаанд харьцангуй эрсдэл бага байх болов уу гэсэн хүлээлт байна. Мөн Үндэсний Ассамблейн олонх суудлыг И Жэ Мён ерөнхийлөгчийн харьяалагддаг Ардчилсан нам авсан учир тус улсын хууль тогтоох болон гүйцэтгэх засаглал гар нийлэн ажиллаж, улс төрийн шийдвэр гаргалтад харьцангуй нэгдсэн байр суурьтай байж, маргаан зөрчилдөөн бага байх болов уу. И Жэ Мён ерөнхийлөгч орлогын тэгш бус хуваарилалтыг бууруулах зорилго бүхий нийгмийн эмзэг давхаргад чиглэсэн татвар, халамжийн бодлого хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсөн байна. Мөн жижиг дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчдийг бодлогоор дэмжихээр төлөвлөсөн нь ч корпорациудын давамгайллаас үүдэлтэй орлогын тэгш бус хуваарилалтыг бууруулахад чиглэж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, хүн амын олонхыг бүрдүүлдэг бага болон дунд орлоготой иргэдийн амьжиргааг дээшлүүлэхэд чиглэсэн бодлого барьж байна. Энэхүү бодлогоо оновчтой, үр дүнтэй хэрэгжүүлж, өөрийн биеэр улс төрийн манлайлал үзүүлж чадвал нийгэм, улс төрийн тогтворгүй байдал намжих боломжтой.

-Саяны сонгуулийн үеэр нэр дэвшигчид ерөнхийлөгчийг таван жилийн хугацаагаар сонгодог тогтолцоогоо богиносгож, Үндсэн хуулиа өөрчлөх ёстой гэсэн байр суурьт нэгдэж байсан. Тэд яагаад ингэж үзэх болов?

-Энэ нь Юн Сог Ёль ерөнхийлөгч өөрийн эрх мэдлээ ашиглан цэргийн онц байдал зарлаж, нийгэм улс төрийн тогтворгүй байдал үүсгэж, улс орны нэр хүндийг олон улсын тавцанд унагасан болчимгүй үйлдэлтэй холбоотой. Ерөнхийлөгч өөрт оногдсон эрх мэдлээ буруугаар ашиглавал нийгэм, улс төр, эдийн засагт ямар эрсдэл дагуулж болохыг тэрээр өөрийн биеэр харуулсан. Аз болоход ард түмэн маш соргог байж, Үндэсний Ассамблейг яаралтай хуралдуулж, түүний болчимгүй үйлдлийг таслан зогсоож чадсан. Энэ нь ерөнхийлөгчийн эрх мэдлийг хязгаарлах, эрх мэдлийн тэнцвэрийг хангах тогтолцоо зохистой түвшинд байгааг харуулж чадсан. Энэхүү нөхцөл байдлаас үүдээд ерөнхийлөгчийн эрх мэдлийг хязгаарлах, хяналтын тогтолцоог сайжруулах тухай асуудал яригдах болсон. Улмаар Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах, засаглалаа өөрчлөх тухай асуудлууд сөхөгдсөн удаатай.

-И Жэ Мёнд Солонгосын ард түмэн маш их итгэл хүлээлгэлээ. Тэрбээр үлдэж байгаа хугацаандаа хэрхэн ажиллаж чадах бол?

-2022 оны ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвших үеэр нэр дэвшигч И Ж Мёны хуурамч мэдээлэл түгээж сонгуулийн хууль зөрчсөн тухай асуудал нь шүүхийн маргаантай явсаар 21 дэх удаагийн ерөнхийлөгчийн сонгуультай золгосон. 2025 оны тавдугаар сард хийсэн БНСУ-ын дээд шүүхийн хуралдаанаар түүний хууль зөрчсөн хэргийн давж заалдах шатны шүүх хурлын товыг зургадугаар сарын 18-ны өдөр буюу сонгуулийн дараа болгож хойшлуулснаар И Жэ Мёны ерөнхийлөгчийн сонгуульд өрсөлдөх эрх хадгалагдан үлдсэн. Улмаар сонгуульд өрсөлдөн ерөнхийлөгч боллоо. Өөрөөр хэлбэл, БНСУ-ын шүүх засаглал түүнд боломж олгож, ард түмний зүгээс маш өндөр итгэл хүлээлгэлээ. БНСУ нь хүчирхэг эдийн засагтай, түүхий эдийн импортын болон эцсийн бүтээгдэхүүний экспортын зах зээлийн маш найдвартай суваг бий болгож чадсан улс. БНСУ-ын эдийн засгийг маш бат бөх, олон салаа үндэс бүхий модтой зүйрлэж болно. Засгийн газраас цаг үетэй нийцсэн, ухаалаг бодлого явуулж чадвал нийгэм, улс төр, эдийн засгийн аливаа асуудлыг зохистой шийдвэрлэх боломж хангалттай байгаа.

-Өдгөө 61 настай И Жэ Мёны тухай товчхон сонирхуулахгүй юу. Улс төрийн замнал, карьераа хэрхэн ахиулж ирэв?

-И Жэ Мён нь хуульч мэргэжилтэй, 1987 онд хууль эрх зүйн салбараас ажлын гараагаа эхэлсан. 2004 оноос Кёнги аймгийн Соннам хотын захиргаанд удирдах албан тушаал эрхлэх болж, улмаар 2010 онд хотын засаг дарга болж дэвшиж байсан хүн. Энэ хугацаанд БНСУ-ын Ардчилсан намын томоохон лидер болсон. 2017 оны 19 дэх удаагийн ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшихээр нам дотроо нэрээ дэвшүүлэн өрсөлдсөн ч гуравдугаар байрт орсон. 2021 оны ерөнхийлөгчийн сонгуульд Ардчилсан намаас нэр дэвшиж, маш бага хувийн зөрүүгээр Ардын хүч намаас нэр дэвшсэн өрсөлдөгч Юн Сог Ёльд ялагдсан ч 2025 оны ээлжит бус сонгуульд ялалт байгуулж ийнхүү БНСУ-ын 21 дэх ерөнхийлөгч боллоо.