“Эмийн үнийн өсөлтийн шалтгаан, нөхцөлийг хянан шалгах” үүрэг бүхий түр хорооны нотлох баримтыг шинжлэн судлах сонсгол өнгөрсөн сарын дундуур болж дууссан. Үүнтэй холбоотойгоор эмийн үнэ болон чанарын асуудал олон нийтийн анхаарлыг татаад буй юм. Энэ хүрээнд Монголын эм зүйн байгууллагын нэгдсэн “Эм” холбооны гүйцэтгэх захирал И.Балжиннямтай ярилцлаа.

---

-Эмийн сонсголоор олон төрлийн мэдээлэл ил боллоо. Эмийн үнэ хөөрөгддөг, ковидын үед төсвийг хяналтгүй з арцуулсан, эрүүл мэндийн даатгалын системийн асуудал гээд өргөн хүрээнд яригдлаа. Харин танай холбооны зүгээс сонсголыг хэрхэн дүгнэж байна вэ?

Эмийн чанар үнэ, эмчилгээний чанар үр дүнтэй холбоотой асуудал бараг дөрөв, таван жилийн өмнөөс нийгэмд яригдаж эхэлсэн сэдэв.

Энэ удаагийн сонсголоор нэлээд цэгцтэй мэдээлэл өгөх байх, үр дүнтэй болоосой гэж бид хүсч байсан. Бидний хүссэн үр дүнд хүрч чадсангүй. Бодитой үнэн зөв мэдээлэл өгөх талаас, дээр нь шинжээчдийн зарим дүгнэлт өнгөц байдалтай явчихлаа. Нэг тийм алаг  цоогтой сонсгол болоод өнгөрлөө. Хамгийн гол нь сонсголын үр дүнд ямар зөвлөмж, дүгнэлт гарах вэ гэдгийг хүлээж байна.

-Тэгвэл эмийн үнийн асуудлаас эхэлье. Сонсгол дээр нэлээд ноцтой тоонууд яригдсан. Ер нь үнэ яаж тогтдог талаар та бодитой тайлбарлаж өгөөч?

-Эрүүл мэндийн салбар өөрөө эмзэг салбар. Шинжлэх ухаанч байхыг шаарддаг, баримт нотолгоон дээр суурилж байж дүгнэлт гаргадаг. Хүний сэтгэхүйд нөлөөлдөг шийдвэрүүд гарах юм бол сөрөг үр дагавар ихтэй. Түүнийг засч залруулахад төвөгтэй, цаг хугацаа их хүч хөдөлмөр зардаг. Энэ үүднээс шинжээчдийн тайлбар мэдээлэл зарим зүйл дээр учир дутагдалтай санагдсан. Угтаа энэ сонсгол бол эмийн үнэд нөлөөлж байгаа шалтгаан нөхцөлийг тогтоох хянан шалгах хороо байсан биз дээ. Тэр тал руугаа айхтар чиглэж чадсангүй. Чанар, эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоо, төрийн бодлого, ковидын үе зэрэг өргөн хүрээнд ярьсан учраас анхны зорилгоо фокусалж чадаагүй бололтой. Бидний зүгээс эмийн үнэ бүрдэхэд ямар хүчин зүйлүүд нөлөөлдгийг бодитоор гаргаж тавиасай. Түүнийг хүмүүст сайн ойлгуулж өгөөсэй гэж хүссэн.

Зөвхөн эм гэлтгүй Монголд явагдаж байгаа бараа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ бүрддэг зарчим адилхан. Эмийн 80 хувийг импортоор авч байна. Үнэд нөлөөлдөг гол зүйл бол гадаад валютаар авдаг учраас ханшийн өөрчлөлт гэж том зүйл байгаа. Дээр нь Монгол Улсын санхүү, татварын тогтолцоо нөлөөлдөг. Бид 17, 18 төрлийн татвар, татаас төлдөг шүү дээ. Нийт өртгийн 35 орчим хувь нь татвар болдог. Энэ бол бүх бараа бүтээгдэхүүн үйлчилгээн дээр байгаа. Дээр нь манай орны хүн амын тоо, зах зээлийн багтаамж ихээхэн нөлөөлнө. Эм үйлдвэрлэгч орон болох 120 сая хүн амтай Орос авах нэг өөр, тэрбум гаруй хүнтэй Хятад авахад бас нэг өөр үнэ санал болгодог. Дээр нь цаад үйлдвэрлэгчийн тавьж байгаа хамгийн доод хэмжээ гэж байдаг. Нэг удаадаа тийм тоо хэмжээтэй ав гэдэг. Тэр шаардлагад хүрэх нь ч байна, хүрэхгүй ч юм байна. НӨАТ гэхэд гааль дээр ирсэн үнээс эцсийн хэрэглэгчид 15 орчим хувь болоод очиж байгаа.

-Өртгийн зардал, татварын дарамт их гэж та хэлэх гээд байна уу?

-Эрүүл мэндийн салбараас дангаараа хувьчлагдсан нь эм хангамжийн салбар юм шүү дээ. 1990 онд хувьчлагдаад бүрэн хувийн хэвшилд ирчихсэн. Ер нь энэ салбар гудамжинд гарч ТҮЦ-нээс эхлээд орчин үеийн стандартын шаардлагад нийцсэн эм хангамжийн байгууллага, эмийн үйлдвэрүүд, эмийн сангуудтай болтлоо хөгжиж байна. Төрийн оролцоогүйгээр босоод ирсэн салбар.

Өнгөрсөн 30 гаруй жилийн хугацаанд төрийн зүгээс эмийн талаар төрөөс баримтлах бодлогыг баталсан, хэрэгжүүлсэн. 1998 онд Эмийн хуультай болсон. Эрүүл мэндийн салбарт 84, 85 хууль эрх зүйн баримт бичиг, журам стандарт мөрдөгддөг. Ийм олон стандарт журам хууль мөрдөгддөг салбар байдаг эсэхийг мэдэхгүй юм. Стандартууд тавигдаад байх тусам түүнийг хангахын тулд хөрөнгө мөнгө гарч байдаг. Эм хангамжийн байгууллагуудад чанарын баталгаажилтын тогтолцоо ажилладаг шүү дээ. Тэр бол нийт өртгийн 2030 хувийг бүрдүүлнэ. Дээр нь энэ салбар 1990 оноос хойш санхүүгийн хөшүүрэг дэмжлэггүй явж ирсэн. Хөнгөлөлттэй, урт хугацаатай зээл гэж байгаагүй. Эмийн ү й лдвэрийн тоног төхөөрөмж гааль, НӨАТ-аас чөлөөлөгддөггүй. Тэгэхээр энэ бүх санхүүгийн хэрэгцээ шаардлагыг арилжааны банкны өндөр хүүтэй зээлээр хангаж, эм хангамжийн байгууллагууд эрсдэлээ үүрч ирсэн. Харин хяналт шалгалт сайтай байсан шүү.

-Сонсгол руугаа эргээд оръё. Вьетнамаас 300 төгрөгөөр худалдаж авсан эмийг Монголд 10 мянган төгрөгөөр худалдаалдаг гэх жишээнүүд хөндөгдсөн. Нэгэнт тоо болоод гараад ирсэн учраас олон нийт үүнийг шууд хүлээгээд авчихаж байгаа. Үүн дээр тайлбар өгөөч?

-Монгол Улсад импортоор оруулж ирж байгаа эмийн 7-10 орчим хувьд үнэ хэт нугарчихсан асуудал бий. Энд хоёр гурван хүчин зүйл нөлөөлж байгаа болов уу. Нэгд, тухайн компанийн оруулж ирж байгаа эмнүүдээс ганц эмийг сугалж авч үзэх нь өрөөсгөл. Манайх жигнэсэн дундаж өртгөөр өртгөө бүрдүүлж үнийг тооцож явдаг. Гэтэл тухайн компани хэд, хэдэн нэр төрлийн эм нь алдагдалтай зарагддаг эмүүд байж болно. Тэр эмийг Монгол Улсын зах зээл дээр зайлшгүй байлгаж байх шаардлагатай байдаг. Тэгэхээр түүний алдагдал нөгөө эмэндээ үүрэгддэг ч байх нөхцөл бий. Тухайн компанийн оруулж ирж байгаа нэг эмэн дээр биш нийт массаар нь авч үзэж ярих асуудал. Хоёрт, эрүүл мэндийн даатгалын хөнгөлөлттэй жороор олгодог эмийн дээд хязгаарыг Засаг тогтоодог. Тэр аргачлал дээр алдаа байдаг. Алдаатай аргачлал яваад байгаа учраас зарим эмийнх нь босго үнэ эрүүл мэндийн даатгалынхаа үнийн дээд хязгаараар тавигдчихаар тэр нь жишиг үнэ болоод тогтчихож байгаа юм. Тэр аргачлалыг засаач гэдэг шаардлагыг байнга тавьж ирсэн. Гуравт, зарим импортоор оруулж ирж байгаа эмүүд заримдаа 70-80 хувь нь устгагддаг. Баталгаат хугацаа нь дуусаад устгадаг. Тэр эрсдэлийг үүрүүлдэг жишгүүд бий.

-Тэгвэл таныхаар эм хангамжийн байгууллагууд энэ зах зээл дээр шударгаар ажиллаж, эмийн үнийг шударгаар тогтоож байна уу?

-Үнийг шударга тогтоож байгаа.

-Сонсголоор Ж.Чинбүрэн гишүүн олон улсад эмийн ашиг 8-10 хувь байх ёстой гэж ярьсан шүү дээ?

-Үгүй. Олон улсын бизнесийн жишиг 15-20 орчим хувьтай байхад энэ бол хэвийн. 8-10 хувь дээр ямар ч ААН тогтож чадахгүй. Манайхан яг олон улсынхаа барьж байгаа дундаж түвшин дээрээ явж байгаа гэдгийг ойлгох хэрэгтэй.

-Монгол эм хэрэглэхээр өвчин удаан илааршдаг. Гадаадын аль нэг улсын эм дорхноо өвчин намдаачихдаг, ханиад томуу дарчихдаг тухай иргэдийн дунд яриа бий. Зарим эмч нар ч гадаад эм авахыг зөвлөдөг. Тэгэхээр чанарын тухайд та юу хэлэх вэ?

-Бидний яриад байгаа зүйлийн нэг хэсэг нь л чанар. Чанар бол тухайн бүтээгдэхүүний тодорхой стандарт нормативын дагуу үйлдвэрлэж, түүнийгээ хангаж байна уу, үгүй юу гэдэг асуудлыг хардаг. Тусгай зөвшөөрөлтэй, хуулийн дагуу импортоо хийж байгаа, Монгол Улсад бүртгүүлчихсэн компаниудын эм чанарын шаардлага хангаад орж ирж байгаа гэж ойлгох хэрэгтэй. Дотоодод үйлдвэрлэгдэж байгаа нь ч ялгаагүй. 1994 оноос хойш хэрэгжиж байгаа Эмийн бүртгэлийн тогтолцоо гэж том зүйл манайд хэрэгжиж байна. Үүн дээр тухайн эмийг бүртгэхийн тулд чанарын хяналт, клиник судалгаанууд, мөн эмнэл зүйн судалгаанууд дээр шинжээчид ажиллаж байж хэд хэдэн үе шаттайгаар 20 гаруй нэр төрлийн бичиг баримтыг боловсруулсны үндсэн дээр бүртгэдэг.

Харин бидний  гол ярих асуудал эмчилгээний үр дүн яаж гараад байна вэ гэдэг тухай. Эмчилгээний үр дүн гэдэг бол бид эквивалент чанарын тухай юм. Үүнд, био эквивалент чанар, эмчилгээний эквивалент чанар, эм зүйн эквивалент чанар гэж байдаг. Энэ гурван чанарыг харгалзаж байж эмчилгээний идэвх үр дүнгийн асуудлыг ярих ёстой. Ерөнхийдөө олон улсад эмчилгээний эквивалент чанар +/-20 хувьтай байх юм бол энэ эм шаардлага хангаж байна гэж үздэг.

-Манайд эквивалент чанарыг үздэг үү?

-Манай улсын хувьд хараахан үүнийг тогтоож чаддаггүй. Учир нь лабораторийн асуудал яригдана. Байгаа лаборатори нь эм зүйн чанараа л үзнэ. Био эквивалент чанарыг үзэх боломжгүй. Гэхдээ зөвхөн үүгээр эмчилгээний идэвхийг бүрэн дүүрэн тодорхойлохгүй гэдгийг санах ёстой.

Манай улсад эмчилгээний үр дүнд нөлөөлдөг хамгийн том хүчин зүйл бол зохистой хэрэглээнйи асуудал. Манайханд энэ талаарх ойлголт тун тааруу. Эмийн зохистой хэрэглээг төлөвшүүлж чадвал эрүүл мэндийн зардлыг 10 хувиар бууруулна, хэвтэж эмчлүүлэх байдлыг 20-30 хувиар бууруулах судалгаа байдаг. Энэ нь эмийг хэрхэн хэрэглэх, эмийг сонгох асуудал, эмийн эмчилгээний үед мөрдөх дэглэм, хоол хүнс гээд өргөн хүрээтэй. Манайхан гадаадад очоод эм уугаад эдгэчихлээ гэдэг. Монголчууд гадаад явахаар хэчнээн соёлтой болдог билээ, магадгүй яг цагаа мөрдөөд уусан байж болно. Хоёрт, Улаанбаатар х отын хувьд эмийн эмчилгээнд олон хүчин зүйл нөлөөлдгийн нэг хүчин зүйл нь орчны бохирдол. Ханиад хүрчихсэн хүн агаарт гарч ирээд нэг хоноод зүгээр боллоо гэх жишээтэй.

-“Эмийн үнийн өсөлтийн шалтгаан, нөхцөлийг хянан шалгах” үүрэг бүхий түр хорооны зөвлөмжид юуг тусгах ёстой гэж та үзэж байна?

-Нэгд, Эмийн хууль ойрын үед хэлэлцэгдэх гэж байна. 1998 онд батлагдсан энэ хуулинд 2005, 2010 онд шинэчилсэн найруулга орсон. Тухайн үед үүргээ гүйцэтгэсэн. Одоо Эм эмнэлгийн хэрэгслийн хяналт зохицуулалтын газар гээд зохицуулалтын байгууллагатай болчихлоо. Орчин үеийн хөгжил дэвшил, эм зүйн салбарын ололт амжилт дэлхийд хол түрүүлчихлээ. Манайд ч эхнээсээ орж ирж байна.  Технологи дамжуулалт, био үйлдвэрийн бэлдмэл, вакцины үйлдвэр зэрэг тавигдаад эхэлчихсэн. Үндэсний үйлдвэрүүд экспортод бүтээгдэхүүнээ гаргах хэмжээнд хүрчихсэн. Хэд хэдэн үйлдвэр гадаадад бүтээгдэхүүнээ бүртгүүлчихсэн. Гэтэл экспортын зохицуулалт байдаггүй. Тиймээс хуулийг шинэчлэх, хөрсөн дээр буусан сайн хуулийг баталж мөрдөх шаардлага байна. Эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоонд эрс шинэчлэл хийх хэрэгтэй. Түүнээс гадна эрүүл мэндийн салбараас ганцаараа НӨАТ төлөгч нь эм хангамжийн салбар. НӨАТ-ын дарамт ААН-үүдээс илүүтэй иргэдэд очдог. Тиймээс зайлшгүй шаардлагатай эмүүд, түүний түүхий эд тоног төхөөрөмжийг НӨАТ татвараас чөлөөлөх. Чанарын лабораторийг байгуулах шаардлагатай. Энэ тал дээр төр засагтай хувийн хэвшлийнхэн хамтарч ажиллахад бэлэн. Хамгийн чухал нь төр хувийн хэвшил ялгаагүй боловсон хүчнээ чадавхжуулах асуудал хурцаар тавигдаж байгаа. Энэ бүхнийг зөвлөмждөө тусгаж өгөөсэй.