“Болор цом”-ын эзэн яруу найрагч Баттөрийн Мягмаржавын шүлгээр бүтсэн “Ээжийн цэнхэр нутаг” дууг өдгөө мэдэх хүнийг нь гэхээс илүүтэй мэддэггүйг нь тоолбол амар байх гэж хааяа бодогддог юм. Зөвхөн Хөвсгөл нутгийнхан гэлтгүй бүх монголчуудын аманд чихэр шиг хүлхэгдсэн энэ дууны түүхийг найрагчаас өөрөөс нь сонсож байсан нь нэгэн их хувь ерөөл гэж санадаг билээ.

Олон түмэндээ “Дархад” хэмээн хүндлэгдсэн яруу найрагч Б.Мягмаржав ахтайгаа нутгархаж, үеийн нөхдөөсөө арай илүү дотносдог байлаа. Харин тэр жилийн намар ах маань бие нь муудаж, Хавдрын эмнэлэгт хэвтэрт орчихсон юм. Зун нь Дархадын цэнхэр хотгорыг хөндлөн гулд туулж яваад дөнгөж Улаанбаатарт иртэл ийм мэдээ дуулсан тул үеийн нөхөдтэйгөө хамт эмнэлэгт нь эргэлтээр очлоо. Саяхан л гал цогтой шүлгээ дуудаж, хүмүүсийг цаашлуулж байсан ахыгаа хэвтэрт байхыг харах хүнд байсан. Ямар сайндаа л бид хэд юу хэлэх, яахаа мэдэхгүй хулмаганаж зогсох билээ дээ. Нэг нутгийнх, тэгээд ч саяхан төрсөн нутгаар нь яваад ирсэн болохоороо би яриа өдөж, өөрийнх нь зуслангийн байшинг харсан, Онгон буурал ээжийн 13 овоон дээр

Арсайн гол үерлэж байна

Ай саваа нэг цэвэрлэж байна… гэсэн шүлгийг нь уншсан тухайгаа хэлэхэд нүд нь сэргээд ирсэн сэн. Тэгээд манай зуслангийн байшингийн хажууд жижигхэн нуур байсныг харсан уу. Тэрийг чинь Гэсгэн нуур гэдэг юм. Намартаа хамгийн сүүлд хөлдөж, хавартаа хамгийн эхэнд гэсдэг болохоор тэгж нэрлэсэн байх. Миний “Ээжийн цэнхэр нутаг” дууг хүмүүс Хөвсгөл далайд зориулсан гэж боддог юм. Гэхдээ би ээжийгээ, зуслангаа, Гэсгэн нуураа бодож л анх шүлгийг нь бичиж байлаа. Тэгэхээр Дархадын хотгорын 300 гаруй нуурын нэг болох Гэсгэн нууртаа зориулсан дуу болж таарч байгаа биз хэмээн инээж билээ. Нээрээ ч өөрөөс нь энэ тухай сонстолоо би ч бас Хөвсгөл нуурын тухай л дуу гэж боддог байв даа. Харин нутгийнхан л мэддэг тэр жижигхээн нуур дуу, шүлэгт ингэж мөнхөрч, цаг хугацааг туулан дуулагдсаар байх учиртай байж.

Дархадын цэнхэр хотгорын их найрагч Баттөрийн Мягмаржавын “Ээжийн цэнхэр нутаг” бол Онгон буурлын 13 овооны баруун хойд бэлд байх жижигхэн дүнзэн байшин, шувуудын диваажин болсон Гэсгэн нуур билээ.