“Өдрийн сонин”-ы долдугаар сарын 9-ны өдрийн дугаарт хэвлэгдсэн сурвалжлагыг хүргэж байна. Төрийн есөн хөлт цагаан тугийг залах ёслолд хэрхэн бэлдэж байгааг энэ сурвалжлагаас уншина уу.

Монгол төрийн их баяр наадмын бэлгэдэл есөн хөлт цагаан тугийг залах шарга морьдын бэлтгэл ханажээ. Төрийн торгон сүрэг Хэнтий аймгийн Дэлгэрхаан суманд байдаг бөгөөд зургадугаар сарын 13-нд Шажин хурахын аманд ирсэн байна. Тэнд бүтэн сарын турш бэлтгэл хийж байгаад гурав хоногийн өмнөөс Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнгийн хашаанд буужээ. Наадмын өглөөг хоног тоолон хүлээж байгаа тэднийг сурвалжлахаар очиход морьдоо усанд оруулж байв. Туул голын эрэг дээр морьдоо барьчихсан нэг, нэгээр нь ээлж дараалан угаах ажээ. Мал амьтанд зориулсан саван, шампуниар бүгдийг нь сойздон угааж байлаа. Дэл сүүл, ар нурууг нь голд зогсоож угаачихаад дөрвөн туурайг нь гаргаж ирээд сойздож байв. Хоёр цаг гаруйн хугацаанд ингэж усанд оруулахад морьд өнгө ороод л явчихдаг юм байна. Энэ маягаар наадмын өмнөх өдөр буюу маргааш орой дахиад усанд оруулна гэж байлаа.

Өнөө жилийн тухайд хаа газар гантай байгаа ч төрийн торгон сүрэг эцэж цуцаагүй байв.

Өмнө нь тэжээж байгаагүй болохоор тэжээл өгсөн ч иддэггүй гэсэн. Өвс ногооны шим тэжээл бага байгаа болохоор туг залах есөн моринд тамир тэнхээ нэмэх тариа хийхээр болжээ. Тэгэхгүй бол жирийн үеийнхээс хэд дахин ачаатай явдаг болохоор замдаа цуцах магадлал ихтэй.

Туг залах хүн дунджаар 70-90 кг жинтэй. Үүн дээр морьдоо 15 кг чимэглэлээр тоноглоно. Их туг 36 кг жинтэй гээд бодохоор 130 гаруй кг ачаатай Чингисийн талбайгаас Төв цэнгэлдэх хүрээлэн орох амаргүй. Тиймээс холбогдох хүмүүстэй зөвлөлдөн тариа хийхээр болсон гэнэ.

Туг залах хүмүүсийн тухайд урьд өмнөх жилүүдэд Зэвсэгт хүчний 032 дугаар ангийн алба хаагчдаас гадна хугацаат цэргүүд шинээр нэмэгддэг байсан бол өнөө жил дандаа ахлагч нар оролцохоор болсон байна. Олон улсын энхийг сахиулах арга хэмжээнд оролцож байсан хариуцлагатай, тэргүүний ахлагчийн зургаа нь олон жилийн туршлагатай. Шинээр гурван хүн нэмэгдэж байгаа гэсэн. Тэд уржигдар Төв цэнгэлдэх хүрээлэнд нэгдсэн бэлтгэл хийжээ. Зүлэг ногоон дэвжээний гадуур хүрээлдэг дугуйн асфальтан замыг будсан учраас түүн дээр нь морьд халтираад урагшлахгүй байсан гэнэ. Туг залж явах бүү хэл урагш алхахад бэрх байсан болохоор зүлгэн дээгүүр явахаар болжээ. Зүлэг гэж хиймэл зүлгийг хэлж байгаа. Үүгээр явахад бас л халтирч байгаа ч гэлээ будагтай замыг бодвол арай дээр байгаа гэсэн.

Есөн хөлт цагаан тугийг залах хүлэг морьдыг өнгөрсөн жилээс сэлгэж байгаа. Их тугийг залдаг том шарга морь “төрийн албанд” 14 жил зүтгээд өнгөрсөн жилээс халаагаа өгчээ. Хуучин хонжин (торгон цэргийг залж яваа хүн) ганцаараа цагаан морь унаж, есөн шарга морьд туг залдаг байсныг өнгөрсөн жилээс өөрчилсөн. Уламжлалын дагуу найман шарга, хоёр загал морьтой байхаар болж их тугийг цагаан мориор залдаг болжээ. Нэг ёсондоо Чингисийн эр хоёр загал, найман шаргыг бэлгэдэж ийн өөрчлөлт оруулсан байна.

Торгон цэргүүд өглөө бүр 06 цагт босож бэлтгэлдээ гарна. Таван км газар гүйж ирээд нар хөөрөхөөс өмнө морьтой бэлтгэлээ хийдэг. 032 дугаар анги дэргэдээ 16 хүний бүрэлдэхүүнтэй үлээвэр найрал хөгжимтэй болохоор хөгжимтэй бэлтгэл хийнэ. Ингэж дуу чимээнд морьдоо дасгаснаар Төв цэнгэлдэх хүрээлэнд ороод олны уухайгаас үргэхээргүй болдог ажээ. Морьтой бэлтгэлийг өдөрт хоёр удаа хийдэг бөгөөд илүү удаан хугацаагаар бэлтгэвэл залхуураад идэвхгүй болдог гэсэн. Гэхдээ олон жил туг залж буй морьд зөнгөөрөө бэлтгэлд гардаг болчихдог юм байна лээ. Ядаж л зураг авахуулах үед есүүлээ эгнэж зогсоод сурчихаж. Цэргүүд морьдоо барьж бэлтгэл хийх үеэр өөрсдөө уяа руугаа хүрээд ирдэг юм байна. “Морь ухаантай амьтан шүү. Жилд ганцхан удаа төрийн наадамд туг залдаг хэрнээ бүр дадал болчихсон байдаг юм” гэж цэргүүд ярьж байна лээ. Бас наадмын өдөр гэдсээ татчихдаг гэсэн. Ийм морьд Төв цэнгэлдэх хүрээлэнд ороод учиргүй бааж, шээгээд байдаггүй ажээ. Төрийн есөн хөлт цагаан тугийг залах ёслолын ажиллагааг хурандаа Л.Батболд захирагчтай Зэвсэгт хүчний 032 дугаар анги гүйцэтгэдэг юм. Өнгөрсөн жил тус ангийн 90 жилийн ой болсон бол ирэх сарын 16-нд хүндэт харуулын тусгай рот байгуулагдсаны 60 жилийн ой болох юм байна. Өөрөөр хэлбэл төрийн торгон цэргүүд 60 “нас” хүрч байгаа ажээ.