Ерөнхийлөгчийн
хуу­лийн зөвлөх Ч.Өнөр­баяраас дараахь тод­руулгыг авлаа.

-Ерөнхийлөгчийн
зүгээс “Шударга ёсыг хамгаалах тогтолцоо”-ны тухай ярьж эхэллээ. “Шударга ёсыг хамгаа­лах
тогтолцоо” гэж яг юуг хэлж яаж хамгаа­лах гэж байгаа юм бол?

-Ерөнхийлөгч Ц.Эл­бэгдорж шүүх эрх
мэд­лийн салбарын шинэт­гэлийг өргөжүүлэх томоо­хон бодлого зорилтыг та­вин ажиллаж
байна.  Энэ хүрээнд хуулийн за­саг­лалтай
улс болно гэж Шүү­хийн тухай багц хуу­лийг боловсруулан бат­луул­сан. Харин одоо
арай өөр хэлбэрээр энэ шинэтгэлийг үргэлж­лүүлж байгаа юм. Шууд хэл­бэл эрүүгийн
эрх зүй гэж бид­ний ярьдаг гэмт хэ­рэгтэй холбоотой, гэмт хэр­­гийг хянан шийдвэр­лэх­­тэй
хол­боотой хуу­лиуд, хууль сахиулах бай­гуул­лага, цагдаагийн бай­гуул­лагын хуулийг
өөр­чилж томоо­хон шинэтгэл хий­хээр Ерөнхийлөгчийн зү­гээс бодлого гарган ажил­лаж
байна. Яагаад энэ сал­барыг шинэчлэх гээд бай­на вэ гэвэл дар­гын албан тушаал мөн­хийн
биш сонгуулийн ху­га­­цаанд юм уу томи­логд­сон жилээсээ шалтгаал­даг шүү дээ. Тэгэ­хээр
хүнд найдаж суудаг биш сайн хуулиар дамжуулж шу­дарга ёсыг хамгаалдаг тогтолцоог
бий болгочих­вол урт удаан амьдрах болол­цоотой юм. Цаа­шид хуу­лийн дагуу шу­дар­га
ёсны болоод тө­рийн албан хаагч, хууль хяналтынхан иргэдийн харилцааг ший­дээд яв­чихдаг
болох шаард­лага байгаа юм. Түүнээс биш сайн хүн гарч ирэхээр шударга ёс тогтдог,
муу дарга томи­логдохоор унаад байдаг байж бо­лох­гүй гэж үзэж Шүүхийн багц хуулийг
дагалдсан хуулийн сал­барын үйл ажиллагааны хуулийн шинэтгэлийг хийж байгаа.

Үүн дотор Гэмт хэргийн тухай хууль хүмүүст хамгийн
чухал байгаа юм. Иргэн бүрт хамааралтай гэсэн үг. Бид 2002 онд Эрүүгийн хуу­лийг
найруулсан байдаг. Үүнийг шоронжсон хууль боллоо гэх мэтээр олон талаас нь шүүмжил­дгийг
хүмүүс мэднэ. Үүнийг л зөв талд нь ший­дэхээр ажиллаж эхэлсэн.

-Яг ямар өөрч­лөл­түүдийг хийхээр
болж байгаа вэ?

-Эрүүгийн хуулийг ши­нэчлэн найруулснаас
хойш найман мянга ор­чим хоригдлыг өршөө­лийн хуулиар сулласан байдаг. Гэтэл нэг
хоёр жил өнгөрөхөд дахиад л шорон дүүрч байх жи­шээ­тэй. Энэ нь Гэмт хэр­гийн тухай
хууль, ялын тогтолцоо нь үнэхээр бу­руу байж гэдгийг харуу­лахын сацуу шоронжсон
хууль гэдгийг давхар ба­талж байсан. Сэтгүүлчид хүртэл нэг үгнээсээ болж шоронд
орох, хоёр удаа гар утас хулгайлсан эмэг­тэй 10 жилийн ял авчих­сан явж байдаг.
Тиймээс Эрүүгийн хуулийг Гэмт хэргийн тухай хууль бол­гон нэршүүлж олон зүйл заалтын
өөрчлөлт оруулж ялын бодлогоо цэгцлэх шаардлагатай гэж үзсэн. Хорих ялыг нэлээд
багасгаж шинэ төрлийн ялыг оруулж ирж байгаа. Гэрийн хорионд байлгах ч гэдэг юм
уу шийдлүүдийг хайж бай­на. Мөн хүүхэд эмэгтэй­чүү­дийн эрхийг хамгаа­лах чиглэлд
хууль тог­тоом­жийг сайжруулах заал­тууд орсон. Гэр бүлийн нөхцөл ажлын байрны бэлгийн
дарамт гэх мэт асуудлуудыг хууль­чилж байгаа. Дээ­рээс нь зохион байгуул­лалттай
гэмт хэрэг буюу ялангуяа авлигын гэмт хэргийн талаар түлхүү оруулж өгч байгаа.

-Ерөнхийлөгч цаа­заар авах ялын
эсрэг байдаг хүн. Хуулинд энэ асуудлыг яаж тус­га­сан бэ?

-НҮБ-ын цаазаар авахын эсрэг конвенцид
нэгдээд орчихсон учраас бид үүргээ биелүүлэх учир­тай. Тиймээс цаа­заар авах асуудлыг
бүр мөсөн халж Гэмт хэргийн тухай хуулийг боловс­руул­сан. Харин цаазаар авах ялын
оронд хүний гэмт хэргийн үйлдэл бүрийнх нь ялыг нэмдэг тогтолцоог бий болгож байгаа
юм. Хуучин хүний амийг хөнөөгөөд дээрээс нь хулгай, хүчингийн хэрэг үйлдсэн этгээдэд
нэг ял төлөвлөөд л өгчихдөг байсан бол одоо тус бүрт нь ял өгч байхаар болж байгаа
юм. Ингээд олон үйлдэлтэй этгээдэд ялыг нь нэмсээр100 жилийн тогтоол унших тохиолдол
ч гарч болно. Өөрөөр хэлбэл төр хатуу байх зүйлдээ хатуу байж энэ­рэнгүй байх зүйлээ
өр­шөөж чаддаг байх хэрэгтэй.

-Хэрэгтнийг заавал хорихгүй байх
тухай ярь­даг болсон. Гэмт хэргийн тухай хуулийг ч ийм хэлбэрээр боловс­руулсан
байх. Яг ямар хэлбэрээр асуудлыг шийдсэн бол?

-Заавал шоронгийн ханын цаана аваачиж
нийгмээс тусгаарлал­гүй­гээр гэмт үйлдэлд хол­богд­сон иргэнийг ажил хийлгэх замаар,
гэрийн хорионд байлгах хэлбэ­рээр ял эдлүүлдэг байх нь хамгийн зөв шийдэл бол­чихоод
байна. Энэ нь давхар хохирогчийн эрхийг хамгаалж байгаа хэлбэр юм. Хуучин гэмт этгээд
хэн нэгэнд хохирол учруулчихаад түүнээ ба­рагдуулалгүй ялаа эдэлье гэдэг байсан
бол шинэ хуулиар заавал хохирлыг нь барагдуулдаг болгож байгаа. Хэдий хэмжээнд хохирлоо
барагдуулна тэр чинээгээр ялыг нь хөнгөлдөг байх гэх мэтээр асуудалд хандаж байна.
Нэгийг нь хохиролтой үлдээж нөгөөг нь шоронд суулгадаг төрийн бодло­го байж болохгүй.
Өнөөд­рийн байдлаар 20 гаруй мянган хүнээ Монгол Улс шоронд хийж нийгмийн идэвхтэй
хүрээнээс гарга­чих­сан. Мөн 16-гаас доош насны хүүхдэд то­дор­хой хэмжээний ялын
бодлого барихаар болж байгаа. Учир нь насанд хүрээгүй хүүхдүүдийг чи ял эдлэхгүй
юм чинь гээд гэмт хэрэгт уруу татдаг. Үүнийг болиулах үүднээс бага зэрэг өөрчлөлт
оруулсан.

-Энэ хуулийг дагаж өршөөлийн хууль
гар­гах уу. Хуулийн хү­рээнд яг хэдэн хүн суллагдах бол?

-Өршөөлийн хууль гар­гах боломжгүй.
Өр­шөө­лийн хууль гаргана гэдэг шүүхийн шийдвэ­рийг улс төрийн зорил­гоор үгүйсгэж
байна гэсэн үг. Харин Гэмт хэргийн тухай хуулийн хүрээнд 10 жилийн ялтай шоронд
орсон этгээдийн үйлдэл найман жил гэж зүйлч­лэгдсэн байвал тэр хүн найман жилээ
л гүйцээнэ гэсэн үг. Хуулийг дагаж мөрдсөн өдрөөс эхлээд ял эдэлж байгаа хүмүү­сийн
ялын хэмжээ өөрч­лөгдөнө. Ойролцоогоор гурван мянга орчим хүн суллагдах судалгаа
бий.

-Хэрэгтнүүдийг гэрийн  нөхцөлд хорино гэж байгаа. Бас ажил хийлгэнэ.
Яг яаж цагдах вэ?

-Америк кинон дээр электрон бугуйвч
зүүлгэ­чихээд хянадаг. Үүнийг Монголд хэрэгжүүлэх бү­рэн боломжтой. Улаан­баатарт
битгий хэл орон нутагт ч үүнийг хийх боломж байна. Гэрийн нөхцөлд хорино гэдэг нийгмийн
идэвхтэй хүрээнээс гаргана гэсэн үг биш. Урьд нь бид гэмт хэрэгт холбогдсон этгээ­дэд
торгуулийн арга хэм­жээ авсан ч ажлыг нь цал­гардуулж хөдөлмөр эрх­лэх боломжгүй
бол­гож нэр хүндийг нь унагадаг байсан. Тэгээд хөдөлмөр эрхлэх боломж­гүй, цалин
авах боломжгүй болгочи­хоод торгуулийн мөнгө нэхээд байдаг. Энэ үйл­дэл бол уг дутагдлыг
арилгах эхний алхам.

-Зах зээлийн шудар­га өрсөлдөөнийг
бас хуульчилж байгаа гэл үү?

-Энэ асуудлыг мөн л хуульчилж өгч
байгаа. Үнийг хуурамчаар хөө­рөг­­дөг, үгсэн тохиролцож үнэ нэмдэг гэх мэт асууд­лыг
Гэмт хэргийн тухай хуульд гэмт хэрэг болгон оруулж байна. Ингэж байж л чөлөөтэй
өрсөл­дөх чөлөөт зах зээлийг хамгаалахгүй бол хэдэн монополь хүн нийгэмд дарамт
үзүүлдэг, өөрс­дийн эрх дураар зах зээлийг эзэгнэдэг байдал зогсохгүй. Тиймээс Гэмт
хэргийн тухай хуулиар хуульчилж өгөх шаард­ла­гатай гэж үзэж байгаа юм. Үүнд аж
ахуйн нэгжүү­дийг ч татан оролцуулна. Ингэж Гэмт хэргийн тухай хуулиар хуульчилж
өгөл­гүй захиргааны хэргийн тухай хуулийн заалтаар цөөн хэдэн төгрөгөөр торгоод
яваад байвал тэд хэзээ ч шударгаар өрсөл­дөхгүй. Шударга өрсөл­дөө­ний зах зээлд
Гэмт хэргийн тухай хуулийн зүйл заалтыг зөрчвөл аж ахуй нэгжийн тусгай зөв­шөөрлийг
хураахаас эх­лээд хариуцлага тооцох олон заалт орж байгаа. Ер нь Ерөнхийлөгчийн
хэлж байгаа Шударга ёсыг хамгаалах тогтол­цооны шинэчлэлийн хү­рээнд гарч байгаа
хуулиу­дад болохгүй бүтэхгүй, болж бүтэх зүйлийн ха­рил­цан хамаарлыг уял­дуулж
тусган заалт оруулсан. 

Л.МӨНХТӨР